Ακριβώς τέτοιες μέρες πριν από εκατό χρόνια, στις 30 Ιουλίου 1920 (12 Αυγούστου με το νέο ημερολόγιο), στον Gare de Lyons του Παρισιού, όπου ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε πάει να πάρει το τρένο για τη Μασσαλία και από εκεί να επιστρέψει στην Ελλάδα, ακούστηκαν πυροβολισμοί (δέκα τον αριθμό, παρακαλώ). Γενική αναταραχή επικράτησε, άνθρωποι έτρεχαν να κρυφτούν πίσω από εμπορεύματα, ο ίδιος ο Βενιζέλος άρχισε, απ’ ό,τι φαίνεται, να τρέχει για να σωθεί, οι άνθρωποι της συνοδείας του προσπαθούσαν να τον προστατέψουν. Υπάρχει, μάλιστα, μια χρωμολιθογραφία της εποχής στην οποία η σκηνή αποδίδεται αρκετά παραστατικά. Οι πυροβολισμοί προέρχονταν από τα όπλα δύο σχετικά νεαρών ελλήνων αξιωματικών. Ο ένας ήταν ο απότακτος υποπλοίαρχος Απόστολος Τσερέπης, από το Αιτωλικό, και ο άλλος o απότακτος υπολοχαγός Γεώργιος Κυριάκης, από την Κόρινθο.
Οταν η είδηση μαθεύτηκε στην Ελλάδα, προκλήθηκε μεγάλος αναβρασμός, πολλώ μάλλον αφού αρχικά διαδόθηκε πως ο Βενιζέλος είχε πεθάνει ενώ απλώς είχε τραυματιστεί στον ώμο (ανάρρωσε σχετικά γρήγορα). Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, τα πολιτικά και άλλα συμφραζόμενα. Δύο μόλις μέρες νωρίτερα είχε υπογραφεί η Συνθήκη των Σεβρών, μεταξύ των νικητών Συμμάχων της Αντάντ και της Τουρκίας. Η συνθήκη αυτή θα έμενε εν μέρει στα χαρτιά, καθώς θα προσέκρουε σε ποικίλα εμπόδια, όπως η σθεναρή αντίσταση του τουρκικού στοιχείου της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα συμφέροντα της Γαλλίας και της Ιταλίας στην ευρύτερη περιοχή, ακόμα και η προσέγγιση του Κεμάλ με το καθεστώς των Μπολσεβίκων, το οποίο είχε εν τω μεταξύ εδραιωθεί. Οταν υπογράφτηκε πάντως, χάρη κυρίως στους εύστοχους χειρισμούς του Βενιζέλου και στην αξιοποίηση εκ μέρους του της υποστήριξης που του παρείχε ‒ τότε, τουλάχιστον ‒ ο βρετανικός παράγοντας, η Συνθήκη των Σεβρών φάνηκε να αποτελεί θρίαμβο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, καθώς έκανε εν πολλοίς πραγματικότητα την πολυσυζητημένη, πολύ ακριβά πληρωμένη τελικά, αλλά πάντως τότε σε πλήρη έξαρση, Μεγάλη Ιδέα.
Καταλαβαίνει κανείς, λοιπόν, πώς έγινε δεκτό στην Ελλάδα, και κυρίως στο απόλυτα κυρίαρχο την εποχή εκείνη βενιζελικό στρατόπεδο, το ότι ο δημιουργός της Ελλάδας «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» δέχτηκε δολοφονική επίθεση δύο μόλις μέρες μετά την υπογραφή της συνθήκης. Το πιο γνωστό θύμα του κύματος αγανάκτησης που ξέσπασε υπήρξε αναμφισβήτητα ο Ιδας, ο Ιων Δραγούμης, ο οποίος δολοφονήθηκε εν ψυχρώ στις 31 Ιουλίου από άνδρες των βενιζελικών ταγμάτων. Για να γίνει μάλιστα και λίγο πιο πικάντικο το κείμενο, ας προσθέσω ότι τη σχετική εντολή θρυλείται ότι την έδωσε ο Μανώλης Μπενάκης, κορυφαίος παράγων του βενιζελισμού, θύμα ο ίδιος της βίας των επίστρατων το 1916 και «σφόδρα αντιπαθών» τον Δραγούμη, λόγω και της «περιπέτειας» που είχε μαζί του η κόρη του, η γνωστή σε όλους μας Πηνελόπη Δέλτα.
