Μεσουράνησε για τρεις και πλέον δεκαετίες, γιατί υπήρξε το πιο φρέσκο πολιτικό προϊόν της Μεταπολίτευσης. Εξαιτίας του η χώρα άλλαξε ρότα. Η ταλαιπωρημένη ελληνική κοινωνία χειραφετήθηκε. Το πλεονέκτημά του ήταν ότι εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο την προσδοκία να αλλάξει σελίδα η Ελλάδα. Το ΠΑΣΟΚ ήρθε σαν πλημμυρίδα, σαρώνοντας τα υπολείμματά του μετεμφυλιακού κράτους. Η αθωότητά του το κατέστησε κυρίαρχη δύναμη. Η επαγγελία της Αλλαγής έσπασε στεγανά. Φώτισε την αθέατη πλευρά της Ιστορίας. Η ηγετικότητα και η χαρισματικότητα του ιδρυτή του τού προσέδωσαν υπόσταση και εμβέλεια.
Οι κυβερνήσεις του δοκιμάστηκαν σκληρά. Δεν έκαναν περίπατο. Βρήκαν αρκετά προσκόμματα. Εμφάνισαν, όμως, και στρεβλώσεις, υποκύπτοντας στις γνωστές παθογένειες της εγχώριας πολιτικής. Το αποτύπωμά τους, ωστόσο, παραμένει ανεξίτηλο. Το ισοζύγιο είναι αναμφίβολα θετικό. Όποιος αρνείται αυτή την πραγματικότητα, εθελοτυφλεί. Ή βλέπει τα γεγονότα μέσα από κομματικούς παραμορφωτικούς φακούς. Το έργο του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κώστα Σημίτη, άλλαξε την όψη του τόπου. Η υστέρηση υποχώρησε. Η χώρα, από βαλκανική μετατράπηκε σε ευρωπαϊκή. Αποκορύφωμα, η ένταξή της στον στενό πυρήνα της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.
Είναι βέβαιο πως σε όλους τους κομματικούς και κυβερνητικούς βιότοπους φύονται τα «άνθη του κακού» και πολλά «ζιζάνια». Άλλωστε, η εξουσία φθείρει και διαφθείρει. Ως «κοκότα», έλκει «επιβήτορες». Ο εναγκαλισμός του ΠΑΣΟΚ με τα θέλγητρά της δεν το άφησε αλώβητο. Το άλλοτε κραταιό κόμμα δεν αντιλήφθηκε ότι η επιτυχία του ενείχε και τον σπόρο της αποτυχίας. Μολονότι άλλαξε την Ελλάδα και την κοινωνία, το ίδιο έμεινε προσκολλημένο στον παλιό του εαυτό. Παράλληλα, διολίσθησε σε πρακτικές και σε συμπεριφορές που απέπνεαν καθεστωτισμό. Όταν το 1997 έγραψα πως «χρειάζεται ρεκτιφιέ», οι κατεστημένες δυνάμεις του αποστεωμένου μηχανισμού του το θεώρησαν έως και βλασφημία. Οι αντιστάσεις τους, εξάλλου, στις εκσυγχρονιστικές πολιτικές του Κώστα Σημίτη αποδείχθηκαν ισχυρές. Κορυφαία περίπτωση, η ακύρωση της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης του Τάσου Γιαννίτση.
Με την αλλαγή αρχηγίας οι φορείς της στασιμότητας και της ακινησίας ενισχύθηκαν περαιτέρω. Η παλινδρόμηση σε αρχέγονες θέσεις ήταν εμφανής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η άρνηση στην επένδυση της «Cosco». Η ελαφρότητα στη διαχείριση καίριων ζητημάτων, υπήρξε αναμφισβήτητα ανασταλτικός παράγοντας για την κατανόηση του δημοσιονομικού εκτροχιασμού. Έτσι, την ώρα που το τσουνάμι της κρίσης τα παράσερνε όλα, η τότε νεοεκλεγείσα κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου εγκλωβίστηκε στις αυταρέσκειές της.
Η αναποτελεσματική διαχείριση και η έλλειψη στιβαρής ηγεσίας κατέστησαν το ΠΑΣΟΚ ευάλωτο. Επιπροσθέτως, «λούστηκε» τι συνέπειες των πολιτικών του προκατόχου του. Τα πλήγματα αποδείχθηκαν ανεπανόρθωτα. Προκάλεσαν μεγάλα ρήγματα στη μέχρι τότε στέρεη κοινωνική και πολιτική του βάση. Τα όσα επακολούθησαν ήταν σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενα.
Κι όμως, η περιπέτειά του δεν αντιμετωπίστηκε σοβαρά. Ούτε αποτέλεσε αντικείμενο διερεύνησης. Δεν στάθηκε αφορμή για ουσιαστική ανατοποθέτησή του στο νέο περιβάλλον που άρχισε να διαμορφώνεται στη χώρα. Το κοινωνικό και πολιτικό του ναυάγιο προσπεράστηκε σαν να μην συνέβη ποτέ. Ένα μεγάλο και πολυδύναμο πολιτικο-ιδεολογικό ρεύμα απαξιώθηκε, βαλλόμενο πανταχόθεν.
Το παράδοξο είναι ότι και το ίδιο επέδειξε ακατανόητη ενοχικότητα, ακόμη και όταν επί προεδρίας του Ευάγγελου Βενιζέλου συνέβαλε καθοριστικά στην αποφυγή της άτακτης χρεοκοπίας. Επιπλέον, στον κοινωνικό και εκλογικό του κατακερματισμό δεν απάντησε με στρατηγική την ανασύνθεση του κεντροαριστερού χώρου. Αλλά με κοντόφθαλμες και άτεχνες ενέργειες. Και με μια επιφανειακή προσέγγιση του τύπου «συμπαράταξη με λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις».
Σήμερα το ΠΑΣΟΚ έχει καταντήσει σκιά του παλιού του εαυτού. Την αποδόμησή του επέτεινε η τωρινή αρχηγός του. Το μετέτρεψε σε προσωπικό μηχανισμό, αποψιλώνοντάς το από ικανά και άξια στελέχη. Η συρρίκνωσή του είναι η φυσική κατάληξη του πολιτικού ευνουχισμού του, καθώς και μιας ανεπαρκούς αρχηγίας. Το ηγετικό της έλλειμμα είναι πρωτοφανές. Το επικείμενο κατ’ επίφασιν συνέδριό του, ισοδυναμεί με πράξη αυτοχειρίας. Φαίνεται πως το ιστορικό αυτό κόμμα συνιστά μεγάλο βάρος για την κυρία Γεννηματά. Και αφού δεν μπορεί να το σηκώσει προτιμά τον εξοβελισμό του.
Πάντως, αν κάτι μας διδάσκει η περιπέτεια του είναι ότι η πολιτική αποτελεί σύνθετη και απαιτητική υπόθεση. Δεν νοείται να την αφήνουμε στα χέρια απαίδευτων και ανίκανων.
Ο Γιώργος Πανταγιάς είναι Σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος της POLITY A.E.
