Αρχαία μουσική

Υπάρχει ένα χαρακτηριστικό της μητρότητας που είναι παγκόσμιο με την κυριολεκτική σημασία της λέξης: πρόκειται για τα νανουρίσματα τα οποία οι ανθρωπολόγοι έχουν καταγράψει σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, σε πρωτόγονες φυλές και σε πολιτισμένες κοινωνίες. Ποια πανάρχαιη δύναμη ωθεί άραγε την κάθε μάνα να σιγοτραγουδήσει στο βρέφος για να το οδηγήσει απαλά στην αγκαλιά του Μορφέα; Το ερώτημα είναι πολύ παλιό και εξίσου δύσκολο να απαντηθεί όσο και το αντίστοιχο για τη μουσική εν γένει. Μπορούμε εύκολα να φανταστούμε ποιο ήταν το εξελικτικό πλεονέκτημα που προσέφερε η ομιλία στο ανθρώπινο είδος και πώς αυτό το πλεονέκτημα συνέβαλε στην επικράτησή του. Αλλά η μουσική; Τι είδους πλεονέκτημα προσέφερε τότε που οι πρόγονοί μας ζούσαν στα σπήλαια και είχαν να αναμετρηθούν με θηρία για να μπορέσουν να τραφούν και να επιβιώσουν;

Και μην αμφιβάλλετε καθόλου ότι οι ρίζες της μουσικής χάνονται στον χρόνο. Χαρακτηριστικά είναι τα ευρήματα παλαιολιθικών σπηλαίων στη Νοτιοδυτική Γερμανία τα οποία έχουν ηλικία περί τα 40.000 χρόνια. Εκεί, ανάμεσα σε άλλα τέχνεργα, εντοπίστηκαν το 2009 ένα εξαιρετικά συντηρημένο φλάουτο φτιαγμένο από οστό γύπα (για την ακρίβεια είχε χρησιμοποιηθεί το οστό του κατώτερου τμήματος του ποδιού) και θραύσματα από φλάουτα φτιαγμένα από ελεφαντόδοντο. Η ποιότητα της κατασκευής είναι τόσο εκλεπτυσμένη που κάνει τους ερευνητές, οι οποίοι συνεχίζουν ακόμη τη μελέτη τους, να πιστεύουν ότι τα δείγματα αυτά δεν είναι τα πρωιμότερα που υπήρξαν, αλλά από τα πρωιμότερα που διασώθηκαν ή/και έχουν βρεθεί. Με άλλα λόγια, η μουσική αποτελεί μέρος της κοινωνικής ζωής των ανθρώπων για πολύ περισσότερο από 40.000 χρόνια!

Οι θεωρίες που έχουν προταθεί για να εξηγηθεί η εξελικτική προέλευση της μουσικής είναι πολλές. Μπορεί να λειτούργησε συνεκτικά, συμβάλλοντας στη δημιουργία κοινωνικών δεσμών μεταξύ των μελών της ομάδας, μπορεί να αξιοποιήθηκε για το φλερτ, μπορεί να λειτούργησε σαν μνημονική μηχανή για τη μεταφορά πληροφοριών από τη μια γενιά στην άλλη μέσω του τραγουδιού.

Είναι δύσκολο να τεστάρει κανείς όλες αυτές τις θεωρίες. Το επιχείρησαν ωστόσο ερευνητές του Πανεπιστημίου του Τορόντο στον Καναδά, εργαζόμενοι με πολύ μικρά παιδιά. Θα έχετε ίσως προσέξει πόσο νωρίς τα παιδιά ξεκινούν να αντιδρούν στη μουσική. Μπορεί ακόμη να μην είναι σε θέση να βαδίσουν καλά-καλά, αλλά θα τα δείτε να κουνούν ρυθμικά το κεφαλάκι τους, να χτυπούν παλαμάκια ή να χτυπούν το πόδι τους στο πάτωμα ακούγοντας το αγαπημένο τους τραγούδι. Δεκατεσσάρων μηνών ήταν τα παιδιά που κλήθηκαν, στο πλαίσιο του πειράματος, να χοροπηδήσουν ρυθμικά με άγνωστους σε αυτά ενηλίκους. Στη δεύτερη φάση του εν λόγω πειράματος οι ενήλικοι άφηναν επίτηδες να τους πέσουν κάποια μικρά αντικείμενα και οι ερευνητές διαπίστωσαν με έκπληξη ότι τα νήπια σήκωναν από το πάτωμα τα αντικείμενα των ενηλίκων με τους οποίους είχαν συγχρονιστεί στον χορό τους και όχι των υπολοίπων!

Ενώνει λοιπόν τους ανθρώπους η μουσική και ίσως κάνει πολύ περισσότερα. Το καλό δε είναι ότι η όποια άγνοιά μας για την εξελικτική της προέλευση δεν μας εμποδίζει στο ελάχιστο να την απολαμβάνουμε!