Κατά τα άλλα, οι παρ’ ολίγον δολοφόνοι του Βενιζέλου μάλλον «στα μαλακά έπεσαν». Δικάστηκαν από γαλλικό δικαστήριο, καταδικάστηκαν τον Φεβρουάριο του 1921 σε πέντε χρόνια φυλάκιση, αλλά ήδη το 1923 είχαν αποφυλακιστεί, αφού ούτε ο ίδιος ο Βενιζέλος επιθυμούσε, απ’ ό,τι φαίνεται, να συνεχιστεί η φυλάκισή τους. Μάλιστα, όχι μόνο μακροημέρευσαν οι δύο απότακτοι (ο Τσερέπης πέθανε το 1980, σε ηλικία 92 ετών), αλλά και μάλλον καλοπέρασαν. Ετσι, ο Κυριάκης βρέθηκε επί Μεταξά σε διευθυντική θέση στο νεοσύστατο τότε Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ), ενώ ο Τσερέπης κατείχε, στη μακρά υπόλοιπη ζωή του, την επίζηλη θέση του διαχειριστή της περιουσίας του πρίγκιπα Χριστόφορου, μικρότερου αδελφού του βασιλιά Κωνσταντίνου.
Αυτός ο Χριστόφορος λοιπόν, που φαίνεται πως μαζί με άλλους επιφανείς αντιβενιζελικούς ήταν και από τους υποκινητές της απόπειρας, υπήρξε πάντοτε προστάτης του Τσερέπη ‒ ή αλλιώς, ο Τσερέπης υπήρξε πάντοτε «άνθρωπος» του πρίγκιπα. Αυτό, μάλιστα, μας οδηγεί και σε μια δευτερεύουσα ίσως αλλά οπωσδήποτε ενδιαφέρουσα πτυχή της όλης υπόθεσης. Με πρωτοβουλία και εξόδοις του πρίγκιπα Χριστόφορου, την υπεράσπιση των δύο ελλήνων απότακτων ενώπιον του γαλλικού δικαστηρίου ανέλαβε ο διασημότερος ίσως τότε ‒ αλλά και για πολλά χρόνια πριν και μετά ‒ δικηγόρος της Γαλλίας: ο Μορό-Τζαφερί (Vincent de Moro-Giafferi).
Θρυλική μορφή της Τρίτης και Τέταρτης Γαλλικής Δημοκρατίας, βουλευτής το 1919-28 και πάλι το 1944-56, υφυπουργός, αντιστασιακός κατά των Γερμανών, ο Μορό-Τζαφερί είχε αναλάβει μερικές από τις πιο διάσημες υποθέσεις (causes célèbres) της εποχής του. Ετσι λοιπόν, εκτός από υπερασπιστής της συζύγου του πρώην πρωθυπουργού Καγιώ (πυροβόλησε και σκότωσε το 1914 τον διευθυντή του «Figaro», επειδή είχε δημοσιεύσει κάποιες σκαμπρόζικες επιστολές που την αφορούσαν), μελών της διαβόητης συμμορίας Μπονό το 1913, του δολοφόνου γυναικών Λαντρύ το 1921, της χήρας του μεγαλοαπατεώνα Σταβίσκι (που αυτοκτόνησε αφού πρώτα με το φερώνυμο σκάνδαλο παραλίγο να τινάξει στον αέρα το 1934 την Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία) και άλλων πολλών, αξίζει να θυμόμαστε πως ο μετρ Μορό-Τζαφερί υπήρξε και υπερασπιστής του Τσερέπη και του Κυριάκη.
*Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.