Οποτε σκέφτομαι την Κύπρο, πονάω. Πώς τα καταφέραμε έτσι, Ελλαδίτες και Ελληνοκύπριοι, να πάρουμε στα χέρια μας ένα ελληνικό νησί με μια ασήμαντη τουρκική αγροτική μειονότητα (20%) και να καταφέρουμε να το οδηγήσουμε στα πρόθυρα της διχοτόμησης!
Επισκέφτηκα για πρώτη φορά την Κύπρο το φθινόπωρο του 1971. Με ένα νοικιασμένο δεξιοτίμονο Μίνι γυρίσαμε όλο το νησί. Μαγεύτηκα από την Κυρήνεια, το Μπελαπάις, τη Σαλαμίνα, την Αμμόχωστο. Ενοχλήθηκα από τα τουρκικά χωριά – περιφραγμένα σαν στρατόπεδα συγκέντρωσης, από όπου οι Τουρκοκύπριοι έβγαιναν την ημέρα για να δουλέψουν και μαντρώνονταν τις νύχτες.
Το Κυπριακό της εφηβείας μου: Μαθητής τη δεκαετία του ’50 είχα λάβει μέρος σε διαδηλώσεις για την Ενωση (θυμάμαι που κατεβάσαμε την επιγραφή του ζαχαροπλαστείου «Picadilly» επειδή ήταν εγγλέζικη). Φοιτητής στη Γερμανία, με είχαν ορίσει εκπρόσωπο της επιτροπής για την Ενωση και μου έστελναν προπαγανδιστικά φυλλάδια στα γερμανικά, γεμάτα ορθογραφικά λάθη, τα οποία δεν τόλμησα ποτέ να μοιράσω.
Παρακολούθησα τις συνομιλίες της Ζυρίχης – αν και συμφωνούσα κατά βάθος με τον Σεφέρη (που έλαβε μέρος και μετά αποχώρησε), συμβιβάστηκα με τον συμβιβασμό. Καλύτερος από τον συνεχή εμφύλιο.
Μετά μάθαινα νέα: ο εμφύλιος συνεχιζόταν με δική μας πρωτοβουλία. Χάρηκα το 1964 όταν έμαθα για το Σχέδιο Ατσεσον: Οι ΗΠΑ δέχονταν την ΕΝΩΣΗ! Με όρους να παραχωρηθούν τουρκικές βάσεις στην Καρπασία και να παραμείνουν οι υπάρχουσες αγγλικές. Ο Γεώργιος Παπανδρέου είπε επιγραμματικά: «Μας χαρίζουν μια πολυκατοικία με αντάλλαγμα μια γκαρσονιέρα». Επίσης θα επέστρεφαν οι Ελληνες που είχαν διωχθεί από την Κωνσταντινούπολη και θα αποκαθίστατο το νόμιμο καθεστώς στην Ιμβρο και στην Τένεδο.
Το Σχέδιο Ατσεσον το ματαίωσε τελικά ο φιλόδοξος Μακάριος, ο οποίος, στην περίπτωση εφαρμογής του, θα έπαυε να είναι αρχηγός κράτους. Ο πρέσβης Ι. Σωσσίδης, που παρακολούθησε τις διαπραγματεύσεις, αναφέρει τον φινλανδό μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών Τουομιόγια που συμπερασματικά δήλωσε στα μέλη της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην Γενεύη: «Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ματαίωσε την Ενωσιν της Κύπρου με την Ελλάδα».
Ηταν η συνέχεια της ιστορίας του Κυπριακού. Δικαίωσε τον τίτλο του βιβλίου «Ιστορία των χαμένων ευκαιριών» που έγραψε ο Ευάγγελος Αβέρωφ το 1963. Τα λάθη ήταν σχεδόν όλα δικά μας. Το χειρότερο ήταν το πραξικόπημα των χουντικών κατά του Μακαρίου (αλήθεια, ποιος ηλίθιος το σκέφτηκε αυτό;) που έδωσε τη χρυσή ευκαιρία στην Τουρκία να καταλάβει τη μισή Κύπρο.
Τότε έκανα το μόνο που μπορούσα: συνέλαβα και τύπωσα σε χιλιάδες αντίτυπα ένα σήμα-σύμβολο για την Κύπρο. Με ματωμένη τη γραμμή του Αττίλα και τα λόγια «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ».
Και παρέμεινα θεατής των ελληνικών σφαλμάτων. Μερικά χρόνια μετά, το Σχέδιο Ανάν ήταν μια πολύ ισορροπημένη λύση που μας συνέφερε – αλλά το έλιωσαν τα δάκρυα του Τάσσου Παππαδόπουλου μπροστά στην ελληνοκυπριακή λαοθάλασσα. Τελικά το ψήφισαν… οι Τουρκοκύπριοι και το καταψήφισαν οι Ελληνοκύπριοι! Ετσι φανήκαμε και ασυνεπείς προς την ΕΕ στην οποία είχαμε υποσχεθεί, ως μέλος, μια ενιαία Κύπρο.
Και πρόσφατα, στις ελβετικές συνομιλίες που είχε ο Πρόεδρος Αναστασιάδης με τον τούρκο ομόλογό του Ακιντζί, και ενώ οι δύο πλευρές είχαν συμφωνήσει σε όλα τα σημαντικά θέματα, ο Ελληνας τίναξε στον αέρα τη συμφωνία. Γιατί άραγε; Φίλος Κύπριος, που γνωρίζει πολλά, μου εξήγησε ότι εδώ έπαιξαν ρόλο προσωπικά συμφέροντα. Ελπίζω να μην πρόκειται για το σκάνδαλο των «χρυσών διαβατηρίων».
Γενικά, η ιστορία του Κυπριακού είναι μια περίπλοκη και σκοτεινή υπόθεση. Μεγάλη ισχύ έχει η παντοδύναμη και πάμπλουτη Εκκλησία της Κύπρου, ενώ τα οικογενειακά δίκτυα κυριαρχούν.
Δυστυχώς, αν τελικά επικρατήσει η τελευταία τουρκική απόφαση για οριστική διχοτόμηση – μα τον Θεό, δεν θα φταίνε οι Τούρκοι…
