Κοσμοπολιτισμός στα Γιάννενα

Είτε Iωάννινα τα πεις είτε Γιάννενα, ο τόπος κουβαλά το ίδιο βαρύ φορτίο. Γιατί ένα τοπωνύμιο μπορεί να σημαίνει τόσο πολλά για τη γη, το νερό, τον αέρα, το βλέμμα, την ακοή, τη γεύση, τη μνήμη, την ψυχή, τον νου; Ισως επειδή η ιδεολογία, η Ιστορία, η γεωγραφία των Ιωαννίνων είναι ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό φύσης και πολιτισμού. Η μορφή που ίπταται ως κυρίαρχος μύθος πάνω από τα Γιάννενα δεν είναι του ελληνικού πάνθεου, αλλά του θρυλικού Αλή Πασά. Ελληνικές, οθωμανικές, εβραϊκές μνήμες σεργιανούν στα στενά σοκάκια του Κάστρου –από τις λίγες οχυρωμένες πολιτείες του ελληνικού χώρου που συνεχίζουν τη μακραίωνη ζωή τους -και φτάνουν ως την άκρη, στον αυλόγυρο του τεμένους Ασλάν Πασά, σε ύψος τριών μιναρέδων πάνω από την Παμβώτιδα, όπως σημείωνε ο Εβλιά Τσελεπή στο ταξιδιωτικό σημειωματάριό του για την Ηπειρο: «Στο νότιο μέρος της λίμνης βρίσκεται ένα φρούριο, κτισμένο σαν φωλιά γερακιού, πάνω στους απότομους βράχους».

Τι θα έβλεπε άραγε το γεράκι αν άνοιγε τα φτερά του και απογειωνόταν από τη φωλιά; Πήραμε μια τέτοια εξαιρετική γεύση από το ύψος ενός μιναρέ, ανεβαίνοντας τα πολλά σκαλιά της στενόχωρης διαδρομής που έκανε ο μουεζίνης πέντε φορές την ημέρα για να διαλαλήσει από εκεί ψηλά την έναρξη της προσευχής. Ο ίδιος περιηγητής, ο Εβλιά Τσελεπή, έγραφε: «Δεσπόζει όλης της πόλεως και είναι τερπνό, ωραίο και φωτεινό. Καλύτερη τοποθεσία δεν υπάρχει καμιά άλλη στην πόλη. Τα παράθυρα ολόγυρα της στοάς του είναι μεγάλα και κρυστάλλινα και το εσωτερικό του στρωμένο με τάπητες. Ο άμβωνας του μιναρέ του είναι τεχνικότατος και φαίνεται σαν να μη στηρίζεται πουθενά». Και μέσα και έξω από το τέμενος του Ασλάν Πασά, που τώρα λειτουργεί ως Δημοτικό Μουσείο, απλώνεται αυτό το γοητευτικό παζλ των Ιωαννίνων. Μέσα, στη στοά, εκτίθενται τα ενθυμήματα της ζωής των Ελλήνων –όπως το δαμασκηνό σπαθί του Γεωργίου Καραϊσκάκη -, των Εβραίων –όπως αριστοτεχνικά ιστορημένα προικοσύμφωνα –και των Οθωμανών –όπως τα διάφανα δείγματα της υαλουργικής τέχνης. Εξω εκτίθενται το φυσικό σκηνικό της ζωής, η ίδια η λίμνη, το Νησί της, το όρος Μιτσικέλι, η πόλη στην ακρολιμνιά, τα βουτηχτάρια, τα «καΐκια» χωρίς καρένα και τα καραβάκια που χαράζουν το νερό. Το σύμπαν του τόπου. Ευφροσύνη…Κυρα-Φροσύνη! Ο θρύλος που δίνει ρυθμό και φινέτσα στα κύματα της Παμβώτιδας. Και βέβαια, ο νους του ανθρώπου δεν είναι φτιαγμένος να καταλαβαίνει από όρια και πετά ελεύθερος όσο πιο πέρα και πιο ψηλά μπορεί. Ηταν κρυφός έρωτας που βύθισε στη λίμνη το ωραίο κορμί. Αλλά έρωτας για την ελευθερία του έθνους των Ρωμιών ή για τον Αλή Πασά; Πάντως, η Παμβώτιδα έγινε ένα σώμα με την κυρα-Φροσύνη και λικνίζονται μαζί στις ριπές των αγέρηδων που κατεβαίνουν από τα βουνά ή έρχονται από το Ιόνιο πέλαγος. Και είναι και οι δύο πανέμορφες και πληγωμένες. Η κυρα-Φροσύνη θανάσιμα, η Παμβώτιδα ένα βήμα πριν από τον θάνατο. Ακόμη κι έτσι, όμως, αυτές δίνουν την ατμόσφαιρα και τη γοητεία στην πόλη.

