Η πληγή
Η στιγμή όπου το αμίλητο διεκδικεί πίσω τη χαμένη φωνή του είναι μια σημαίνουσα στιγμή. Στον βιασμό το άρρητο αρρωσταίνει. Η οδύνη είναι ένα αιχμηρό τόξο: Παρακάμπτει επιμελώς τον δράστη και σημαδεύει κατευθείαν στην καρδιά του θύματος. Ενας ανυπολόγιστος αριθμός αφανών γυναικών κρύβεται πίσω από την ιστορία της Σοφίας Μπεκατώρου.
Θέλω όμως να μιλήσω για τη Σοφία.
Με τα χρόνια εμπιστεύομαι περισσότερο τη σημασία ενός προσώπου. Επιτρέπω στον εαυτό μου να αναγνωρίζει την αλήθεια, την καθαρότητα ή την ιδιοτέλεια και το μικρόψυχο που μπορεί να εκπέμπει ένα πρόσωπο. Εμπιστεύομαι, δηλαδή, μια κάθε άλλο παρά επιστημονικοφανή θέση, που με πείθει ότι τα πρόσωπα είναι όχι αυτό που λένε, όχι αυτό που κάνουν, αλλά κυρίως αυτό που εκπέμπουν. Το αναγνωρίσιμο πρόσωπο της Σοφίας Μπεκατώρου εκπέμπει μια αληθινότητα, μια απροσποίητη, αφτιασίδωτη εγκαρδιότητα που υποκλίνεται στην αλήθεια.
Στην προκειμένη περίπτωση, η αίσθησή μου συνεπικουρείται και από την προσωπική μου εμπειρία. Η Σοφία υπήρξε φοιτήτριά μου στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου. Φέρνω στο μυαλό μου τον αυτοσεβασμό και τη σεμνότητά της. Με πόση αξιοπρέπεια και με πόση χάρη, μια χρυσή Ολυμπιονίκης, αρνιόταν οποιαδήποτε ειδική μεταχείριση.
Μια θυμωμένη ντροπή με κατακλύζει τώρα παρακολουθώντας τον αγώνα μιας νέας γυναίκας να περισώσει την αυτοεκτίμηση και «την αγάπη του εαυτού της». Αρκεί να δούμε πόση φωταγωγημένη κατακραυγή μεσολάβησε προκειμένου ο βιασμός από «δυσάρεστο γεγονός» να μεταμορφωθεί σε «αποτρόπαιη πράξη». Οι λέξεις είναι άνθρωποι, αν δεν τις ακούσεις πεθαίνουν. Δεν είναι παράξενο που τα θύματα βιασμού αυτο-χαρακτηρίζονται ως «επιζώντες». Επιζώντες μιας κατάχρησης εξουσίας που αφήνει πληγές.
Βασανιστικά ερωτήματα στοιχειώνουν στο μυαλό του θύματος. Ο χρόνος παγώνει. Μια χορεία ειπωμένων και ανείπωτων «Μήπως» σε κρατούν φυλακισμένο κάποιες φορές για μια ολόκληρη ζωή. Ειδική μνεία εδώ στο κρυμμένο μυστικό της ενδο-οικογενειακής σεξουαλικής κακοποίησης. Οταν η ίδια η μάνα παρακινεί την κόρη της σε μια σπαραχτική σιωπή. Για να προστατευτεί ο μύθος της αγίας οικογένειας. Για να διαιωνισθεί ανενόχλητη μια τάξη πραγμάτων που πάνω απ’ όλα οφείλει να παραμένει αδιατάρακτα ίδια. Οσο κι αν μοιάζει να αλλάζει, τόσο περισσότερο ίδια να μένει. Πόσοι δημόσιοι ή και ιδιωτικοί οργανισμοί και θεσμοί λειτουργούν ως αγίες οικογένειες;
Και όμως κάτι κινήθηκε. Μια αυθόρμητη κοινότητα, με τη συμβολή των media σχηματίστηκε από όσους ή όσες βίωσαν αντίστοιχες εμπειρίες. Ενα «δεν είσαι μόνη» διαγράφεται στον ορίζοντα. Το αλλοτινό φεμινιστικό σύνθημα «το προσωπικό είναι πολιτικό» ήλθε στο προσκήνιο και το γνωστό κίνημα «me too» αναζωπυρώθηκε.
Και η υπερβολή
Ομως το κίνημα αδειάζει από το νόημά του, χάνει κάθε «κινηματική αξία», όταν συρρικνώνεται σε διαφημιστική καμπάνια. Οταν στα Social media, με ρυθμό χιονοστιβάδας, γυναίκες-θύματα εμφανίζονται καταγγέλλοντας τη δική τους δραματική ή πολύ λιγότερο δραματική ιστορία, τότε η κοινωνία του θεάματος κινδυνεύει να αφυδατώσει τη σοβαρότητα του ζητήματος. Ενα «μοδάτο τσουνάμι» καταγγελιών αποδυναμώνει την καταγγελτική δύναμη του «me too».
Στη σκιά της πολιτικής ορθότητας
Η σκιά έχει όνομα και υπογραφή. Ονομάζεται πολιτική ορθότητα. Η υπερβολή μιας καταδυναστεύουσας πολιτικής ορθότητας φτάνει σε σημεία ακρότητας και καρικατούρας. Οταν «υπαινικτικά βλέμματα» ή εκδηλώσεις φιλοφροσύνης τείνουν να προσλαμβάνονται ως πράξεις βίας, τότε η πραγματική βία αδειάζει από τη φρίκη της καθώς μπαίνει στον ίδιο κουβά με μια αδιευκρίνιστη και θολή «σεξουαλική παρενόχληση».
Στην εποχή της ρευστής νεωτερικότητας η αποσύνδεση κάθε είδους εκστατικότητας και φαντασίας από τις ερωτικές σχέσεις εμποδίζει τον άνδρα και τη γυναίκα να απολαμβάνουν μια συνύπαρξη που κάτω από άλλες συνθήκες θα μπορούσε να ήταν έως και συναρπαστική. Η μανιχαϊστική κατάτμηση του κόσμου σε θύματα και θύτες, καταγγέλλοντες και καταγγελλομένους, δεν έχει τίποτα το συναρπαστικό.
Ας ονειρευτούμε λοιπόν μια εποχή όπου ένας άνδρας δεν θα νιώθει την ανάγκη μέσα από το σεξ να αντλεί μια εξουσία που δεν έχει, και μια γυναίκα που θα είναι υποκείμενο και όχι αντικείμενο των δικών της επιθυμιών. Και αυτό πράγματι θα είναι συναρπαστικό.
*Η κυρία Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια Ψυχολογίας, συγγραφέας.
