Η 25η Μαρτίου στην Ιταλία ήταν εφέτος αφιερωμένη στον Δάντη – την ημέρα εκείνη, πριν από 700 χρόνια, ξεκίνησε η κάθοδός του στην Κόλαση. Ηταν 22 Μαρτίου, πάλι, όταν ολοκληρωνόταν η νικηφόρα εξέγερση των Μιλανέζων κατά της αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Και ήταν 17 Μαρτίου του 1861 όταν η Ιταλία αναβαθμιζόταν σε ενιαίο κράτος από μια «καθαρή γεωγραφική έκφραση», όπως την ήθελε ως τότε ο Μέτερνιχ. Με τόσες επετείους, παρατήρησε ένα ζεύγος ιταλών συγγραφέων, αυτή η εβδομάδα προσφέρεται για αναστοχασμό γύρω από την εθνική μας ταυτότητα.
Η εβδομάδα εδώ προσφέρεται και χωρίς αυτήν την επετειακή πύκνωση. Χρειάστηκε μήπως κάποια στρογγυλή επέτειος για να κηρύξει κάποτε ένας Πρόεδρος Δημοκρατίας τον εθνικό μας αναδελφισμό ή, σε πιο λυρική εκδοχή, αυτό που τραγουδήθηκε ως εθνική μοναξιά; Οχι, χρειάστηκε απλώς να αναπαραχθεί η αίσθηση πως το έθνος αυτό κατάφερε να διατηρήσει την ταυτότητά του, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος εργαζόταν για τον αφανισμό του. Χρειάστηκε να καλλιεργηθεί ο μύθος πως η ιστορία μας είναι μια ιστορία δίκαιων αγώνων απέναντι σε κυνικά συμφέροντα.
Είναι μια ανάγνωση που αποδίδει την ύπαρξή μας περίπου σε ένα δαρβινικό θαύμα επιβίωσης. Τη γλιτώσαμε, σχεδόν, κόντρα σε κάθε γράμμα της θεωρίας της εξέλιξης. Αλλά αυτή είναι μια εθνική πλάνη που δεν σε κάνει να αισθάνεσαι απλώς μόνος. Σε κάνει να αισθάνεσαι και περιούσιος, ιδιοκτήτης ενός αποκλειστικού δαιμόνιου της φυλής ή εκλεκτός μιας ανώτερης δύναμης, την οποία συστήσαμε στον εαυτό μας ως «Θεό των Ελλήνων» για να γίνει κι αυτή μέρος της εθνικής μας ταυτότητας. Υπάρχουμε ως ένθεο έθνος με τον προσωπικό μας θεό.
Εντάξει, πολλά έθνη πορεύονται με τις εθνικές τους πλάνες. Σε λιγότερα όμως οι εθνικές πλάνες γίνονται η καύσιμη ύλη μιας εθνικής ανασφάλειας. Από αυτή την άποψη, εάν η επιβίωσή μας είναι ένα εθνικό success story, τότε πέσαμε θύματα αυτής ακριβώς της επιτυχίας. Ως εθνικά ανασφαλείς ορίσαμε τη σχέση μας με τη Δύση και ως ανασφαλείς υποδεχθήκαμε τα πρώτα μεταναστευτικά ρεύματα στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Σε αυτό το πέλαγος εθνικής ανασφάλειας ανακαλύψαμε εχθρούς εκεί όπου δεν υπήρχαν αλλά και ορίσαμε φίλους. Κι όσο ο αριστεροδεξιός αντιδυτικισμός αποκτούσε περιωπή κυρίαρχου ρεύματος, φαντασιωνόμασταν συγχρόνως πως κάποιο ξανθό γένος από τον Καύκασο μας κλείνει το μάτι.
Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στην ανατολική του γειτονιά για να διαπιστώσει πως αυτό το μείγμα μεγαλοϊδεατισμού και ανασφάλειας μπορεί να γίνει εξαιρετικά επικίνδυνο. Μπορεί όμως και να παρηγορηθεί στην ιδέα πως στα δυτικά του έχει γείτονες που στοχάζονται για την εθνική τους ταυτότητα με αφορμή τους μεγάλους ποιητές τους. Ή μπορεί ακόμη και να εμπνευστεί. Για να αναστοχαστεί γύρω από την εθνική του ταυτότητα με αφορμή εκείνον τον δικό του μεγάλο ποιητή που είπε πως «εθνικό είναι το αληθές».
