Εποχή κλαδέματος

Η στρατηγική που εφευρέθηκε κατά τη διάρκεια της εξέλιξης για τη δημιουργία νευρικών συστημάτων είναι αρχικώς να υπερπαράγονται νευρικά στοιχεία (κύτταρα, συνάψεις) και στη συνέχεια να κλαδεύονται αυτά που περισσεύουν. Τόσο εκτενώς γίνεται αυτό, ώστε σχεδόν τα μισά από τα νευρικά κύτταρα που παράγονται κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη των θηλαστικών έχουν κλαδευτεί ως τη γέννηση.

Για χρόνια, οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι το κλάδεμα ολοκληρωνόταν λίγο μετά τη γέννηση. Αλλά το 1979 ο αμερικανός νευροβιολόγος Peter Huttenlocher κατέδειξε ότι η ίδια ακριβώς στρατηγική αξιοποιούνταν για την αναδιάρθρωση του εφηβικού εγκεφάλου. Και όφειλε να υπάρχει αναδιάρθρωση: στην παιδική ηλικία χρειαζόμασταν όλες εκείνες τις συνάψεις που μας καθιστούν «σφουγγάρια», που μας επιτρέπουν με γοργούς ρυθμούς να αντιλαμβανόμαστε και να μαθαίνουμε το περιβάλλον μας. Μπαίνοντας στην εφηβεία, περνούμε από τη φάση των πολλαπλών δυνατοτήτων-πιθανοτήτων στη φάση όπου οι προτιμήσεις μας έχουν διαφανεί και πρέπει να εμβαθύνουμε σε αυτά που μας έλκουν. Και όπως συμβαίνει σε ένα δένδρο όπου η αφαίρεση κάποιων κλαδιών κατά το κλάδεμα επιτρέπει την ενδυνάμωση των υπολοίπων, έτσι και στον εφηβικό εγκέφαλο η απομάκρυνση των συνάψεων που δεν είναι πια χρήσιμες επιτρέπει την ισχυροποίηση όσων απομένουν. Ετσι εξηγείται η εκρηκτική αύξηση των γνωστικών ικανοτήτων μας κατά την περίοδο αυτή: είναι η περίοδος που γινόμαστε ο καλύτερός μας εαυτός, που αξιοποιούμε το δυναμικό μας.

Οπως όμως θα σας πει κάθε έμπειρος κηπουρός, το κλάδεμα δεν είναι απλή υπόθεση. Χρειάζεται γνώση για να μην κόψει κανείς το καλό κλαδί. Οι επιστήμονες ξέρουν σήμερα ότι το στρες αυξάνει την ένταση του κλαδέματος των συνάψεων, πιθανότατα με κίνδυνο να χαθούν και κάποιες χρήσιμες. Δεν είναι καθόλου περίεργο λοιπόν που πολλές ψυχικές νόσοι δίνουν τα πρώτα σημάδια τους κατά την περίοδο της εφηβείας, όταν ο συνδυασμός γενετικού υποβάθρου και στρες αλλοιώνει το μοτίβο του κλαδέματος.

Οι ειδήμονες παρομοιάζουν την αναδιάρθρωση του εγκεφάλου των εφήβων με την ανακαίνιση ενός σπιτιού: υπάρχουν μέρες που η κατάσταση είναι χαοτική, που τα έπιπλα δεν είναι στη θέση τους, που χρειάστηκε να κόψουμε την παροχή του ρεύματος ή του νερού. Αλλά το αναμενόμενο αποτέλεσμα αξίζει την προσωρινή ενόχληση. Αυτό, συστήνουν οι ειδικοί, θα πρέπει να θυμούνται οι γονείς των εφήβων τις ημέρες που το παιδί τους μοιάζει ξένο. Με λίγη υπομονή, όλα θα βρουν τη θέση τους.