Ο μιναρές μοιάζει να ορθώνεται στο κέντρο του σύμπαντος των Ιωαννίνων. Από τους ελιγμούς που κάνει η δομημένη ή κατάφυτη ακρολιμνιά μέσα στα πράσινα αυτή την εποχή νερά ξεφεύγει μια νότα των πόλεων της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης. Πάντα υπήρχε αυτή η σύνδεση, από τα μονοπάτια των εμπόρων ή των περιηγητών. Πάλι ο Εβλιά Τσελεπή μνημονεύει, το 1670 που πέρασε από εδώ, την περίφημη γιαννιώτικη κοτόπιτα και τον μπακλαβά. Η παραδοσιακή κοτόπιτα γίνεται με κρέας φρέσκου κοτόπουλου (φημίζεται και για αυτά η Ηπειρος), ρύζι και μυρωδικά, κλεισμένα μέσα σε χειροποίητο φύλλο και σερβίρεται σε ένα από τα ενδιαφέροντα σημεία της προκυμαίας, στο εστιατόριο Φίλιππας, μαζί με άλλα καλά της στεριάς, μετσοβίτικο κοντοσούβλι μαριναρισμένο 24 ώρες με πατάτες Χρυσοβίτσας, εξοχικό γεμιστό με πιπεριά και σκόρδο, κεμπάπ με τζατζίκι από στραγγιστό γιαούρτι γιαννιώτικο. Για τα καλά του νερού υπάρχει απέναντι στη Δραμπάτοβα, Αμφιθέα τη λένε τώρα, η Πράσινη Ακτή του Θόδωρου Κολόκα για ξεχωριστή, φρέσκια, καπνιστή πέστροφα, βατραχοπόδαρα πανέ, χέλι στο κεραμίδι, καραβίδες ποταμίσιες στην κόκκινη σάλτσα.

Πίσω από την προκυμαία η ζωή χάνεται μέσα στους πεζόδρομους της αγοράς, αλλά βρίσκει αυτό το ψηφιδωτό που λέγαμε από πλήθος ζωές και επιρροές, κάποιες νότες του οποίου αντανακλούν και στο ξενοδοχείο Grand Serai Xenia (www.mitsishotels.com). Από την προκυμαία ξεκολλούν και τα βαμμένα με έντονο κόκκινο καραβάκια που πηγαίνουν να αράξουν στο Νησί. Ναι, ένα νησάκι στην καρδιά της Ηπείρου, ένας άλλος, ξεχωριστός κόσμος της λίμνης, απίθανα δεμένος μαζί της. Οπως άλλος, ιδιαίτερος κόσμος είναι και το Κάστρο, που στα στενά σοκάκια του μπλέκεται γοητευτικά αυτός ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας που είχαν πάντα τα Γιάννενα. Η ζωντανή ακόμη εβραϊκή
Συναγωγή, το Φρούριο με τα επίσης ζωντανά –αφού λειτουργούν σαν καφετέρια –μαγειρεία του Αλή Πασά, ο τάφος του, το αναπαλαιωμένο Σαράι. Το Κάστρο έχει όλη αυτή τη γοητεία που αποπνέουν οι αιωνόβιες πολιτείες, όχι σε πείσμα των καιρών, μα με τα νερά τους. Να, εκεί που ήταν ο κοιτώνας των αξιωματικών του Αλή Πασά –μεταξύ των οποίων ήταν και ο Ανδρούτσος, ο Καραϊσκάκης, ο Τζαβέλλας –τώρα παραδοσιακά σπίτια γίνονται ατμοσφαιρικοί ξενώνες με σύγχρονη πνοή και άρωμα αλλοτινών καιρών, όπως και μπαράκια και καφέ. Εξάλλου, τη σύγχρονη πνοή δίνουν στα Γιάννενα οι φοιτητές, καθώς την πόλη χαρακτήριζαν πάντα η δυναμική ζωή, τα νιάτα και τα γράμματα.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2014