Σφαλερή φαίνεται σήμερα η παλαιότερη εκείνη άποψη ότι ο Θουκυδίδης –ο μεγαλύτερος ιστορικός όλων των εποχών σύμφωνα με πολλούς ομοτέχνους του –δεν αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στον ρόλο και στη δράση των ατόμων. Αντίθετα, όποτε βρίσκει ευκαιρία επισημαίνει τη συμβολή των ηγετικών προσωπικοτήτων στην ιστορική εξέλιξη, και θεωρεί μάλιστα τον προβλεπτικό σχεδιασμό ως την πιο σπουδαία αρετή που πρέπει να διαθέτουν οι πολιτικοί ταγοί. Παροιμιώδης έχει καταστεί η επιγραμματική κριτική που ασκεί για δύο κορυφαίες πολιτικές φυσιογνωμίες της εποχής του: δηλαδή για τον Θεμιστοκλή και τον Περικλή. Θα άξιζε να υπομνησθούν οι αξιολογικοί αυτοί χαρακτηρισμοί του Θουκυδίδη, για να υπάρξει κάποιο ας πούμε μέτρο σύγκρισης με νεότερους αντίστοιχους ηγέτες, και ειδικότερα με τους σημερινούς πολιτικούς ταγούς της Ευρώπης.
Για τον Θεμιστοκλή, τον θριαμβευτή της Σαλαμίνας, επισημαίνει τα εξής: Ηταν προικισμένος με φυσική ευφυΐα περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο· μπορούσε με έναν ταχύ συλλογισμό να σχηματίζει τη σωστότερη γνώμη για τα παρόντα και να διαγιγνώσκει με ακρίβεια τα μέλλοντα. Προέβλεπε ευκρινέστατα την καλή ή την κακή έκβαση μιας ενέργειας, ενώ το αποτέλεσμά της εμφανιζόταν ολωσδιόλου άδηλο για τους άλλους· εν ολίγοις ο άνθρωπος αυτός με την έμφυτη εξυπνάδα του και με ελάχιστη προετοιμασία είχε την ικανότητα περισσότερο από κάθε άλλον να κρίνει αμέσως και να αποφασίζει με ετοιμότητα τι έπρεπε να γίνει την κάθε στιγμή (Α 138.3).
Για τον Περικλή ο αθηναίος ιστοριογράφος παρατηρεί τα ακόλουθα: ο Περικλής είχε αποκτήσει μεγάλη δύναμη με το προσωπικό του κύρος, τη διανοητική του δεινότητα και τον ανιδιοτελή χαρακτήρα του. Συγκρατούσε τους συμπολίτες του χωρίς να περιορίζει τις ελευθερίες τους· ποτέ το πλήθος δεν τον παρέσυρε αλλά αντίθετα αυτός καθοδηγούσε τον λαό. Γιατί δεν επιδίωκε να κερδίσει δύναμη με αθέμιτα μέσα κολακεύοντας τον λαό, αλλά στηριζόμενος μόνο στην κοινή εκτίμηση, είχε το σθένος να του αντιστρατεύεται, όταν χρειαζόταν. Ετσι, οσάκις διαπίστωνε ότι οι Αθηναίοι κυριεύονταν από έπαρση και επιδείκνυαν παράτολμο θάρρος, τους μιλούσε με τέτοιον τρόπο, ώστε να τους φοβίζει, ενώ αντίθετα, όταν τους έβλεπε να δειλιάζουν χωρίς κάποιον σοβαρό λόγο, τους εγκαρδίωνε με τα λόγια του (Β 65.8).
Εύκολα κανείς θα μπορούσε να διακρίνει και να υπογραμμίσει τις κυριότερες αρετές των δύο αυτών ανδρών, οι οποίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στα λαμπρά επιτεύγματά τους –στην ταπεινωτική ήττα των εχθρών της Ελλάδας αφενός και στην οικοδόμηση του μεγαλείου της αθηναϊκής δημοκρατίας αφετέρου: η έμφυτη δύναμη του νου, η διορατικότητα, η προβλεπτικότητα, η οξυδέρκεια· ύστερα η ευυποληψία ανάμεσα στους συμπολίτες τους, και προπαντός η ανιδιοτέλεια –με άλλα λόγια η τοποθέτηση του κοινού καλού πάνω από το ατομικό· η αποφυγή επίσης κολακειών και βαυκαλισμών προς τον λαό, δηλαδή η αποφυγή φτηνών λαϊκισμών, όπως θα λέγαμε σήμερα. Αντίθετα οι αληθινοί ηγέτες, όταν απευθύνονται στους συμπατριώτες τους, πρέπει να μιλούν με ευθύτητα και ειλικρίνεια, και να τους καθοδηγούν με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον της πατρίδας. Πάνω απ’ όλα πρέπει να διαθέτουν τη δύναμη και την ετοιμότητα κάθε φορά να προχωρούν ταχέως σε ορθή εκτίμηση των συγκυριών –ιδιαίτερα σε κρίσιμες περιστάσεις -, έτσι ώστε να λαμβάνονται και οι σωστές αποφάσεις.
Δεν συμμεριζόμαστε βέβαια τους υποτιμητικούς, θα λέγαμε προσφυέστερα, τους προσβλητικούς χαρακτηρισμούς που ακούμε συχνά για τους σημερινούς ηγέτες της Ευρώπης: ότι δηλαδή είναι πολιτικοί νάνοι, λιλιπούτειοι, κοντόθωροι, μικρόψυχοι, καιροσκόποι, εκπρόσωποι συμφερόντων, ατομιστές κ.ά. Ωστόσο ποιος νουνεχής πολίτης που διαθέτει στοιχειώδες πολιτικό κριτήριο θα μπορούσε να πει μετά λόγου γνώσεως ότι οι σημερινοί ταγοί της Γηραιάς Ηπείρου είναι ιδιαίτερα προικισμένοι με κάποια έστω από τα χαρίσματα που προαναφέρθηκαν; Ποιος δεν αντιλαμβάνεται ότι, δυστυχώς, οι περισσότεροι από αυτούς είναι κατώτεροι των περιστάσεων –άνθρωποι χωρίς όραμα που δεν μπορούν να εμπνεύσουν τους λαούς της Ευρώπης, να τους αναπτερώσουν το φρόνημα, να σφυρηλατήσουν πνεύμα ειλικρινούς αλληλεγγύης μεταξύ τους και να τους χαλυβδώσουν την πίστη στα κοινά ευρωπαϊκά ιδεώδη;
Ο κ. Γεράσιμος Α. Μαρκαντωνάτος είναι διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας – συγγραφέας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
