Ο Ινιάτσιο Σιλόνε (Ignazio Silone, 1900-78) ήταν από τα κορυφαία στελέχη του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (PCI) κατά τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυσή του. Εργα του λογοτεχνικά (Φονταμάρα) αλλά και δοκίμιά του (Η σχολή των δικτατόρων, Εξοδος κινδύνου) έχουν κυκλοφορήσει και στα ελληνικά. Επίσης, κάποιοι παλαιότεροι γνωρίζουμε ίσως τον Σιλόνε και από τη συμμετοχή του στο συλλογικό έργο The God that failed (1949), στο οποίο, με πρωτοβουλία του Ρίτσαρντ Κρόσμαν, τότε στελέχους του Βρετανικού Εργατικού Κόμματος, έξι πρώην κομμουνιστές (Αρθουρ Κέσλερ, Αντρέ Ζιντ, Ινιάτσιο Σιλόνε, Στίβεν Σπέντερ, Λούις Φίσερ, Ρίτσαρντ Ράιτ) κατέθεσαν τις εμπειρίες τους από την περίοδο της στράτευσής τους στο κομμουνιστικό κίνημα. Το πολύτιμο αυτό βιβλιαράκι [ελληνική έκδοση, δυσεύρετη, Ο θεός που γκρεμίσθηκε (sic), εκδόσεις Επαγρύπνησις (sic)] προφύλαξε αρκετούς από τη γενιά μου, ίσως και από την προηγούμενη, από το να γοητευτούν από την κατά τον Λένιν, τον Στάλιν και τους επιγόνους τους επαγγελία του παράδεισου επί της Γης, απομυθοποιώντας τον σοβιετικού τύπου «σοσιαλισμό» και ρίχνοντας φως στις ζοφερές πρακτικές και στην απάνθρωπη εσωτερική λειτουργία των κομμουνιστικών κομμάτων.
Πού τον θυμήθηκα τον Σιλόνε, όμως; Μα, είναι αυτός που, όταν πια είχε διαγραφεί από το PCI (ήδη το 1931), είχε πει θυμόσοφα, αλλά εν μέρει και προφητικά: «Στο μέλλον, οι πιο ανελέητες συγκρούσεις θα είναι μεταξύ κομμουνιστών και πρώην κομμουνιστών». Αλλά και πάλι, πού τη θυμήθηκα αυτή τη φράση; Μα, ρίχνοντας μια ματιά στο ποιοι στελεχώνουν το επιτελείο του Κυριάκου Μητσοτάκη, κυρίως στο πεδίο της επικοινωνίας και των σχέσεων με τα ΜΜΕ. Σύμβουλοί του λοιπόν είναι, μεταξύ άλλων, οι Γιάννης Βλαστάρης, Μαρία Χούκλη, Δημήτρης Τσιόδρας. Κοινό χαρακτηριστικό τους; Εχουν και οι τρεις περάσει (για μεγαλύτερο ή μικρότερο διάστημα, με υψηλότερη ή χαμηλότερη θέση στην ιεραρχία) από την ΚΝΕ. Επίσης, ως γνωστόν, βασικός εκλογικός σύμβουλος του Μητσοτάκη ήταν ο πρώην γραμματέας της ΚΝΕ Τάκης Θεοδωρικάκος, νυν υπουργός Εσωτερικών. Αλλά και διευθυντής του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων, απ’ ό,τι διάβασα, ανέλαβε ο Ευτύχης Παλλήκαρης, επίσης κάποτε μέλος του ΚΚΕ, αν δεν κάνω λάθος.
