Δείξε μου τους φίλους σου, να σου πω ποιος είσαι. Στην περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ, ευρωπαίοι σύμμαχοι και ομοϊδεάτες είναι οι συνήθεις ύποπτοι. Eθνικολαϊκιστικά, κυρίως ακροδεξιά, ρατσιστικά, ευρωσκεπτικιστικά κόμματα και ηγέτες. Οι οποίοι έσπευσαν να πανηγυρίσουν την αυγή μιας νέας εποχής, με τη νίκη του απερίγραπτου μεγιστάνα στην υπερδύναμη.

«Σήμερα οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, αύριο η Γαλλία!» έγραψε η Μαρίν Λεπέν του Εθνικού Μετώπου. Στην Ολλανδία, που ψηφίζει τον Μάρτιο για κυβέρνηση, ο Χερτ Βίλντερς του ακροδεξιού Κόμματος Ελευθερίας μίλησε για «ιστορική ανατροπή». Ακόμα και στη Γερμανία, το αντισυστημικό, ρατσιστικό AfD είπε ότι ο θρίαμβος Τραμπ «αλλάζει τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τον κόσμο».
Συγγενείς ακροδεξιές δυνάμεις στην Αυστρία, που εκλέγει στις 4 Δεκεμβρίου πρόεδρο κατά πώς όλα δείχνουν τον ακροδεξιό Νόρμπερτ Χόφερ, λένε ότι «οι ψηφοφόροι τιμώρησαν την πολιτική Αριστερά και το απόμακρο, σάπιο κατεστημένο».
Πράγματι, εδώ μιλάμε για μια ευρωπαϊκή διεθνή του εθνολαϊκισμού. Από την καπιταλιστική φιλελεύθερη Βρετανία του Brexit ως την προοδευτική Σκανδιναβία, πάλαι ποτέ προπύργιο της ζηλευτής σοσιαλδημοκρατίας του κράτους πρόνοιας. Από το Βέλγιο, καρδιά της ενωμένης Ευρώπης, ως την πλούσια Ελβετία, την Ολλανδία, την Αυστρία. Και από την Ουγγαρία και την Πολωνία στην πρώην κομμουνιστική Ανατολική Ευρώπη ως την αποσχιστική φασιστική Λέγκα του Βορρά στην Ιταλία και τη νεοναζιστική Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα. Ολόκληρη η μεταπολεμική ιστορία μας φαίνεται να έχει έρθει τα πάνω-κάτω.
Πού πήγε εκείνο το ευγενές όραμα 70 ετών για ειρήνη, ασφάλεια και ευημερία σε αυτή την αιματοβαμμένη ήπειρο; Πού πήγαν νικητές και ηττημένοι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Είναι ευρω-ατλαντιστής ο Τραμπ ή νομίζει ότι και το ΝΑΤΟ είναι ένα καζίνο; Στο οποίο χάνουν όλοι, πληρώνουν δεν πληρώνουν, αν δεν τους κάτσει η μπίλια που θα στήσει μόνος του αυθαίρετα ή ίσως παρέα με τον φίλο του τον Πούτιν;
Τέτοια αδιανόητα γράφονται στις ΗΠΑ, ενόσω νέες πολιτικές δυνάμεις χαϊδεύουν τον φόβο και την οργή πολύ κόσμου στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Κατηγορούν συλλήβδην σύστημα και μετανάστες για τα πάντα, από την ανεργία ως τη διαφθορά. Ζητούν κλειστά σύνορα με φράχτες και τείχη, απόλυτο τέλος σε μετανάστευση, πρόσφυγες και έγκλημα, συνδέοντάς τα όλα με την ισλαμιστική τρομοκρατία. Με πανίσχυρο αλλά θολό αίτημα την αλλαγή από το σύστημα έχουν μεγάλα κέρδη, σε κάλπες και δημοσκοπήσεις.
Υπάρχει κοινή, βαθύτερη αιτία; «Η παρακμή του κράτους πρόνοιας και η οικονομική ανισότητα. Η διάψευση, δηλαδή, της υπόσχεσης για ασφάλεια και ευημερία στον δυτικό κόσμο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» λέει μιλώντας προς «Το Βήμα» ο Αντρέα Τέτι, διευθυντής του Κέντρου για την Παγκόσμια Ασφάλεια και Διακυβέρνηση στο Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν, στη Σκωτία.

