Το μπάσκετ και ο Δαρβίνος

Παρακολούθησα πρόσφατα έναν αγώνα παιδικού μπάσκετ. Εννιάχρονα και δεκάχρονα παιδιά που ονειρεύονται να γίνουν ο επόμενος Αντετοκούνμπο ή Σπανούλης ή Γκάλης προσπαθούσαν να πετύχουν το πολυπόθητο καλάθι. Το ενδιαφέρον ήταν ότι στη μια από τις δύο ομάδες υπήρχε ένας ανερχόμενος Αντετοκούνμπο ή Σπανούλης ή Γκάλης, ένα παιδί με ωριμότητα ενηλίκου και στόφα μεγάλου παίκτη: ήξερε να οργανώνει το παιχνίδι, ήξερε πότε να δώσει την μπάλα στον λιγότερο πολιορκημένο από τους αντιπάλους συμπαίκτη του και πότε ήταν ενδεδειγμένο να επιχειρήσει μόνος του το μπάσιμο. Στην άλλη ομάδα οι παίκτες ήταν λίγο ως πολύ ισάξιοι, με έναν-δύο ίσως πιο ικανούς. Διερωτάστε ποιος νίκησε; Νίκησε η δεύτερη ομάδα (και μάλιστα με συντριπτικό σκορ) αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη. Οχι πως οι παίκτες της πρώτης ομάδας ήταν κακοί, αλλά είχαν ένα σοβαρό μειονέκτημα: με εξαίρεση το αστέρι που προανέφερα, οι υπόλοιποι δεν φαίνονταν να ήξεραν τι θα πει συνεργασία. Επαιρνε ο ανερχόμενος (τελικά θα τον πω «Γκάλη», καθώς δεν ήταν ο ψηλός της ομάδας) το ριμπάουντ, εντόπιζε ταχύτατα τον ελεύθερο συμπαίκτη του, αλλά εκείνος όταν έπαιρνε την μπάλα τη θεωρούσε μόνο δική του. Και ήταν για λίγο… μέχρι να καταλήξει για πολλοστή φορά στα χέρια των αντιπάλων.

Η συνεργασία απασχόλησε και απασχολεί ακόμη τους κοινωνιοβιολόγους. Η δαρβινική θεωρία μάς λέει ότι η αναμενόμενη από τα ζώα συμπεριφορά είναι αυτή η οποία εξασφαλίζει τη μεταβίβαση των γονιδίων τους στην επόμενη γενιά. Υπό αυτό το πρίσμα, η συνεργασία φαίνεται να αντιβαίνει στη δαρβινική θεωρία καθώς το άτομο θυσιάζει το δικό του καλό για το καλό κάποιου άλλου. Και όμως η συνεργασία είναι διαδεδομένη σε όλο το ζωικό βασίλειο, από τα κοινωνικά έντομα όπως τα μυρμήγκια και οι μέλισσες μέχρι τα λιοντάρια.

Οσο για τον άνθρωπο, αυτός, λένε οι κοινωνιοβιολόγοι, πρέπει να έμαθε πολύ γρήγορα ότι η συνεργασία είναι ζωτική για την επιβίωσή του και μάλιστα μέσω του ανταγωνισμού! Φανταστείτε δύο ομάδες πρωτόγονων οι οποίες ανταγωνίζονται για τις περιορισμένες τροφικές πηγές. Η ομάδα που είχε το εξελικτικό πλεονέκτημα, η ομάδα που τελικά επέζησε, είναι εκείνη που τα μέλη της αντιλήφθηκαν πριν από τους άλλους ότι είναι καλύτερα να βγουν για κυνήγι όλοι μαζί και στη συνέχεια να μοιραστούν τα θηράματα, παρά να κυνηγούν μεμονωμένα.

Τα ομαδικά αθλήματα αναπαράγουν τις συνθήκες εκείνες που οδήγησαν τους πρώτους προγόνους μας να συνεργαστούν. Οι ομάδες που ξέρουν να συνεργάζονται έχουν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης στον αθλητικό στίβο. Μπορεί κανένα από τα παιδιά που έπαιζαν μπάσκετ την προηγούμενη εβδομάδα να μη γίνει επαγγελματίας μπασκετμπολίστας. Αν όμως, πριν απομακρυνθούν για να πάρουν όποιον δρόμο διαλέξουν, έχουν προλάβει να νιώσουν την αξία της συνεργασίας, θα έχουν αποκτήσει ένα τεράστιο εφόδιο ζωής, ένα πραγματικό εξελικτικό πλεονέκτημα!