Ο θάνατός μου η συνέχιση της ζωής μας

Στο διαρκώς μεταβαλλόμενο, φυσικό, χημικό, βιολογικό περιβάλλον ο θάνατος ενός οργανισμού δημιουργεί ευκαιρίες στους ποικίλους απογόνους του να «δοκιμάσουν την τύχη τους» στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες. Κάποιος(οι) θα επιβιώσουν. Ετσι παρά τις διαρκείς μεταβολές χάρις στον θάνατο των προγόνων, ορισμένοι από τους ποικίλους απογόνους θα τα καταφέρνουν, διαιωνίζοντας το είδος. Ο θάνατος των προγόνων ωφελεί τους απογόνους, διασφαλίζοντας έτσι τη διαιώνιση των ειδών Διά «του θανάτου των οργανισμών η φύση «πάτησε» τον θάνατον του είδους και διασφάλισε την συνέχιση της ζωής».

Αφού λοιπόν ο θάνατος είναι ηλικιακά καθορισμένο βιολογικό, δηλαδή αναπτυξιακό, στάδιο του οργανισμού (το τελευταίο), περιμένουμε όπως όλα τα προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια να ρυθμίζεται και αυτό γενετικά, από τη λειτουργία δηλαδή κάποιου(ων) υπεύθυνων γονιδίων στο DNA του. Τα περισσότερα υπεύθυνα γονίδια για κάθε σταδιακή αλλαγή σε φυτά, ζώα και άνθρωπο είναι γνωστά. Γνωρίζουμε, π.χ., ότι όσο το φυτό είναι έμβρυο, το εμβρυακό στάδιο ρυθμίζεται από 1-2 γονίδια. Οταν ξεραθεί ο σπόρος και πέσει, ρυθμίζεται απ’ άλλο γονίδιο, όταν μουσκέψει το έδαφος και αρχίσει το φύτρωμα, απ’ άλλο, όταν φτάσουν οι ζέστες και ο ήλιος της άνοιξης και αρχίσει η ανθοφορία του, απ’ άλλο, γονιμοποίηση και δημιουργία νέων απογονικών εμβρύων, απ’ άλλο, και τέλος απ’ άλλο, για το στάδιο της γήρανσης και του θανάτου, που βλέπουμε τελικά να ξεραίνει τα ετήσια φυτά. Σε κάθε στάδιο εκατοντάδες ή και χιλιάδες γονίδια θα χρειασθεί να εκφραστούν για να υλοποιηθεί το συγκεκριμένο στάδιο, ας πούμε της ανθοφορίας. Συμμετέχουν αλλά δεν το ρυθμίζουν! Οπως και στον στρατό, μόλις ο διοικητής του Πυροβολικού δώσει εντολή πολλοί φαντάροι-πυροβολητές πυροβολούν. Συμμετέχουν, αλλά δεν δίνουν αυτοί την εντολή! Σφυρίζοντας λήξη ο διοικητής Πυροβολικού, ακολουθεί ο διοικητής Μηχανικού. Σηκώνει την κόκκινη σημαία του, και οι φαντάροι-μηχανικοί ελέγχουν για τυχόν νάρκες, και όταν τελειώσουν τότε σαλπίζει ο διοικητής Πεζικού και ανηφορίζουν οι πεζικάριοι. Πολλά γονίδια-φαντάροι, ένα όμως γονίδιο-διοικητής (Master Controller Gene, λέγεται στη γλώσσα της Γενετικής) για κάθε στάδιο.

Πρέπει λοιπόν να υπάρχει κι ένα γονίδιο-διοικητής που σφυρίζει γήρανση και τον επακόλουθο θάνατο του οργανισμού! Ετσι αποδεικνύεται σήμερα, και στον άνθρωπο. Στο τέλος της αναπαραγωγικής περιόδου κάπου στα 40-50 χρόνια κτυπά η σάλπιγγα του γονιδίου-διοικητή γήρανσης κι αρχίζει η πληθώρα των φαντάρων γήρανσης να καταστρέφουν ένα-ένα τα οργανικά μας συστήματα: ορθοπαιδικό, πεπτικό, ουροποιητικό, κυκλοφορικό, αναπνευστικό, δερματολογικό, τα αισθητήρια και το νευρικό. Δηλαδή όλα. Συνήθως αρχίζει η γήρανση ορθοπαιδικού και πεπτικού. Ισως γι’ αυτό κυριαρχούσε η ρήση «ο γέρος θα πάει ή από πέσιμο ή από χέ…».

Τα γονίδια-διοικητές της γήρανσης αναγνωρίζονται σιγά-σιγά τα τελευταία χρόνια χάρις και στην πλήρη ανάγνωση του DNA πολλών ανθρώπων. Ο άνθρωπος έχει τρία αντίγραφα από αυτά, που αρχικά αισθάνονται τις αλλαγές του μεταβολισμού μας και της παραγωγής – κατανάλωσης ενέργειας με την ενηλικίωση. Ενα-δύο σφυρίζουν γήρανση στα διάφορα συστήματά μας (όχι την ίδια στιγμή σε όλα) και ένα τρίτο στο νευρικό σε δική του στιγμή κι αυτό. Ακούμε άλλωστε συχνά να αναφέρουν για κάποιον ότι «γέρασε αλλά το μυαλό είναι ακόμη ξυράφι». Αλλά και το αντίθετο, «όλο το σώμα του μια χαρά αλλά χωρίς το μυαλό έγινε φυτό». Από μεταλλάξεις, π.χ., που οδηγούν σε πρώιμη εμφάνιση γήρανσης οδήγησε στο να αναφέρονται τέτοια γονίδια «γονίδια προγήρανσης» (progeria). Και μόνο που μεταλλάσσονται σημαίνει ότι υπάρχουν και τέτοια γονίδια-διοικητές γήρανσης. Οι επιστήμονες που ανακαλύπτουν κάθε φορά το αποτέλεσμα κάποιας λειτουργίας τους δίνουν και νέο όνομα κι είναι σίγουρο πως θα αλλάξει και το πολύπλοκο σημερινό τους. Το μέγεθός τους και κατ’ επέκταση το μέγεθος και η πολύπλοκη δομή των πρωτεϊνών που κωδικοποιούν δικαιολογεί τα πολλά τους ονόματα και επιβεβαιώνει την πολύπλευρη λειτουργία τους, στον μεταβολισμό που προανέφερα, τα προβιοτικά μικρόβια του σώματός μας, τις επιγενετικές αλλαγές των γονιδίων μας κ.ά.

Τα τελευταία χρόνια χάρις κυρίως στις προόδους της ιατρικής επιστήμης, των επιστημών υγείας, αλλά και άλλων, όπως διατροφή του ανθρώπου, το «προσδόκιμο ζωής» έχει ταχύτατα σημαντικά επιμηκυνθεί. Πριν από το τέλος του αιώνα ένας στους δύο συνανθρώπους μας θα έχει ζήσει πάνω από 83 χρόνια! Η δημογραφική έκρηξη και η παράλληλη δημογραφική γήρανση της Δύσης είναι τα πιο μεγάλα προβλήματα σήμερα και λυπάμαι που δεν πρωτεύει στον προβληματισμό μας όπου επικρατεί ο «θόρυβος» φληναφημάτων.

Πώς επιτεύχθηκε αυτό το άλμα; Μπορεί να συνεχισθεί με την ίδια στρατηγική της Ιατρικής; Εχοντας την εμπειρία της γήρανσης στον περίγυρο συγγενικών και φιλικών προσώπων της προηγούμενης γενιάς και τώρα και τη δική μου, παρατηρώ ότι εξειδικευμένοι γιατροί για καθένα απ’ τα οργανικά μας συστήματα αρχίζουν παράλληλα ο καθένας τις επιδιορθώσεις των συμπτωμάτων της γήρανσης στο οργανικό σύστημα της ειδικότητάς του. Ορθοπαιδικοί, π.χ., βελτιώνουν τη φθίνουσα οστική μάζα, ξαναγεμίζουν υαλουρονικό, κολλούν με βίδες και λάμες τα σπασμένα οστά, προσθέτουν οστά, σου δίνουν μπαστούνια, πατερίτσες κ.ά. Φαρμακευτικές δηλαδή ή και παρεμβατικές (χειρουργικές) παρεμβάσεις και προσθέματα στο ορθοπαιδικό σύστημα που εξειδικεύθηκαν. Ομως η σάλπιγγα του γονιδίου-διοικητή γήρανσης έχει χτυπήσει και για άλλα συστήματα. Συνήθως σε 2-3 εξ αυτών ταυτόχρονα. Οι παρεμβάσεις στο ένα συχνά χειροτερεύουν την κατάσταση στο διπλανό. Μια ορθοπαιδική χειρουργική ανοίγει πληγές, σίγουρα θα συνοδεύεται από μακροήμερη ισχυρή αντιβίωση που επηρεάζει το γαστρεντερολογικό και τα φιλικά προβιοτικά μικρόβια, ή και τα νεφρά, ενώ ο κίνδυνος ενδονοσοκομειακής μόλυνσης από κάποιο ανθεκτικό στα αντιβιοτικά παθογόνα αυξάνεται και γίνεται καθημερινά πιο θανατηφόρος κ.ο.κ. Σε άλλη περίπτωση, μια γερή ολιγοήμερη φαρμακευτική αγωγή με αντιβιοτικά κ.ά. για τις μολύνσεις του ουροποιητικού έχει τσακίσει το γαστρεντερολογικό, κ.ο.κ.

