Στο πνεύμα του Δαρβίνου

«Καμία από τις ασχολίες μου στο Κέιμπριτζ», γράφει στην αυτοβιογραφία του ο Κάρολος Δαρβίνος, «δεν μου έδινε μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη συλλογή κολεοπτέρων». Ο μετέπειτα μεγάλος φυσιοδίφης βρισκόταν στο Κέιμπριτζ για σπουδές Θεολογίας (έπειτα από τις ατυχείς προσπάθειές του να σπουδάσει Ιατρική στο Εδιμβούργο) και η συλλογή εντόμων δεν αποτελούσε φυσικά μέρος της εκπαίδευσής του. Τόση όμως ήταν η αγάπη του για τη συλλογή του, ώστε δεν έχανε ευκαιρία να την αυξάνει. Δίνει μάλιστα μια απόδειξη του ζήλου του αναφέροντας το παρακάτω περιστατικό:

«Μια μέρα, ξεκολλώντας τον φλοιό ενός ξύλου, εντόπισα δύο σπάνια κολεόπτερα και έπιασα ένα με το κάθε χέρι. Και τότε είδα άλλο ένα καινούργιο είδος που δεν θα άντεχα να χάσω και έτσι έριξα στο στόμα μου αυτό που κρατούσα στο δεξί μου χέρι. Αλίμονο, άρχισε να εκκρίνει ένα εξαιρετικά δριμύ υγρό το οποίο έκαψε τη γλώσσα μου τόσο, ώστε αναγκάστηκα να φτύσω το κολεόπτερο, που χάθηκε μαζί βεβαίως με το τρίτο». Ολοκληρώνοντας την αναφορά του στην αγάπη του για το συλλέγειν, ο Δαρβίνος σημειώνει: «Κανένας ποιητής δεν αισθάνθηκε μεγαλύτερη ευχαρίστηση βλέποντας δημοσιευμένο το πρώτο ποίημά του απ’ ό,τι αισθάνθηκα εγώ βλέποντας στον κατάλογο με τα βρετανικά έντομα του Stephen τις μαγικές λέξεις «συνελέγη από τον K. Δαρβίνο»».

Δεν χωρεί αμφιβολία ότι η συλλεκτική μανία του Δαρβίνου, η οποία εκφράστηκε από την παιδική ηλικία του, υπήρξε καθοριστική στη μετέπειτα πορεία του. Καθ’ όλη τη διάρκεια του τετραετούς ταξιδιού του με το «Beagle», ο ανεμοδαρμένος και μονίμως υποφέροντας από ναυτία Δαρβίνος έβγαινε στη στεριά, εξερευνούσε και έστελνε πίσω στην Αγγλία δείγματα φυτών και ζώων. Οι παρατηρήσεις του από τα ταξίδια τον οδήγησαν στην περίφημη θεωρία του για την εξέλιξη των ειδών. Κανείς δεν αµφισβητεί ότι χρειάστηκε το εξασκηµένο µάτι του Δαρβίνου για να εντοπιστούν οι διαφορές στο ράµφος των σπίνων στα νησιά Γκαλάπαγκος. Αλλά ακόµη και αν ο Δαρβίνος είχε πεθάνει αμέσως μετά το ταξίδι του, η θεωρία του θα είχε διατυπωθεί. (Εξάλλου, στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και ο Αλφρεντ Ράσελ Ουάλας την ίδια ακριβώς χρονική περίοδο!) Και τούτο γιατί η θεωρία του ήταν γραμμένη στα δείγματα που συνέλεξε και κάποιος θα βρισκόταν να τη διαβάσει! Γιατί τα δείγματα των συλλογών φυσικής ιστορίας είναι ακριβώς αυτό: μαρτυρίες ζωής σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

Ως τέτοια πολύτιµα τεκµήρια, οι συλλογές φυσικής ιστορίας άρχισαν επιτέλους να θεωρούνται πολιτιστική κληρονομιά, όπως θα διαβάσετε στις σελίδες 4-5. Δεν ανήκει μια συλλογή πεταλούδων ή κοχυλιών σε αυτόν που κουράστηκε να τη δημιουργήσει. Ανήκει σε όλους μας και κυρίως στους ερευνητές, σημερινούς και μελλοντικούς, που θα την προστατέψουν, θα εμβαθύνουν στη μελέτη της, θα μυήσουν τους νεότερους στα μυστικά της. Οσο για τον συλλέκτη, αυτός έχει εξασφαλίσει, συλλέγοντάς την, τη μεγαλύτερη ευχαρίστηση και το γνωρίζει πολύ καλά. Ακριβώς σαν τον Δαρβίνο!