Παλίμψηστο πατρίδων

Ο πατέρας μου καταγόταν από την Ηπειρο. Η μάνα του από την Πελοπόννησο. Υπηρέτησε στον στρατό τα χρόνια του Μικρασιατικού. Ηταν λοχίας. Ποτέ δεν μίλαγε για αυτόν τον πόλεμο. Ηταν εθνικόφρων και βασιλόφρων. Από αντίδραση, στην εφηβεία μου, διάβαζα Μαρξ και Πλεχάνοφ. Αργότερα, στη δεκαετία του ’50 έζησα τον υπαρκτό σοσιαλισμό στην Ανατολική Γερμανία και άλλαξα γνώμη.

Ο πεθερός μου ήταν Σεφαραδίτης Εβραίος από τη Θεσσαλονίκη. Από αυτούς που εγκαταστάθηκαν στην πόλη, όταν το 1492 τους έδιωξαν οι Ισπανοί. Γλίτωσε το Αουσβιτς πηδώντας από ένα παράθυρο δευτέρου ορόφου. Ολη του η οικογένεια χάθηκε εκεί. Αργότερα, για να νυμφευθεί, βαφτίστηκε Χριστιανός. Θεωρούσε τον εαυτό του Ελληνα Μακεδόνα. «Οταν το 1911 ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη», μου έλεγε, «μόνο το 11% των κατοίκων ήταν Ελληνόφωνοι».

Η οικογένεια της μητέρας μου ήταν από τη Γένοβα. Πριν από πεντακόσια χρόνια, μαζί με άλλους Γενοβέζους ευγενείς, εγκαταστάθηκαν στη Χίο. Εγιναν ορθόδοξοι και Ρωμιοί. Αργότερα ένας προπάππος μου έγινε Δήμαρχος Χίου και πολλοί δρόμοι στην πόλη πήραν ονόματα προγόνων. Το 1822, με την καταστροφή της Χίου, όσοι επέζησαν, σκόρπισαν σε όλη την υφήλιο. Ενας πουλήθηκε στο σκλαβοπάζαρο της Σμύρνης σε αμερικανό πλοίαρχο και θεμελίωσε μεγάλο σόι Αμερικανών ναυάρχων. Αλλος έγινε μουσικολόγος στη Γαλλία (συνεργάτης του Ραβέλ) και άλλος ιστορικός στην Αγγλία. Ο κλάδος της μητέρας μου ήταν από τους ιδρυτές της Ερμούπολης.

Ο Παπαρρηγόπουλος γράφει πως, στην Επανάσταση του ’21, όταν ο Μαυροκορδάτος θέλησε να βγάλει λόγο στα πληρώματα του ελληνικού στόλου, μίλαγε αρκετή ώρα και στο τέλος ζητωκραύγασε –χωρίς καμία αντίδραση από το ακροατήριο. Οταν όμως ο Κουντουριώτης τα ξαναείπε στα αλβανικά, επικράτησε μεγάλος ενθουσιασμός.

Οσοι χρησιμοποιούν το αεροδρόμιο στα Σπάτα, γνωρίζουν άραγε τον μεγάλο Αλβανό πολέμαρχο, τον Μπούα Σπάτα, που έφτασε να γίνει αρχιστράτηγος στη Βενετία; Δική του ήταν όλη η έκταση μέχρι και την Παιανία, που την είχε δωρίσει στον γαμπρό του, τον Λιόπεση. (Ετσι αποκαλούσαν την περιοχή όταν ήμουν νέος. Ολη η Αττική είχε τότε αρβανίτικα τοπωνύμια: Κριεκούκι, Μπογιάτι, Κιούρκα… Στα χρόνια της Επανάστασης κυριαρχούσαν εκεί οι Αρβανίτες.) Κι έξω από την Αττική τα περισσότερα τοπωνύμια ήταν σλάβικα. (Αυτό παραπλάνησε τον Φαλμεράγερ και μας έβγαλε όλους Σλάβους.)

Ομως, μία είναι η Ελλάδα. Τόσο ο ηπειρώτης όσο κι ο φράγκος πρόγονός μου, τόσο η αρβανίτισσα προ-γιαγιά όσο και ο εβραίος πεθερός μου ήταν Ελληνες. Γιατί; Διότι ένιωθαν Ελληνες. Αυτός είναι ο σύγχρονος ορισμός της εθνικής ταυτότητας, όπως τον καθορίζει το σύμφωνο της ΔΑΣΕ (Διάσκεψη για Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη –Ελσίνκι 1972). Το έχουμε συνυπογράψει κι εμείς.

Είσαι αυτό που νιώθεις. Και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να σου το αμφισβητήσει. Τούρκος υπήκοος στην Πόλη που νιώθει Ελληνας –είναι Ελληνας. Και αντίστοιχα ο Ελληνας υπήκοος στη Θράκη που νιώθει Τούρκος.

Αλλιώς; Αλλιώς πάμε στους στίχους του Ελύτη:

Το κείμενο αυτό αφιερώνεται εξαιρετικά σε όσους κατέβουν σήμερα στους δρόμους να διαδηλώσουν γι’ αυτό που νιώθουν. Ας τους θυμίσουμε πως, τουλάχιστον σύμφωνα με την ταυτότητά τους, θα έπρεπε να νιώθουν πρώτα Ελληνες.