«Το τμήμα της εξελικτικής θεωρίας που υποστηρίζει την κοινή προέλευση όλων των ειδών ζώων και φυτών από μια απλούστερη κοινή μορφή θα μπορούσε με πλήρη δικαιοσύνη να ονομαστεί λαμαρκιανισμός. Aπό την άλλη, η θεωρία της φυσικής επιλογής θα μπορούσε δίκαια να ονομαστεί δαρβινισμός» Αυτά σημείωνε εν έτει 1902 ο γερμανός βιολόγος και φιλόσοφος Ερνστ Χέκελ (Ernst Haeckel, 1834-1919). Ο ευρυμαθής, γλωσσομαθής και πολυτάλαντος Χέκελ ήξερε πολύ καλά για ποιο πράγμα μιλούσε: ο γάλλος φυσιοδίφης Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ (Jean-Baptiste Lamarck, 1744-1829) είχε προηγηθεί του Δαρβίνου (Charles Darwin, 1809 -1882) κατά πενήντα ολόκληρα χρόνια! Για την ακρίβεια, στις 14 Αυγούστου 1809 ο Λαμάρκ παρουσίασε στο Εθνικό Ινστιτούτο Επιστημών και Τεχνών της χώρας του το δίτομο έργο του «Philosophie Zoologique» (Ζωολογική Φιλοσοφία), στο οποίο υπάρχουν οι βασικές δαρβινικές παραδοχές καταγεγραμμένες μισό αιώνα πριν από την έκδοση, στις 24 Νοεμβρίου 1859, του πονήματος του Δαρβίνου «Η καταγωγή των ειδών».
Ενώ όμως ο Δαρβίνος άλλαξε για πάντα τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα έμβια όντα, ο Λαμάρκ παραμένει παρεξηγημένος ακόμα και σήμερα. Γιατί άραγε; Οι ιστορικοί της βιολογίας έχουν εντοπίσει μια σειρά από λόγους, με πρώτον το γεγονός ότι το έργο του Λαμάρκ μεταφράστηκε στην αγγλική 105 χρόνια μετά την έκδοσή του (1914), ενώ ο συγγραφέας του πέθανε πένης και άσημος χάρη στις «φιλότιμες» προσπάθειες του ανταγωνιστή του Ζορζ Κιβιέ (Georges Cuvier, 1769-1832). Αν στα παραπάνω προστεθεί το γεγονός ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι φυσιοδίφες της εποχής του Λαμάρκ ήταν γεμάτη «περικοκλάδες» και η πρώτη αγγλική μετάφραση δεν ήταν και τόσο επιτυχής, αντιλαμβάνεται κανείς ότι υπάρχουν όλα τα υλικά για μια συνταγή αποτυχίας.
Οπως προκύπτει από το «Philosophie Zoologique», ο Λαμάρκ πίστευε ότι τα είδη μεταβάλλονται με τον χρόνο, μόνο που οι μεταβολές είναι αργές και ως εκ τούτου δύσκολο να πέσουν στην αντίληψή μας. Πίστευε ότι οι μεταβολές σχετίζονται με την προσαρμογή στο εκάστοτε περιβάλλον και ότι η γενική ιδέα είναι πως οι οργανισμοί εξελίσσονται από απλούστερες σε πολυπλοκότερες μορφές, αν και υπάρχουν εξαιρέσεις. Πίστευε, τέλος, ότι οι οργανισμοί συνδέονται μεταξύ τους με κοινούς προγόνους και ότι η ζωή προέκυψε από αβιογένεση, δηλαδή από άβια υλικά. Με άλλα λόγια, ο Λαμάρκ είχε συλλάβει το «ζουμί» της εξελικτικής θεωρίας πολύ πριν από τον Δαρβίνο!
Και όμως, ακόμα και στα σημερινά συγγράμματα το όνομά του είναι συνδεδεμένο με ένα λάθος που έκανε υπερασπιζόμενος την ιδέα ότι κληροδοτούμε στους απογόνους μας επίκτητα χαρακτηριστικά. Αλλά ακόμα και αυτή η ιδέα δεν είναι απολύτως λανθασμένη: μπορεί να μην κληροδοτούμε το σπασμένο σε ατύχημα πόδι μας, αλλά κληροδοτούμε χημικές αλλαγές στο DNA μας που έχουν αποκτηθεί στη διάρκεια της ζωής μας, όπως κατέδειξε τα τελευταία χρόνια η επιγενετική.
Η συμπλήρωση, σε δύο ημέρες, 209 χρόνων από την έκδοση του πονήματός του είναι μια καλή ευκαιρία να θέσουμε τον Λαμάρκ στο βάθρο που του αξίζει. Και να σημειώσουμε ότι το «Philosophie Zoologique» είναι δωρεάν διαθέσιμο ως ψηφιακό αρχείο στο Διαδίκτυο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