«Κοινωνική ασφάλιση, πιο δίκαιη κατανομή πλούτου, καλύτερες ευκαιρίες για κοινωνική κινητικότητα είχαν ηθική δικαίωση και κρίσιμη πολιτική λειτουργία μετά το 1945. Σήμερα φαίνεται δραματικά ότι έχουμε ξεχάσει αυτά τα μαθήματα που είναι αναγκαία για την κοινωνική σταθερότητα. Βαρύ τίμημα αυτής της μυωπίας είναι η επιστροφή του εθνικισμού και του λαϊκισμού. Η δυτική δημοκρατία έχει μετατραπεί σε άδειο κέλυφος του παλαιού εαυτού της. Πραγματική πρόκληση για τις φιλελεύθερες αξίες μας σε ΗΠΑ και Ευρώπη; Πολιτικές και οικονομικές ελίτ πρέπει να θυμηθούν το κόστος που πληρώσαμε την τελευταία φορά που ξεχάστηκαν τα διδάγματα της κοινωνικής σταθερότητας» τονίζει ο Τέτι μιλώντας για τις πολεμικές σφαγές του 20ού αιώνα.
Μετά το Brexit και τον Τραμπ, είναι σαν να αναδύεται ένας νέος σκοτεινός κόσμος της ρήξης και των άκρων. Φαίνεται από τα πολλά «αντί-» και τη μόνιμη καταγγελία ενάντια σε κάθε είδους ελίτ, διανόηση, ΜΜΕ και λοιπούς διαπλεκόμενους θεσμούς του μισητού κατεστημένου.
Αντιευρωπαϊκές, αντιμεταναστευτικές, αντιμουσουλμανικές και κυρίως αντισυστημικές, αυτές οι ανερχόμενες δυνάμεις είναι νέμεση και τέλος του δυτικού κόσμου όπως τον ξέρουμε; Ή μήπως αναγκαία διόρθωση, αρχή επώδυνης θεραπείας για τις ανισότητες και τις αδικίες του ληστρικού καπιταλισμού μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1989 και του χρηματοπιστωτικού κραχ του 2008; Θα το κρίνει η Ιστορία. Προς το παρόν, βέβαιη είναι άλλη μια ειρωνεία. Η Γερμανία, ηττημένη των ναζιστών του B’ Παγκοσμίου Πολέμου και νικήτρια στην επιβολή της λιτότητας, είναι και με τη βούλα του απερχόμενου Μπαράκ Ομπάμα ο νέος φάρος ελευθερίας των μεγάλων αξιών του δυτικού κόσμου.
Γιατί ενώ πολλά αδιανόητα φαίνονται πιθανά, νίκη σε εκλογές ακροδεξιού κόμματος όπως της Λεπέν είναι ακόμα απολύτως αδύνατη στη χώρα που κυβέρνησε ο Χίτλερ. Αλλά καθώς περιβάλλεται από όλο και πιο ακραίους εθνικιστές, αντιευρωπαϊστές εταίρους, με το αντιγερμανικό αίσθημα να φουντώνει λόγω λιτότητας που επιβάλλει εμμονικά, το Βερολίνο της Ανγκελα Μέρκελ γίνεται πάλι η αντιπαθής, μεγάλη δύναμη σε μια νεο-εθνικιστική, διχασμένη Ευρώπη που μοιάζει όλο και πιο εύθραυστη, όλο και πιο μόνη…

Τζέφρι Φρίντεν, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Χάρβαρντ
«Οι ανεπτυγμένες κοινωνίες είναι πιο άνισες από ό,τι πριν 40 χρόνια»
«Γιατί βλέπουμε τέτοια άνοδο του εθνολαϊκισμού στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη;» ρωτήσαμε τον Τζέφρι Φρίντεν, καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας στο Χάρβαρντ.

«Λαϊκιστές της Δεξιάς και της Αριστεράς έχουν έλθει στο προσκήνιο σε όλον τον δυτικό κόσμο. Τα αιτήματά τους ποικίλλουν από τόπο σε τόπο και από καιρό σε καιρό αλλά συνήθως αυτές οι νέες πολιτικές δυνάμεις είναι εχθρικές προς την παγκοσμιοποιημένη οικονομία, εχθρικές προς τους μετανάστες, εχθρικές προς τις υφιστάμενες κυβερνήσεις και τους πολιτικούς ηγέτες του «συστήματος» και –στην Ευρώπη –εχθρικές προς την Ευρωπαϊκή Ενωση» λέει ο Φρίντεν.

