Η θερμή υποδοχή που είχαν τα πριν από περίπου ένα μήνα «Μικρά γλωσσικά» με βοήθησε να αντιληφθώ ότι ίσως ο κόσμος έχει κουραστεί κάπως να διαβάζει αναλύσεις επί αναλύσεων για την κρίση και για τον ΣΥΡΙΖΑ, γι’ αυτό και ζητάει κάτι διαφορετικό. Ετσι κάπως φαίνεται πως έχουν τα πράγματα, αν κρίνω τουλάχιστον από πολλά και ποικίλης προέλευσης σχόλια του τύπου «Γιατί δεν γράφεις πιο συχνά τέτοια;», «Ασε τον ΣΥΡΙΖΑ και πιάσε τα γλωσσικά» κ.ο.κ.
Στο ίδιο λοιπόν πνεύμα, του σχολιασμού φάλτσων και στρεβλώσεων που τείνουν να παγιωθούν, αλλά και της κατάθεσης κάποιων (εκ πρώτης όψεως) αιρετικών απόψεων, έχουμε και λέμε:
- Μια λέξη που δεν υπάρχει μέρα να μην την προφέρουμε και να μην την ακούσουμε είναι τα δισεκατομμύρια. Ιδιαίτερα αφότου ξέσπασε η κρίση, τα αφτιά μας βουίζουν από τα δισ. που χρωστάμε, από τα δισ. που θα δανειστούμε, από τα δισ. που προσδοκά να εισπράξει (φέξε μου και γλίστρησα…) η κυβέρνηση από τους νέους φόρους. Ευκαιρία λοιπόν να επισημάνω, ή μάλλον να επαναλάβω, ότι η συντομογραφία για τα δισεκατομμύρια είναι δισ. (με κανονικό, όχι τελικό σίγμα, και με τελεία να ακολουθεί). Το δις είναι επίρρημα και σημαίνει δύο φορές («συναντήθηκαν δις», «του έχει προταθεί δις» κ.λπ.).
- Ακούω και διαβάζω, σχεδόν απ’ όλους: «Στο θέατρο Α ανεβαίνει το έργο Β», «Το έργο θα ανέβει σε σκηνοθεσία Χ» κ.ο.κ. Ομως το έργο δεν παίρνει φόρα και ανεβαίνει μόνο του ώστε να δικαιολογείται η ενεργητική φωνή. Ανεβαίνει κάποιος στον Ολυμπο, ανεβαίνει η στάθμη του Σηκουάνα, ανεβαίνει η πίεσή μου όταν ακούω τον Κατρούγκαλο να μιλάει, αλλά το έργο, η παράσταση κ.λπ. ανεβάζεται από κάποιον/ους.
- Αρκετά συχνά βλέπω γραμμένη ή ακούω την έκφραση «εν χορδαίς και τυμπάνοις» («ο υπουργός ανακοίνωσε τα νέα μέτρα εν χορδαίς και τυμπάνοις»). Καμιά αντίρρηση για την -έστω και καθ’ υπερβολήν- χρήση τέτοιων εκφράσεων. Αλλωστε, η νεοελληνική γλώσσα βρίθει φράσεων με βιβλική προέλευση («μετά βαΐων και κλάδων», «ήγγικεν η ώρα», «πριν αλέκτορα φωνήσαι» κ.ά.). Τουλάχιστον, όμως, ας αναπαράγουμε σωστά αυτές τις φράσεις. Ετσι, στη συγκεκριμένη περίπτωση η βιβλική φράση (Ψαλμοί, 150:4) είναι εν χορδαίς και τυμπάνω (ενικός) και όχι εν χορδαίς και τυμπάνοις. Ασφαλώς, αν τα τύμπανα ήταν περισσότερα και όχι ένα, θα γινόταν και περισσότερο μπούγιο, αλλά δυστυχώς δεν μπορώ να κάνω τίποτα επ’ αυτού.
