Την Παρασκευή 27 Φεβρουαρίου 1874, κατά τη διάρκεια της εβδομαδιαίας συνεδρίας του Royal Institution της Μεγάλης Βρετανίας, ο σερ Φράνσις Γκάλτον (1822-1911) έδωσε μια διάλεξη με θέμα τους άνδρες της επιστήμης, τη φύση και την ανατροφή τους («Μen of Science: Τheir Nature and Nurture»). Επηρεασμένος από τον εξάδελφό του Κάρολο Δαρβίνο και τη θεωρία της εξέλιξης, ο πολυμαθής Γκάλτον θέλησε, μεταξύ άλλων, να διερευνήσει αν η ανθρώπινη ευφυΐα είναι προϊόν της κληρονομικότητας (φύσης) ή του περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνουμε (ανατροφής). Ετσι, στην πραγματικότητα, ο Γκάλτον έδωσε τίτλο σε μια φιλοσοφική διαμάχη η οποία πηγαίνει πίσω στην εποχή του Πλάτωνα.
Το ερώτημα αν η φύση ή η ανατροφή καθορίζει και σε τι βαθμό την πορεία της ζωής ενός ανθρώπου έπαψε να κινείται αμιγώς στη σφαίρα της φιλοσοφίας χάρη στην πρόοδο της γενετικής επιστήμης. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα η διαμάχη αυτή μαινόταν και διευρυνόταν, για να συμπεριλάβει όχι μόνο την ευφυΐα αλλά κυρίως διαταραχές και ψυχικές ασθένειες, από την απλή επιθετική συμπεριφορά ως τη σχιζοφρένεια. Και ο ζυγός έγερνε πότε προς τη μία και πότε προς την άλλη μεριά, ανάλογα με τον σχεδιασμό των μελετών και τα ευρήματα.
Από τα τέλη του περασμένου αιώνα όμως το ερώτημα έμοιαζε να χάνει τη σημασία του χάρη στη γέννηση του πεδίου της επιγενετικής. Η επιγενετική μελετά τις τροποποιήσεις που επισυμβαίνουν στο γενετικό υλικό του καθενός από εμάς και οι οποίες, χωρίς να αλλάζουν τον γενετικό μας κώδικα, ρυθμίζουν το αν, το πότε και το πού θα εκφραστεί ένα γονίδιο. Με άλλα λόγια, αν θεωρήσουμε το DNA μας σαν το κείμενο ενός βιβλίου, οι επιγενετικοί παράγοντες καθορίζουν ποια στιγμή θα διαβαστεί ποια παράγραφος. Με δεδομένο ότι οι εν λόγω παράγοντες καθορίζονται πρωτίστως από το περιβάλλον μας, οι επιγενετικές μελέτες κατέδειξαν πως οι οντότητες που περιγράφονται ως φύση ή ανατροφή, μακράν του να είναι ξεχωριστές, αλληλεπιδρούν σε τέτοιον βαθμό που είναι ουτοπικό να θελήσει κανείς να υπολογίσει ποσοστά επίδρασης της μιας ή της άλλης στην ανθρώπινη ανάπτυξη.
Περιττό να πούμε ότι σε φιλοσοφικό επίπεδο αυτό είναι εξαιρετικά απελευθερωτικό: μας απαλλάσσει από την κυριαρχία των γονιδίων επάνω μας και μας επιτρέπει, μέσω της διαμόρφωσης του περιβάλλοντος, να πάρουμε σε μεγάλο βαθμό την τύχη μας στα χέρια μας.
Οπως μάλιστα θα διαβάσετε σήμερα στο άρθρο μας για το μικροβίωμα, οι βαθμοί ελευθερίας μας από τη γενετική σύστασή μας φαίνεται πως αυξάνονται ακόμη περισσότερο χάρη στο μικροβίωμά μας. Χάρη δηλαδή στο σύνολο των μικροοργανισμών που εποικίζουν τον δικό μας οργανισμό και αποτελούν τους συνοδοιπόρους μας από την πρώτη ως την τελευταία μας στιγμή πάνω στον πλανήτη Γη. Ενα μεγάλο πλήθος πρόσφατων μελετών έχει καταδείξει τη συμμετοχή του μικροβιώματός μας στην καλή σωματική και ψυχική μας υγεία, ενώ σύμφωνα με την εκτενέστερη μελέτη που έχει διενεργηθεί ως σήμερα η σύσταση του μικροβιώματός μας (και άρα το αν θα δρα υπέρ μας ή όχι) είναι ανεξάρτητη από τα γονίδια και έχει να κάνει με περιβαλλοντικούς παράγοντες, κυριότεροι εκ των οποίων εμφανίζονται να είναι η άσκηση και η διατροφή.
Ισως τελικά να μην είναι καθόλου τυχαίο που το δεύτερο συνθετικό του αρχαίου ελληνικού ρήματος ανατρέφω είναι το τρέφω!
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