«Υπάρχουν μακροπρόθεσμοι και βραχυπρόθεσμοι παράγοντες που βοηθούν να εξηγήσουμε αυτή την πολιτική αναταραχή υπέρ του Τραμπ στις ΗΠΑ και της Λεπέν στη Γαλλία. Οι μακροπρόθεσμοι είναι η αδικία στην κατανομή του εισοδήματος, η οικονομική ανισότητα, που ξεκίνησε, στις περισσότερες χώρες, τη δεκαετία του 1970. Η κατάσταση διαφέρει από χώρα σε χώρα αλλά σχεδόν όλες οι ανεπτυγμένες βιομηχανικές κοινωνίες στον δυτικό κόσμο είναι πιο άνισες τώρα από ό,τι πριν από 40 χρόνια.

Στους βραχυπρόθεσμους, η προφανής αιτία είναι η βαριά οικονομική κρίση που άρχισε το 2008. Για μεγάλο μέρος των πολιτών της Ευρώπης αυτή η κρίση συνεχίζεται. Ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η ανάκαμψη ήταν σχετικά ισχυρή, τα οφέλη ήταν πολύ άνισα. Το μέσο εισόδημα των νοικοκυριών είναι σημαντικά χαμηλότερο από ό,τι πριν από την κρίση. Στην Ευρώπη η ανεργία σε ορισμένες χώρες παραμένει πάνω από 20% και συνολικά η ΕΕ τα πηγαίνει σήμερα τόσο άσχημα όσο στη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης της δεκαετίας του 1930» τονίζει ο συνομιλητής μας.

Και συμπληρώνει: «Αυτές οι ζοφερές εξελίξεις έχουν οδηγήσει τους πολίτες παντού να χάσουν την εμπιστοσύνη τους στην ικανότητα των ηγετών των κομμάτων εξουσίας να αντιμετωπίσουν τα οικονομικά και τα κοινωνικά προβλήματα. Η απώλεια της πίστης δικαιολογείται απόλυτα, ιδίως στην Ευρώπη, όπου οι εθνικοί και ευρωπαίοι ηγέτες έχουν αποτύχει πλήρως να αντιμετωπίσουν την κρίση, παρά την άμεση διαθεσιμότητα μέτρων που θα μπορούσαν να μειώσουν τον πόνο των πολιτών της. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η δυσαρέσκεια είναι συγκεντρωμένη μεταξύ όσων νιώθουν χαμένοι από τις τρέχουσες οικονομικές πολιτικές. Οι ομάδες αυτές που ψήφισαν Τραμπ περιλαμβάνουν κυρίως λευκούς ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες, της εργατικής και της μεσαίας τάξης που έχουν θιγεί από τον εμπορικό ανταγωνισμό ή τη μετανάστευση και συνταξιούχους των οποίων οι αποταμιεύσεις και οι περιουσίες έχουν χάσει μεγάλη αξία».

«Στο πλαίσιο αυτό, η επιτυχία εθνικολαϊκιστικών κομμάτων είναι προβλέψιμο αποτέλεσμα σημαντικής οικονομικής ταλαιπωρίας σε συνδυασμό με αδυναμία ή απροθυμία πολιτικών δυνάμεων εξουσίας να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά κοινωνικά και πολιτισμικά προβλήματα ταυτότητας (εθνικότητας, φυλής, θρησκείας, με τη μετανάστευση) των πολλών ψηφοφόρων τους» καταλήγει ο συνομιλητής μας.

Γαλλία
Μαρίν Λεπέν
«Συγχαρητήρια στον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και στον αμερικανικό λαό, Ελεύθεροι!» Τάδε έφη στο twitter, ξημερώματα, η 47χρονη Μαρίν Λεπέν του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου. Θέλει τη Γαλλία έξω από ευρώ, Σένγκεν και ΝΑΤΟ. Με 30% στις δημοσκοπήσεις φαίνεται να περνάει άνετα στον β’ γύρο των προεδρικών τον Μάιο του 2017. Αν τις κερδίσει, θα πρόκειται σίγουρα για το τέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Βρετανία
Νάιτζελ Φάρατζ
Ενθερμος οπαδός του Τραμπ από την αρχή, ο Mr. Brexit του UKIP μίλησε για «διπλή πολιτική επανάσταση του 2016». Ο Νάιτζελ Φάρατζ περιέγραψε με περισσή εγωπάθεια τον δικό του ρόλο στο «κύμα της αντιπαγκοσμιοποίησης που σαρώνει τον δυτικό κόσμο: Είμαι ο καταλύτης για την πτώση μπλερικών, κλιντονικών, μπουσικών, όλων των φρικτών ανθρώπων που συνεργαζόμενοι με την Goldman Sachs έγιναν οι ίδιοι πλούσιοι και κατέστρεψαν τις χώρες μας».