Οι εξειδικευμένοι γιατροί με τις φιλότιμες και ηρωικές προσπάθειές τους καταφέρνουν να επιμηκύνουν το προσδόκιμο ζωής. Τα μειονεκτήματα όμως αυτής της στρατηγικής είναι πολλά. Οι ιατροφαρμακευτικές δαπάνες έχουν εκτοξευθεί. Τα συστήματα υγείας και τα νοσοκομεία καταρρέουν. Κυρίως όμως η ποιότητα της επιμηκυμένης ζωής είναι υποβαθμισμένη στο κρεβάτι του σπιτιού, του νοσοκομείου ή της Εντατικής. Σε χειρότερες περιπτώσεις οι ασθενείς είναι «παρκαρισμένοι» αναίσθητοι με τον αναπνευστήρα σε κάποιον οίκο ευγηρίας.

Αν αντί της απλής επιμήκυνσης δώσουμε έμφαση στην ποιοτική επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής τότε πρέπει να διερευνήσουμε για τυχόν εναλλακτικές στρατηγικές. Οσο λοιπόν το επιτρέπουν οι λίγες γενετικές μου γνώσεις και οι ελάχιστες ιατρικές και εμπειρίες μου, παρακολουθώντας τις εξελίξεις θα υποστήριζα ότι αυτό είναι εφικτό. Τώρα που τα υπεύθυνα γονίδια-διοικητές γήρανσης αρχίζουν να διαφαίνονται, οι εναλλακτικές προσπάθειες των επιστημόνων πρέπει να εστιασθούν στην καθυστέρηση της έναρξης λειτουργίας των γονιδίων γήρανσης και όχι στις επιδιορθώσεις των επιπτώσεων της λειτουργίας τους με τα συμπτώματα γήρανσης στα διάφορα οργανικά συστήματα. Αν με κάποια φάρμακα ή τροφές καθυστερήσουμε την ενεργοποίηση αυτού του γονιδίου(ων), τότε θα επιμηκύνουμε το προσδόκιμο ποιοτικής ζωής των μεσηλίκων χωρίς πολλά-πολλά έξοδα και ταλαιπωρίες. Πρόσφατες επιστημονικές ανακαλύψεις δείχνουν ότι ο επηρεασμός της έκφρασης γονιδίων με μικρά συμπληρωματικά RNA φάρμακα ή τροφές είναι εφικτός, απλός και φθηνός.

Επιπροσθέτως μάλιστα, με τις παράλληλες εξειδικεύσεις γιατρών (ορθοπαιδικοί, γαστρεντερολόγοι κ.ά.) που προανέφερα, μια κάθετη εξειδίκευση (δηλαδή κατά αναπτυξιακό στάδιο) θα βοηθούσε. Οπως έχουμε δηλαδή νεογνολόγους για το στάδιο των νεογνών ή παιδιάτρους ή και νωρίτερα γυναικολόγους-μαιευτήρες για το στάδιο του εμβρύου και την κυοφορία του, δικαιούνται και τα δισεκατομμύρια των ενηλίκων κάμποσους γεροντολόγους. Καθώς και ειδικούς διατροφολόγους, ευεξιολόγους, ψυχολόγους κ.ά. Αυτούς δηλαδή που θα δουν κυρίως την ηλικία ως «παράγοντα κινδύνου» και αυτόν τον κίνδυνο θα κοιτάξουν να καθυστερήσουν ή περιορίσουν. Οχι να επιτρέψουν να δράσει το γονίδιο γήρανσης περιοριζόμενοι στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της με τους σημερινούς ειδικούς, όπως γίνεται σήμερα.

Η γηριατρική θα είναι ένας σημαντικός τομέας με ειδικές ερευνητικές, εκπαιδευτικές και εφαρμοστικές ανάγκες, και καλό θα είναι να βλέπουμε περισσότερες ταμπέλες γηριάτρου ανάμεσα στις χιλιάδες άλλες που κοσμούν τις εισόδους των πολυκατοικιών, των κλινικών και νοσοκομείων.

Ο κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης είναι καθηγητής Γενετικής στη Γεωπονική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης.