Η κρατική τηλεόραση της Λαϊκής Κίνας ανακοίνωσε τον θάνατο του επαναστατικού ηγέτη της Κούβας, τονίζοντας ότι ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ δήλωσε πως ο Φιντέλ Κάστρο ήταν μια «μεγάλη προσωπικότητα της εποχής μας». Εξήρε τον ιδρυτή της Κομμουνιστικής Κούβας, λέγοντας ότι ο Κάστρο έκανε «αθάνατα ιστορικά επιτεύγματα για την ανάπτυξη του παγκόσμιου σοσιαλισμού».
Αλλά δεκαετίες νωρίτερα, ο ίδιος ο Φιντέλ Κάστρο δεν είχε τέτοιους επαίνους για τον ιδρυτή της κομμουνιστικής Κίνας. «Πιστεύω ότι ο Μάο (Τσε Τουνγκ) κατέστρεψε με τα πόδια του ό,τι έκανε με το κεφάλι του για πολλά χρόνια. Είμαι πεπεισμένος γι ‘αυτό. Και κάποια μέρα ο λαός της Κίνας, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας θα πρέπει να το αναγνωρίσει αυτό», έλεγε ο Φιντέλ, μάλλον προφητικά από ό,τι αποδείχθηκε.
Ποιά ήταν, κατά την γνώμη του Κάστρο, τα πιο σοβαρά λάθη του Μάο; Η προσωπολατρία και η κατάχρηση της μεγάλης εξουσίας του. Κατά την άποψη του Φιντέλ, ήταν λάθη που ο ίδιος τα είχε αποφύγει. «Και εγώ απέκτησα αυτή την εξουσία, αλλά δεν έκανα ποτέ κατάχρηση, ούτε την κράτησα αποκλειστικά στα χέρια μου…» Αν και υπάρχουν ένα σωρό αντιρρήσεις για αυτό, το βέβαιο είναι ότι ο Κάστρο έβλεπε με καχυποψία την Λαϊκή Κίνα, επειδή είχε γίνει ένας «καλός σύμμαχος» των ΗΠΑ, η οποία ήταν ο μεγάλος εχθρός της Κούβας.
Ηταν το αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου – και κατά τα φαινόμενα Κούβα και Κίνα βρίσκονταν σε αντίθετες πλευρές: η Κούβα ήταν ισχυρός σύμμαχος της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ η Κίνα είχε χωρίσει με τους Σοβιετικούς λόγω της διαφορετικής ερμηνείας του μαρξισμού-λενινισμού. Μετά τον θάνατο του Μάο, η Κίνα άρχισε να δημιουργεί αργά αλλά σταθερά δεσμούς με τις ΗΠΑ, καθώς βρισκόταν στην αρχή σημαντικών οικονομικών μεταρρυθμίσεων.
Το 1976, την εξουσία αναλαμβάνει ο Ντενγκ Χσιαοπίνγκ, ο οποίος επιστρέφει από στρατόπεδο αναμόρφωσης της Πολιτιστικής Επανάστασης, μειώνει τον κρατικό έλεγχο στην παραγωγή και οδηγεί τη Λαϊκή Κίνα προς τον «σοσιαλισμό της αγοράς». Αυτόν που έβαλε μπρος τον «κόκκινο καπιταλισμό», με ιλιγγιώδεις ρυθμούς ανάπτυξης που έφτασαν ως και το 10% στα τέλη του 20ού αιώνα.
Κατά τον Φιντέλ, η συνεργασία της Κίνας με τις ΗΠΑ έπαιξε μεγάλο ρόλο στην πτώση της Σοβιετικής Ενωσης. Ο ίδιος παρέμεινε μέχρι πολύ, πολύ πρόσφατα, αντίθετος σε κάθε εμπλοκή της Κούβας με τις ΗΠΑ. Θεωρούσε ότι η Λαϊκή Κίνα είχε προδώσει την κομμουνιστική ιδεολογία.
Αβάνα και Πεκίνο σύνηψαν διπλωματικές σχέσεις το 1960, αλλά οι αντίθετες θέσεις τους στον Ψυχρό Πόλεμο οδήγησαν σε μικρή ουσιαστική αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο χωρών για περισσότερο από δύο δεκαετίες. Οι σχέσεις επαναλήφθηκαν πλήρως το 1989, και ο Κάστρο έκανε την πρώτη και μοναδική επίσημη επίσκεψή του στην Κίνα το 1995.
Τότε η Σοβιετική Ένωση είχε ήδη καταρρεύσει και η Κούβα, ακόμα υπό τον ασφυκτικό οικονομικό αποκλεισμό των ΗΠΑ, είχε ανάγκη να ενισχύσει τους δεσμούς με άλλους κομμουνιστικούς συμμάχους. Παρά τις πάγιες επιφυλάξεις του Φιντέλ, η Κίνα έγινε ένας από τους κορυφαίους εμπορικούς εταίρους – η οικονομία της Κούβας ήταν στο επίκεντρο της επίσκεψης του Κάστρο στην Κίνα.
Ακριβώς αυτή η οικονομική ανάπτυξη είναι που διαφοροποιεί τις δύο κομμουνιστικές χώρες. Από το 1978 η Κίνα ξεκίνησε την βαθιά οικονομική μεταρρύθμιση και σήμερα έχει γίνει η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Παρά το άνοιγμα, πρώτα στον τουρισμό και τώρα σιγά σιγά στις ιδιωτικές επιχειρήσεις, η Κούβα δεν έχει αλλάξει ριζικά το μοντέλο της οικονομίας της όλα αυτά τα χρόνια.
Η Λαϊκή Κίνα απένειμε στον Φιντέλ Κάστρο το Βραβείο Ειρήνης Κομφούκιος – την δική της εκδοχή του Νομπέλ Ειρήνης το 2014, λέγοντας ότι «ο Κάστρο δεν έκανε χρήση βίας στην αντιμετώπιση των διεθνών διαφορών, ιδιαίτερα εναντίον μας».