Γερμανία
Φράουκε Πέτρι
Με εθνικιστικό πρόγραμμα κατά των ξένων, η αντιμεταναστευτική Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) γνώρισε μεγάλη άνοδο, αφότου η Μέρκελ δέχθηκε 1,5 εκατ. πρόσφυγες. Το κόμμα είχε απρόσμενες νίκες στις εκλογές σε 10 από τα 16 γερμανικά κρατίδια εφέτος. Με 15% στις εθνικές δημοσκοπήσεις, η ηγέτις Φράουκε Πέτρι, που συγκρίνει τους πρόσφυγες με την κοπριά, ελπίζει να μπει για πρώτη φορά στην Ομοσπονδιακή Βουλή στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2017.

Αυστρία
Νόρμπερτ Χόφερ
Φαβορί για την προεδρία στις εκλογές της 4ης Δεκεμβρίου είναι ο ακροδεξιός Νόρμπερτ Χόφερ. Το εθνικιστικό Κόμμα Ελευθερίας (FPÖ) καταγγέλλει «την ανεπάρκεια των συρματοπλεγμάτων στα σύνορά μας που είναι πολύ χαμηλά και δεν προστατεύουν την πατρίδα». Τον Ιούλιο του 2015 είχε ζητήσει δημοψήφισμα υπέρ του Grexit. Στον Τραμπ χαιρέτισε τη «νίκη για τις δυνάμεις που αντιτίθενται στην παγκοσμιοποίηση και την παράνομη μετανάστευση».

Ολλανδία
Χερτ Βίλντερς
Με σταυροφορία κατά των μεταναστών αλλά και της λιτότητας και των περικοπών, το ακροδεξιό Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) προηγείται στις δημοσκοπήσεις, εν όψει εθνικών εκλογών τον Μάρτιο. Φανατικός πολέμιος του Ισλάμ και της ΕΕ, ο εθνικιστής αρχηγός Χερτ Βίλντερς έκανε αίσθηση όταν έκοψε με το ψαλίδι ένα αστέρι από την ευρωπαϊκή σημαία μπροστά στην Ευρωβουλή στις Βρυξέλλες. Σύνθημά του, να βγει η χώρα από την ΕΕ και να κλείσουν επιτέλους τα σύνορα.


Ουγγαρία
Βικτόρ Ορμπαν
Με ρατσιστικό παραλήρημα, ο αυταρχικός πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βικτόρ Ορμπαν έστησε φράχτες και έστειλε στρατό στα σύνορα για να διώξει με τη βία εξαθλιωμένους πρόσφυγες. Υποστηρίζει ότι τα σχέδια της ΕΕ για ποσόστωση στις μετεγκαταστάσεις προσφύγων «καταστρατηγούν την εθνική κυριαρχία» και «τορπιλίζουν την εθνική ασφάλεια λόγω διείσδυσης τρομοκρατών». Το δημοψήφισμά του, πάντως, για τη μη αποδοχή προσφύγων κρίθηκε άκυρο, λόγω της μεγάλης αποχής του λαού.

Φινλανδία
Τίμο Σόινι
Δημοψήφισμα για αποχώρηση της Φινλανδίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση θέλει παγίως το εθνικιστικό, αντιευρωπαϊκό κόμμα των Αληθινών Φινλανδών. Κυβερνητικός εταίρος και υπουργός Εξωτερικών από το 2015, ο αρχηγός του Τίμο Σόινι υποστηρίζει με πάθος την εκδίωξη της Ελλάδας από το ευρώ. Κέρδισε τη δεύτερη θέση στις εθνικές εκλογές, με εθνικιστικές και ξενοφοβικές κορόνες – ανάμεσά τους ένα πρόγραμμα ανάθεσης εργασίας στους πρόσφυγες χωρίς καμιά αμοιβή.

Πολωνία
Γιάροσλαβ Κατσίνσκι
Κοκτέιλ ακροδεξιού λαϊκισμού και ευρωσκεπτικισμού, μαζί με κοινωνικο-οικονομική ατζέντα προστατευτισμού είναι η συνταγή επιτυχίας του PiS. Το κόμμα του πολωνού προέδρου Γιάροσλαβ Κατσίνσκι κέρδισε 37,6% το 2015, μιλώντας στην «καρδιά» μεγάλης μερίδας συντηρητικών, ρωμαιοκαθολικών ψηφοφόρων. Ο Κατσίνσκι έχει πει ότι πρόσφυγες και μετανάστες μεταφέρουν «επικίνδυνα παράσιτα και πρωτόζωα». Καταφέρεται συχνά εναντίον ομοφυλοφίλων, αριστερών και του Συνταγματικού Δικαστηρίου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