Κυκλοφόρησε πρόσφατα, από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, το βιβλίο του Γιώργου Σιακαντάρη «Το πρωτείο της δημοκρατίας. Η σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία». Εκτός από τακτικός συνεργάτης του «Βήματος» και συχνά συγκάτοικος στις φιλόξενες στήλες των «Νέων Εποχών», ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι γνωστός από τη συστηματική αρθρογραφία του για ζητήματα που αφορούν το παρελθόν, το παρόν, αλλά και το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας. Είτε συμφωνεί κάποιος είτε διαφωνεί μαζί του, τα κείμενα του Σιακαντάρη έχουν πάντα ένα ευδιάκριτο γνώρισμα: βασίζονται σε ενδελεχή γνώση της σχετικής προβληματικής και βιβλιογραφίας.
Στο πρόσφατο βιβλίο του ο Σιακαντάρης ιχνηλατεί, μεταξύ άλλων, το παρελθόν της σοσιαλδημοκρατίας, εστιάζοντας στις ρίζες της, σε πρόσωπα με σημαντική θεωρητική συνεισφορά και πολιτική δράση (Κάουτσκι, Ζορές, Μπερνστάιν, Ροσέλι, Μπραντ), αλλά και σε κομβικής σημασίας γεγονότα, όπως το Συνέδριο της Ερφούρτης (1891) του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD), το Συνέδριο του Αμστερνταμ (1904) της Δεύτερης Διεθνούς, το Συνέδριο του Μπαντ Γκόντεσμπεργκ (1959) του μεταπολεμικού SPD.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, κατά τη γνώμη μου, η έμφαση που δίνει ο Σιακαντάρης στην – εν πολλοίς παραγνωρισμένη – επίδραση του Καντ και της καντιανής ηθικής στη σοσιαλδημοκρατική προσέγγιση του κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Ολοι όσοι ασχολούμαστε κάπως με αυτά τα ζητήματα αρκούμαστε συνήθως να αναδεικνύουμε όσα οφείλει η Αριστερά, με την ευρύτερη δυνατή έννοια του όρου, στον Διαφωτισμό και στα προτάγματά του, έχοντας όμως κυρίως κατά νου την πολιτική θεωρία των βρετανών και γάλλων στοχαστών οι οποίοι «προετοίμασαν» εν πολλοίς τις μεγάλες αστικές επαναστάσεις, αλλά υποτιμώντας – ή και αγνοώντας – τη συμβολή του Καντ και της σκέψης του.
«Χωρίς να γνωρίζουμε τι είναι Διαφωτισμός, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τι είναι η σοσιαλδημοκρατία» γράφει (σ. 37) ο Σιακαντάρης. Και λίγο πιο κάτω (σ. 50) προσθέτει: «… η ιδέα της προόδου ως κανονιστικού ιδεώδους έγινε η βάση του σοσιαλδημοκρατικού ιδεώδους». Ωστόσο, η ίδια αυτή ιδέα, της προόδου, «ως νομοτέλεια και όχι ως ενυπάρχουσα στις κοινωνίες τάση, έγινε και το όπλο των κάθε είδους ολοκληρωτισμών». Και πράγματι, ο μπολσεβικισμός, αυτή η εκτρωματική απόφυση στο σώμα της Αριστεράς, τι άλλο υπήρξε αν όχι μια εξόφθαλμα αντιφατική και παρά φύσιν σύζευξη του πιο απόλυτου ντετερμινισμού [η Ιστορία υπακούει σε σιδηρούς νόμους κίνησής της, οι οποίοι οδηγούν αναπότρεπτα σε ένα τελικό(!) στάδιο, που είναι η κομμουνιστική κοινωνία] με τον πιο απόλυτο βολονταρισμό [τη διασφάλιση της πορείας της ανθρωπότητας προς τον τελικό αυτό προορισμό την αναλαμβάνει μια αποφασισμένη και αφοσιωμένη στην επανάσταση πρωτοπορία, το Κόμμα].
Είτε πρόκειται για την επανασύνδεση των σοσιαλιστικών ιδεών με τις κατακτήσεις της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, είτε για τη σύντηξη των σοσιαλιστικών προταγμάτων με τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη και με την παράδοση του ρεπουμπλικανισμού, όλα αυτά οδηγούν σε μια θέση που, αν και θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη, την έχουν κάνει να ακούγεται τολμηρή και ρηξικέλευθη όσα έχουν συμβεί τα τελευταία περίπου εκατό χρόνια: σοσιαλδημοκρατία χωρίς φιλελευθερισμό είναι ελλιπής σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός χωρίς σοσιαλδημοκρατική χροιά είναι ελλιπής φιλελευθερισμός. Αλλωστε, όπως δεν παραλείπει να τονίσει ο Σιακαντάρης, αλλά και όπως υποστήριζε ήδη ο Κάρλο Ροσέλι, στο μείζον έργο του «Φιλελεύθερος σοσιαλισμός», φιλελευθερισμός και σοσιαλισμός είναι παιδιά γεννημένα από την ίδια μήτρα.
Και άλλα πολλά και ενδιαφέροντα περιλαμβάνει το βιβλίο του Γιώργου Σιακαντάρη. Μεταξύ αυτών, εκτενείς αναφορές στην τομή που αποτέλεσε το Συνέδριο του SPD στο Μπαντ Γκόντεσμπεργκ το 1959, στην τεράστια προσωπικότητα που ακούει στο όνομα Βίλι Μπραντ, στο σκανδιναβικό – και πιο ειδικά στο σουηδικό – μοντέλο, στις απόψεις στοχαστών όπως ο Τζον Ρόουλς, ο Γιούργκεν Χάμπερμας, ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, ο Ούλριχ Μπεκ. Δυστυχώς, δεν είναι εύκολο να επεκταθώ εδώ σε όλα τα πολύ ενδιαφέροντα που περιλαμβάνει το βιβλίο του Σιακαντάρη. Κάθε κεφάλαιό του είναι και μια μικρή μονογραφία για πρόσωπα, απόψεις και θεωρίες που, περισσότερο ή λιγότερο άμεσα, συνδέονται με τη σοσιαλδημοκρατία: με το θυελλώδες παρελθόν της, με τη λεγόμενη ένδοξη τριακονταετία της (1945-75), αλλά και με το δύσκολο παρόν της και το αβέβαιο(;) μέλλον της.
Εκτός των άλλων, το βιβλίο του Σιακαντάρη με άγγιξε και προσωπικά, καθώς, εκτός από εξαιρετικά χρήσιμη πηγή πληροφοριών, είναι και πολύτιμη δεξαμενή επιχειρημάτων υπέρ της άποψης που εδώ και αρκετά χρόνια ασπάζομαι και (στο μέτρο των περιορισμένων δυνάμεών μου) δεν κουράζομαι να επαναλαμβάνω: στις μέρες μας, η Αριστερά έχει νόημα μόνο ως εκβλάστηση του Διαφωτισμού, ως κληρονόμος της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ως ασυμβίβαστος πολέμιος κάθε λογής ολοκληρωτισμού ανεξαρτήτως χρώματος, ως αταλάντευτος υπερασπιστής των κατακτήσεων της αντιπροσωπευτικής/κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Με άλλα λόγια, για να παραφράσω μια γνωστή φράση: «Η Αριστερά ή θα είναι φιλελεύθερη [αυτό που διεθνώς συνηθίζουμε να αποκαλούμε liberal left], ή δεν θα είναι Αριστερά». Και το βιβλίο του Γιώργου Σιακαντάρη, κατά τη γνώμη μου, έρχεται να εμπλουτίσει τη σχετική προβληματική, όχι μόνο με ισχυρά επιχειρήματα, αλλά και με πλούσιες αναφορές στους προδρόμους και στις ρίζες αυτής της άποψης.
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.