- Μιας και πιάσαμε τα βιβλικά, ακούμε και διαβάζουμε συχνά ότι ο Χ «περί πολλά τυρβάζει». Και όμως, το ρήμα είναι τυρβάζομαι, και όχι τυρβάζω, και επομένως ο Χ περί πολλά τυρβάζεται. Η σύγχυση είναι προφανώς προϊόν παρεξήγησης, μια και η έκφραση έλκει την καταγωγή της από τον τρόπο με τον οποίο ο Ιησούς (Λουκάς Ι:41) απευθύνεται στη Μάρθα, αδελφή του Λάζαρου. Μόνον που εκεί πρόκειται για δεύτερο και όχι για τρίτο πρόσωπο. «Περί πολλά μεριμνάς και τυρβάζη» (με υπογεγραμμένη), της λέει, αφού το ρήμα είναι τυρβάζομαι (εγώ), τυρβάζη (εσύ), τυρβάζεται (αυτός). Ξεχάστε λοιπόν, έστω προς στιγμήν, τη Μάρθα και θυμηθείτε ότι ο φίλος σας ο Κώστας, ας πούμε, «περί πολλά τυρβάζεται».
- Δεν υπάρχει έκφραση/διατύπωση επί τούτου, όπως τη χρησιμοποιούμε συνήθως (με την έννοια: για αυτόν ειδικά τον σκοπό, αλλά και σκόπιμα, επίτηδες). Επί τούτου σημαίνει, πολύ απλά, πάνω σε αυτό. Υπάρχει, αντιθέτως, η έκφραση επί τούτο (άλλοι, πάλι, υποστηρίζουν ότι πιο σωστό είναι το επί τούτω, με δοτική, όχι αιτιατική), ελληνική εκδοχή του λατινικού ad hoc [«θα συγκροτήσουμε μια επί τούτο/τούτω (μια ad hoc, δηλαδή) επιτροπή» κ.λπ.].
- Οσο και αν κάποιους τούς ξενίσει, δεν υπάρχουν δισδιάστατα και τρισδιάστατα έργα τέχνης. Υπάρχουν διδιάστατα και τριδιάστατα. Με άλλα λόγια, πρώτο συνθετικό των κοινότατων αυτών όρων δεν είναι τα επιρρήματα δις και τρις, δηλαδή δύο ή τρεις φορές, αλλά τα αριθμητικά δύο ή τρεις. Μπορεί να λέμε τρισάθλιος (τρεις φορές άθλιος) ή τρισένδοξος (τρεις φορές ένδοξος), αλλά λέμε δικάταρτος/τρικάταρτος (και όχι δισκάταρτος/τρισκάταρτος), διψήφιος/τριψήφιος (και όχι δισψήφιος/τρισψήφιος), διώροφος/τριώροφος (και όχι δισώροφος/τρισώροφος), όταν θέλουμε να υποδείξουμε τον αριθμό των καταρτιών, των ψηφίων ή των ορόφων αντίστοιχα. Α ναι, και των διαστάσεων, εξ ου και διδιάστατος και τριδιάστατος. Ξέρω ότι έχει καθιερωθεί το δισδιάστατος/τρισδιάστατος, αλλά τι να κάνουμε; Θέμα συνήθειας και βαθμιαίας εξοικείωσης είναι. Αλλωστε, απ’ ό,τι έχω ακούσει, ο αείμνηστος Παντελής Πρεβελάκης, όταν δίδασκε Ιστορία της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, τόνιζε στους φοιτητές του ότι το σωστό είναι διδιάστατος/τριδιάστατος.
Μπορεί μερικά απ’ όσα προηγήθηκαν να φαίνονται κάπως αιρετικά ή ανορθόδοξα, αλλά σας βεβαιώνω πως δεν είναι. Πείτε λοιπόν και γράψτε «άφοβα» ότι στην Επίδαυρο «ανεβάζεται η Ορέστεια», ότι «η Ελένη περί πολλά τυρβάζεται» ή ότι «στην έκθεσή του ο Χ παρουσιάζει διδιάστατα και τριδιάστατα έργα».
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
