Η Χώρα μας έγινε παγκοσμίως γνωστή και αξιομνημόνευτη για το γεγονός ότι οι αρχαίοι πρόγονοί μας σε αυτήν τη γωνιά της γης είχαν προτεραιότητα τη μελέτη της κοινωνίας και του Κράτους. Οι πραγματείες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη ενέπνευσαν και γοήτευσαν γενεές μελετητών στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Η έρευνα και η δημόσια συζήτηση περί των αιτίων των δυσλειτουργιών των κρατικών και μη θεσμών και η αναντιστοιχία παραγόμενου έργου και φιλοδοξίας των ιδρυτών των θεσμών απουσιάζει ή γίνεται αποσπασματικά. Εχουμε το πρωτόλειο κατά καταγωγή, δεν θα κατηγορηθούμε για αντιγραφή(!), αλλά δυστυχώς περιοριζόμαστε στις πρόσκαιρες λύσεις, όταν τα γεγονότα πιέζουν ασφυκτικά. Την επόμενη ημέρα ξεχνάμε τη δυσλειτουργία τους και την θυμόμαστε στην άφιξη της νέας κρίσης που αυτοί δημιουργούν. Οι δε πρόσκαιρες λύσεις περιλαμβάνουν κατά περίπτωση είτε μια νέα βιαστική και έτσι ατελή νομοθετική πρωτοβουλία, είτε προσφυγή στη Δικαιοσύνη, την οποία καλούμε να «θεραπεύσει» δικαστικά ασθένειες, πράξεις και παραλείψεις της κρατικής δράσης.
Η ΠΟΛΥΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ
Ο Ιππόδαμος (498-408 π.x.) από τη Μίλητο της Μ. Ασίας προβληματιζόταν για τις ενδεχόμενες τροποποιήσεις των νόμων και τις συνέπειές τους. Εμείς το αφιερώσαμε έναν δρόμο στο Παγκράτι και ξεμπερδέψαμε μαζί του. Νομοθετούμε με τέτοια συχνότητα και λεπτομέρεια, ώστε να ταυτίζουμε το νομοθετείν με την άσκηση διοίκησης. Μάρτυρας αυτού η ονοματοδοσία των νόμων! Νόμος του τάδε! Ονοματοδοσία για σχέδιο δράσης δεν υπάρχει! Όταν διαπιστώνουμε ότι τα πράγματα δεν έχουν βελτιωθεί τότε έκπληκτοι νομοθετούμε εκ νέου! Η νομοθέτηση απαιτεί για την ολοκλήρωσή της κάθε φορά την έκδοση πολλών Υπουργικών αποφάσεων και Προεδρικών διαταγμάτων διαδικασία η οποία είναι χρονικά απελπιστικά μακρόσυρτη και επιβαρύνει τόσο το Συμβούλιο της Επικρατείας, όσο και τις Υπηρεσίες των Υπουργείων. Με την αλλαγή των Κυβερνήσεων, αλλά και του Υπουργού της ίδιας Κυβέρνησης, πολλές φορές αλλάζουν οι προτεραιότητες και εγκαταλείπεται η έκδοσή τους με συνέπεια ο νόμος να μένει ανενεργός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να χαθεί χρόνος και τα πράγματα να μένουν ως έχουν. Αλλά και όταν εκδίδονται τα κατά εξουσιοδότηση του νόμου Προεδρικά διατάγματα και οι σχετικές Υπουργικές αποφάσεις έχει παρέλθει τόσος χρόνος που οι πρόνοιες του νόμου δεν αντιστοιχούν με την πραγματικότητα, η οποία απαιτεί νέα ρύθμιση! Ετσι νέος νόμος, νέα Π.Δ., νέες Υπουργικές αποφάσεις! Εάν, τέλος προσθέσουμε και την δικαστική προσβολή των θιγομένων από τις ρυθμίσεις και το χρόνο έκδοσης των δικαστικών αποφάσεων το παζλ της αβελτηρίας ολοκληρώνεται.
Η ΠΛΗΜΜΕΛΗΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑ
Μεταπολεμικά οι ρυθμιστικές και οι παραγωγικές δραστηριότητες της Δημόσιας Διοίκησης άρχισαν να εκφεύγουν από τον στενό πυρήνα του Κράτους εν στενή εννοία και πέρασαν σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ), σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου(ΝΠΙΔ), καθώς και σε εταιρείες λειτουργούσες με τους κανόνες του ιδιωτικού δικαίου (δημόσιες εταιρείες), με τελευταία εξέλιξη στον τομέα της ρύθμισης, την ίδρυση ανεξάρτητων διοικητικών αρχών (ΑΔΑ). Η κατ’ αρχήν εύρυθμη λειτουργία αυτών των νομικών προσώπων σε σχέση με τα Υπουργεία προξένησαν έναν εφησυχασμό στις Κυβερνήσεις με αποτέλεσμα αυτές να παλινδρομούν άλλοτε ασκώντας δια των Υπουργών αυστηρή εποπτεία και άλλοτε να επέχουν από αυτήν. Οι «δορυφόροι» απομακρύνθηκαν από τον «ήλιο» τους. Το δυσάρεστο ήταν ότι εξαιτίας πλημμελούς ελέγχου και εποπτείας ανέπτυξαν με το χρόνο της παθογένειες των Υπουργείων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μεγάλα ελλείμματα, πλεονάζον προσωπικό, ανεπαρκές παραγόμενο έργο. Αν και στον τομέα των ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ και των ΑΔΑ, το Κράτος συνεχίζει να αναλαμβάνει το κόστος της λειτουργίας τους, στον τομέα των δημοσίων εταιρειών οδηγήθηκε μοιραία σε αποχώρηση με την είσοδο ιδιωτών μετόχων σε συτές. Το δημόσιο management απέτυχε παταγωδώς.
Μεταπολιτευτικά ξεκίνησε η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στη εκτέλεση έργων του Κράτους, των νομικών προσώπων, των δημοσίων εταιρειών, με κορύφωση την αλματώδη ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών στους τομείς των τηλεπικοινωνιών, της πληροφορικής και της ενέργειας. Οι ιδιώτες εταίροι παρείχαν και παρέχουν τις υπηρεσίες τους με τέτοια ένταση και διάρκεια με αποτέλεσμα να είναι πλέον απαραίτητοι εταίροι κάθε σοβαρής κρατικής δράσης. Τα στελέχη των κρατικών θεσμών αδυνατούν να εποπτεύσουν επαρκώς τις παρεχόμενες υπηρεσίες, ιδιαίτερα όταν αυτές είναι πολύπλοκες τεχνολογικά και αρκούνται σε ρόλο καταρτίσεως των προκηρύξεων και να λειτουργούν ως υποδοχείς των προσφερομένων υπηρεσιών. Πολλές φορές οι ιδιώτες εταίροι όταν δεν συνεργάζονται ως μονοψώνιο, αλλάζουν με συνέπεια να αλλάζει το πλαίσιο, να χάνεται η μνήμη του θεσμού και οι χειριστές στους θεσμούς να πελαγοδρομούν στις νέες κάθε φορά συνθήκες.
Τα τελευταία χρόνια υιοθετείται και η προσφυγή σε εργαζόμενους, οι οποίοι καλούνται να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους κρατικούς θεσμούς παράλληλα με τα στελέχη τους. Πρόσφατα κρατικός θεσμός στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης με 8.000 εργαζόμενους αναζητεί επιπλέον (!) προσωπικό. Επίσης έχουμε την επιλογή του leasing σε κρατικές υπηρεσίες, θεσμού που δικαιολογείται στον ιδιωτικό τομέα, αλλά για το Κράτος που λειτουργεί εσαεί; Ετσι έχουμε 2 «Κράτη». Το δημόσιο και το ιδιωτικό. Μια πρώτη προσέγγιση θα επικεντρωθεί στο δημοσιονομικό κόστος. Βεβαίως και αποτελεί σημαντικό παράγοντα, αλλά εξίσου μεγάλη ζημία για την εύρυθμη λειτουργία των θεσμών αποτελεί ο κίνδυνος ‘- ήδη συμβαίνει – να μειωθεί η παραγωγικότητα του προσφερόμενου έργου, μιας και έξωθεν υπηρεσίες και εργαζόμενοι να θεωρούνται επί μακρόν απαραίτητοι και να απομυζούν κρατικούς πόρους αενάως.
Η ΕΥΝΝΟΙΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ
Αποτελεί κοινή παραδοχή στις μέρες μας ότι η ουσία του Κράτους δικαίου είναι η κανονοκρατία (normativisme). Το Κράτος δεν είναι η κυβέρνηση επί των ανθρώπων, αλλά η βασιλεία των κανόνων. Το ίδιο ισχύει, πρέπει να ισχύει και για τους θεσμούς που υπηρετούν το Κράτος. Οι κανόνες δεν βασιλεύουν όταν αλλάζουν τόσο συχνά, δεν τηρούνται με τις συνεχείς παρατάσεις ούτε καν οι προθεσμίες που θέτουν, με συνέπεια οι πολίτες να ταλαιπωρούνται η ορθότερα να υποφέρουν και οι επενδυτές, Ελληνες και ξένοι να διστάζουν να δραστηροποιηθούν χωρίς σταθερό νομοθετικό πλαίσιο.
Δυστυχώς το πελατειακό σύστημα δεν έχει υποχωρήσει στο επιθυμητό σημείο για ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό Κράτος. Οι επιλογές των προσώπων για τις θέσεις ευθύνης, παρά την ενσωμάτωση αντικειμενικών κριτηρίων τα τελευταία χρόνια απέχουν από το να είναι αξιοκρατικές. Οι Υπουργοί δεν απεκδύονται των αρμοδιοτήτων τους προς τα μόνιμα στελέχη των κρατικών θεσμών. Μέχρι προ τετραετίας για ένα υπηρεσιακό ταξίδι υπαλλήλου απαιτούνταν η υπογραφή του Υπουργού! Αλλά και η προώθηση της κρατικής δράσης εξαντλείται στην «κατόπιν ενεργειών» υπογραφή των φακέλλων. Η γραφειοκρατία στους κρατικούς θεσμούς ανθίσταται, ο Υπουργός πιέζει για τους φακέλλους που δέχεται όχληση, η γραφειοκρατία ικανοποιεί το αίτημα του, αυτός θεωρεί ότι έπραξε το καθήκον του και η πλειοψηφία των πολιτών αναμένει στο περιθώριο.
Ο ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ
Παρά το τεκμήριο νομιμότητας των διοικητικών πράξεων ( κάθε πράξη της Δοίκησης τεκμαίρεται ότι είναι νόμιμη, εκτός εάν ακυρωθεί από τα Δικαστήρια), τεκμήριο που λειτουργεί υπέρ της άμεσης και αποτελεσματικής δράσης των κρατικών θεσμών, η κατάσταση του δικαστικού ελέγχου είναι δραματική έως εξοργιστική. Είτε ο έλεγχος έχει προληπτικό χαρακτήρα είτε κατασταλτικό το αποτέλεσμα είναι ακινησία. Οι φράσεις που απευθύνονται στους πολίτες και στους Υπουργούς «είναι στον Πάρεδρο» « είναι στη δικαιοσύνη» ηχούν στα αυτιά όλων.
ΑΠΟΥΣΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ
Από τα Υπουργεία, τα οποία αποτελούν την κορωνίδα των κρατικών θεσμών, απουσιάζει ο στρατηγικός σχεδιασμός. Ο στρατηγικός σχεδιασμός των Κυβερνήσεων και των Υπουργών έχουν ως ορίζοντα τη θητεία τους. Αυτός μάλιστα εξαντλείται σε νομοθετικές πρωτοβουλίες. Στρατηγικός σχεδιασμός της κρατικής δράσης δεν υφίσταται. ΟΙ ανάπηροι κρατικοί θεσμοί οδηγούν το πολιτικό προσωπικό σε λύσεις αποσπασματικές, ελλιπείς, επιφανειακές. Μάλιστα για λόγους πολιτικής επικοινωνίας η δραστηριότητά του συχνά το οδηγεί να επιμελείται και να δημοσιοποιεί δράσεις επιπέδου χαμηλόβαθμων στελεχών των κρατικών θεσμών, αναζητώντας τον έπαινο των πολιτών. Η ελλιπής και μη τακτική λειτουργία των ανώτερων συλλογικών οργάνων των κρατικών θεσμών επιδεινώνει το πρόβλημα.
Μετά το δημογραφικό, η ασθένεια των κρατικών θεσμών είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της Χώρας. Αυτή καταδυναστεύει και απογοητεύει τους πολίτες, δεν προάγει την ατομική και την κοινωνική ευημερία. Θα την θεραπεύσουμε ή θα την παραδώσουμε στις νεότερες γενεές;
*Ο κ. Μανώλης Γ. Αντωνόπουλος είναι δικηγόρος – DEA στο δημόσιο δίκαιο Παν. René Descartes ( PARIS V ), πτυχιούχος πολιτικών επιστημών.
