Από εκείνη τη χρονιά, την τόσο πλούσια σε ανατροπές και μες στο αίμα του πολέμου βυθισμένη, δύο καλλιτέχνες, αληθινά μεγάλοι, καταγράφουν τα παρόντα και προφητεύουν τα μελλούμενα.
Ο ένας, μαχόμενος και τραυματίας, ο François Leger, μέσα από την εμπειρία των χαρακωμάτων συνθέτει τον πίνακα «Μια παρτίδα χαρτιών». Δείχνει τους παίκτες μεταλλοποιημένους, τροποποιημένους, κι από τον ανθρωπισμό τους στερημένους. Σαν σε ρομπότ, χωρίς ψυχή, ο ένας τον άλλον να σκοτώνει. Να βρισκόμαστε άραγε εδώ μπροστά σε μια διαχρονική συναγερμική επικαιροποίηση ενός ανάλογου πίνακα του Paolo Uccello, όπου με τη «Μάχη του San Romano», με την ίδια αγριότητα ζωγραφισμένη, όπως και τότε αποσυρόταν η ζωή; Ο καλλιτέχνης-φιλόσοφος προσφεύγει σε μορφές και σε κινήσεις που από τη σχηματική τους διάστρεψη απεικονίζουν την παρανοϊκότητά μας.
Ταυτόχρονα, ο άλλος, ο Piet Mondrian, «διαβάζοντας» την ιστορία των ατομικών επιτευγμάτων εκδίδει το De Stijl. Και μέσα από τη «νέα πλαστικότητα» που προτείνει –πηγαίνοντας και λίγο πιο πέρα από τον Picasso –μας εύχεται να εγκαταλείψουμε τις εγωικές επιλογές. Η αφαιρετική του παράσταση θέλει τον ατομισμό να τον υπερβεί. Να πάει στο οικουμενικό και από εκεί στο συλλογικό. Και έτσι τον Κόσμο να ενώσει.
Οσα ακολούθησαν δείχνουν πως οι ευχετήριες «κάρτες» τους αδιάβαστες έμειναν. Ισως και να μην παρελήφθησαν. Ως σαν να μην τις είδαμε ποτέ. Κάτι όμως που η κοινωνική μας φύση δεν συγχωρεί. Από την ανθρωπιά και τη «συμπολιτεία» ως σε αξίες σύμφυτες σ’ εμάς, από την αγάπη και την ειρήνη, με ποιο δικαίωμα μπορούμε ν’ αποστούμε;
Σαν από σύμπτωση –και μάλλον όχι –ο παγκόσμιος ποιητής μας άδει, από της Αλεξάνδρειας την ανοικτή τη θέση –πάλι στα 1917 –πως:
«Και βγήκα στο μπαλκόνι μελαγχολικά –
βγήκα ν’ αλλάξω σκέψεις βλέποντας τουλάχιστον
ολίγη αγαπημένη πολιτεία,
ολίγη κίνησι του δρόμου και των μαγαζιών».
Η εικόνα που φιλοτεχνεί ο καλλιτέχνης είναι απλή. Αλίμονο, και αυτή σταθερά διαψευδόμενη.
Ο κ. Γιάννης Μεταξάς, επίτιμος καθηγητής πανεπιστημίων, είναι τακτικό μέλος της Académie Européenne Interdisciplinaire des Sciences.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