Αναγκαίες διευκρινίσεις προκειμένου να αποφευχθεί κάθε κίνδυνος παρεξήγησης. Πρώτον, μπορεί να υπάρχουν και άλλοι με κουκουέδικο ή κνίτικο παρελθόν στο περιβάλλον του Κυριάκου, και εγώ απλώς να μην το έχω πληροφορηθεί. Ζητώ, λοιπόν, προκαταβολικά συγγνώμη για ενδεχόμενες παραλείψεις, όπως ζητώ συγγνώμη και αν κάποιοι από αυτούς που ανέφερα δεν ήταν πράγματι, έστω και περιστασιακά, στην ΚΝΕ. Δεύτερη διευκρίνιση: η αναφορά στα εν λόγω ονόματα δεν περιέχει το παραμικρό στοιχείο ψόγου, είτε προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη που τους επέλεξε, είτε προς όσους αποδέχθηκαν την πρότασή του να πλαισιώσουν το επικοινωνιακό του επιτελείο. Κάθε άλλο, μάλιστα. Πιστεύω πως η παλαιότερη θητεία ορισμένων στελεχών στην κομμουνιστική Αριστερά μπορεί να αποδειχθεί όχι μόνο πολύ χρήσιμη στην εκτέλεση των καθηκόντων τους, αλλά και προς όφελος του νυν Πρωθυπουργού, σε ό,τι αφορά την παρουσία/εικόνα του, στα ΜΜΕ αλλά και γενικότερα.
Μια άλλη αφορμή για να θυμηθώ τη φράση του Σιλόνε, αλλά και να αναλογιστώ την πορεία κάποιων παλαιότερων (Αιμίλιος Χουρμούζιος, Θανάσης Κανελλόπουλος, Μάρκος Δραγούμης, και πολλοί άλλοι) που είχαν υπάρξει μαρξιστές αλλά με τον καιρό έγιναν ακραιφνείς φιλελεύθεροι, ήταν κάτι σχετικό με τις πρόσφατες εκδηλώσεις για τον έναν χρόνο από τον θάνατο του Σταύρου Τσακυράκη. Κάπου, λοιπόν, είδα να γράφεται πως ο Σταύρος ξεκίνησε τον πολιτικό του βίο ως μαρξιστής, και μάλιστα γραμματέας Νεολαίας κομμουνιστικού κόμματος (έστω και ανανεωτικού), και τον έκλεισε ως φιλελεύθερος, αδιαπραγμάτευτα υποστηρικτής της κοινοβουλευτικής/αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, υπερασπιστής των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων από κάθε είδους επιβουλές, δεξιές ή αριστερές. Απορία, ψόγος, ή απλή διαπίστωση; Τι πιο φυσιολογικό, θα έλεγα εγώ, για όποιον επιμένει να διατηρεί ανοιχτό μυαλό και κριτική σκέψη, για όποιον αποστρέφεται τις μονοδιάστατες προσεγγίσεις, τους μονοδιάστατους ανθρώπους και την ιησουίτικη/λενινιστική λογική τού «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»; Για όποιον, τέλος, δεν λησμονεί πως πρώτιστο γνώρισμα του αυθεντικού αριστερού δεν μπορεί παρά να είναι η εναντίωσή του σε κάθε ολοκληρωτισμό, όποιο χρώμα και αν έχει αυτός.
Εν κατακλείδι, όλα αυτά δεν απέχουν ίσως πολύ και από τη φράση που αποδίδεται στον Ουίνστον Τσόρτσιλ, γνωστόν για την ικανότητά του να εκφράζεται με ρητορικό και ενίοτε παιγνιώδη τρόπο: «Αν κάποιος στα είκοσί του χρόνια δεν υπήρξε κομμουνιστής, δεν έχει καρδιά. Αν συνεχίζει να είναι κομμουνιστής και μετά τα σαράντα, δεν έχει μυαλό». Αλλοι πάλι ισχυρίζονται πως αυτήν περίπου τη φράση την είπε ο Κλεμανσό, όταν του ανήγγειλαν πως ο γιος του ήταν κομμουνιστής: «Αν δεν ήταν κομμουνιστής στα είκοσι δύο του, θα τον αποκήρυσσα. Αν συνεχίσει όμως να είναι μετά τα τριάντα, θα το κάνω σίγουρα». Διαλέγει κανείς και παίρνει ως προς την πατρότητα της φράσης, πολλώ μάλλον που αυτή έχει κατά καιρούς αποδοθεί, με παραλλαγές, και στον Γκιζό, και στον Ντρισραέλι, και στον Μπέρναρντ Σο, και στον Μπέρτραντ Ράσελ. Σημασία έχει να κρατήσουμε την ουσία της.
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.
