Ασχημα τα νέα για όσους ελπίζουν ακόμη στο «αμερικανό όνειρο» –ειδικά για όσους η καταγωγή τους αυτόματα τους κατατάσσει στους παρίες, τους απόκληρους της κοινωνίας των ΗΠΑ. Μαύροι, ισπανόφωνοι, φτωχοί, παράνομοι μετανάστες, μεταξύ των οποίων τα δεκάδες χιλιάδες παιδιά που μένουν στα αζήτητα στα αμερικανικά σύνορα, οι «απόκληροι» του Obamacare, σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και η συρρικνούμενη μεσαία τάξη, κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή να δουν τη σκάλα της κοινωνικής κινητικότητας να φεύγει κάτω από τα πόδια τους. Αυτό ακριβώς συνέβη στην περίπτωση του άτυχου 18χρονου Μάικλ Μπράουν, που πρόσφατα έπεσε νεκρός από αστυνομικά πυρά στην πόλη Φέργκιουσον στο Μιζούρι. Οι αστυνομικές Αρχές υποστήριξαν ότι λίγο πριν από τον θάνατό του ο έφηβος είχε κλέψει ένα κουτί με πούρα –λες και μια μικροκλοπή θα νομιμοποιούσε τη δυσανάλογη, σχεδόν εκδικητική, κρατική βία της οποίας ο έφηβος έπεσε θύμα. Οι ακριβείς συνθήκες του θανάτου του δεν έχουν γίνει ακόμη γνωστές. Ομως δεν θα ήταν παρατραβηγμένο να υποστήριζε κανείς ότι αν ο Μπράουν ζούσε μια πλούσια συνοικία λευκών, αύριο, Δευτέρα, δεν θα κηδευόταν. Αντίθετα, σε λίγο καιρό, πιθανώς θα ξεκινούσε τα μαθήματα στο πανεπιστήμιο. Και η πόλη του δεν θα είχε βυθιστεί στο πρωτοφανές για τα δεδομένα της χάος.
Το 1962 ο σπουδαίος αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Μάικλ Χάρινγκτον, σοσιαλιστής και πατέρας του όρου «νεοσυντηρητισμός», έγραψε: όσοι είναι φτωχοί είναι φτωχοί «επειδή έκαναν το λάθος να γεννηθούν από τους λάθος γονείς». Παρότι ο θεμέλιος λίθος της αμερικανικής κοινωνίας ήταν η δυνατότητα που παρείχε σε οποιονδήποτε να ανελιχθεί, όλο και μεγαλύτερα τμήματά της διαπιστώνουν ότι η θεωρία από την πράξη απέχει πολύ.

«Το Φέργκιουσον είναι ένα προάστιο του Σεντ Λούις και τυπικά θεωρούμε τα προάστια ως ειδυλλιακές τοποθεσίες ενσάρκωσης του αμερικανικού ονείρου» είπε στο «Βήμα» ο Σκοτ Αλαρντ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον και συγγραφέας του βιβλίου «Out of Reach: Place, Poverty, and the New American Welfare State». «Ολο και περισσότερα προάστια σαν το Φέργκιουσον ωστόσο βρίσκονται αντιμέτωπα με υψηλότερα ποσοστά φτώχειας και ανεργίας σε σχέση με το παρελθόν. Και δεν ήταν έτοιμα για αυτές τις αλλαγές –είτε πρόκειται για τις κοινωνικές υπηρεσίες, τη δημιουργία επαγγελματικών ευκαιριών, τη δημόσια ασφάλεια ή τις φυλετικές διακρίσεις» προσέθεσε.
Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι: στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν πολύ πιο εύκολο για ένα παιδί από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις να ανέβει τη σκάλα της επαγγελματικής επιτυχίας στις ΗΠΑ παρά στη Βρετανία. Και αυτό ίσχυε για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Ακόμη και αν κάποιος δεν κατάφερνε να ανέβει κοινωνική τάξη, μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά τις συνθήκες ζωής του: μεταπολεμικά, από το τέλος της δεκαετίας του 1940 ως και τη δεκαετία του 1970, το μέσο οικογενειακό εισόδημα στις ΗΠΑ διπλασιάστηκε.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν ο Λίντον Τζόνσον υπέγραφε τον ιστορικό νόμο για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων, οι Αφροαμερικανοί σημείωσαν πρόοδο. Από το 1967 μέχρι το 2000 το μέσο οικογενειακό τους εισόδημα αυξήθηκε κατά 32,5% ενώ το ποσοστό της φτώχειας έπεσε στο 22,5% (από 41,8%).
Σύμφωνα με στοιχεία της αμερικανικής στατιστικής υπηρεσίας (US Census Bureau) το 2012 46,5 εκατομμύρια Αμερικανοί ζούσαν σε συνθήκες φτώχειας –ο μεγαλύτερος αριθμός στα 54 χρόνια που η υπηρεσία καταγράφει τη φτώχεια στις ΗΠΑ. Την ίδια χρονιά ένας στους 16 Αμερικανούς, δηλαδή 20,4 εκατ. άνθρωποι, ζούσαν σε κατάσταση ακραίας φτώχειας. Και παρότι η –συμβιβαστική –μεταρρύθμιση της Υγείας του αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα δείχνει να αποδίδει καρπούς, καθώς σύμφωνα με έρευνα της Gallup το ποσοστό των ανασφάλιστων έπεσε στο 13,4% τον περασμένο Απρίλιο από 18% που ήταν το τρίτο τρίμηνο του 2013, είναι περίπου 40 εκατομμύρια ακόμη Αμερικανοί οι οποίοι δεν διαθέτουν κανενός είδους κάλυψη.
Η μεσαία τάξη έχει επίσης δεχθεί ισχυρό πλήγμα τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Brookings Institution, 38 εκατομμύρια αμερικανικές οικογένειες, δηλαδή το ένα τρίτο των νοικοκυριών, ζουν βασισμένες στα μηνιαία έσοδά τους (paycheck to paycheck), που σημαίνει ότι ξοδεύουν όλα τα χρήματά τους μέχρι να ξαναπληρωθούν. Δεν έχουν μεγάλες καταθέσεις ή άμεσα προσβάσιμα χρήματα αλλά τα δύο τρίτα εξ αυτών τεχνικά δεν θεωρούνται φτωχοί. Την ίδια στιγμή, οι μισθοί εκατομμυρίων εργαζομένων, ειδικά όσων δεν διαθέτουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση, παραμένουν στατικοί. Το μέσο οικογενειακό εισόδημα το 2012 δεν ήταν μεγαλύτερο σε σχέση με πριν από 25 χρόνια.
Και ενώ η αμερικανική κοινωνία θεωρείται παραδοσιακά ανοιχτή, η κοινωνική κινητικότητα δεν είναι δεδομένη: μόλις το 20% όσων έχουν γεννηθεί στα μεσαία κοινωνικά στρώματα καταφέρνουν να φθάσουν στα ανώτερα. «Υπάρχουν ακόμη ευκαιρίες ανέλιξης αλλά γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο. Μέρος του προβλήματος είναι η ίδια η αγορά εργασίας στις ΗΠΑ που δημιουργεί θέσεις εργασίας αλλά πολλές από αυτές είναι χαμηλόμισθες. Η περιορισμένη κοινωνική κινητικότητα οφείλεται και στα προβλήματα του εκπαιδευτικού συστήματος, που δεν παρέχει στα παιδιά των φτωχών κοινοτήτων τις ίδιες ευκαιρίες ώστε να πάνε στο κολέγιο ή να λάβουν κάποια άλλη προχωρημένη εκπαίδευση» εξήγησε μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής Αλαρντ.

Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ

Λεφτά και μόρφωση για τους λευκούς

Οι Αφροαμερικανοί συνιστούν το 14,2% του αμερικανικού πληθυσμού –οι λευκοί Αμερικανοί το 64%, ωστόσο κατέχουν το 88% του πλούτου της χώρας. Το ποσοστό των μαύρων ανδρών που καταφέρνουν να τελειώσουν κάποιο πανεπιστήμιο κυμαίνεται περίπου στο μισό του ποσοστού του συνόλου των φοιτητών. Το 80% των μαθητών του λυκείου αποφοιτούν στην ώρα τους, δηλαδή στα τέσσερα χρόνια, ενώ μεταξύ των Αφροαμερικανών το αντίστοιχο ποσοστό είναι 69%.
Ισορροπία τρόμου στη μεσαία τάξη

Η μεσαία τάξη έχει δεχθεί ισχυρό πλήγμα τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Brookings Institution, 38 εκατομμύρια αμερικανικές οικογένειες, δηλαδή το ένα τρίτο των νοικοκυριών, ζουν βασισμένες μόνο στον μηνιαίο μισθό τους (paycheck to paycheck), που σημαίνει ότι ξοδεύουν όλα τα χρήματά τους μέχρι να ξαναπληρωθούν.
«Πυρ!» χωρίς πολλά λόγια

Λίγες ημέρες μετά τον θάνατο του 18χρονου Μπράουν, η αστυνομία πυροβόλησε θανάσιμα ακόμη έναν νεαρό άνδρα στο Φέργκιουσον. Οπως ανακοινώθηκε, ο 23χρονος «κρατούσε μαχαίρι και ήταν σε έξαλλη κατάσταση», ενώ «δεν υπάκουσε στις εντολές του αστυνομικού» να το πετάξει.
Εμπόλεμη ζώνη και υποσχέσεις

Δεκάδες συλλήψεις πολιτών και δημοσιογράφων, δακρυγόνα, θωρακισμένα οχήματα και η Εθνοφρουρά στους δρόμους, λεηλασίες, πυροβολισμοί: το Φέργκιουσον θύμιζε εμπόλεμη ζώνη τις ημέρες που ακολούθησαν τη δολοφονία του εφήβου. Τη στιγμή που το Συμβούλιο της Ευρώπης εξέφραζε την ανησυχία του για τα ανθρώπινα δικαιώματα στις ΗΠΑ, ο αμερικανός υπουργός Δικαιοσύνης Ερικ Χόλντερ υποσχόταν «ενδελεχή και δίκαιη έρευνα» για τις συνθήκες θανάτου του 18χρονου.
Αστυνομία σαν στρατός

Η αμερικανική αστυνομία είναι από τις πλέον στρατιωτικοποιημένες στον κόσμο. Σύμφωνα με στοιχεία της Αμερικανικής Ενωσης για τις Πολιτικές Ελευθερίες (ACLU), η αμερικανική κυβέρνηση έχει δαπανήσει 4,3 δισ. δολάρια για να εξοπλίσει την αστυνομία με στρατιωτικά όπλα, θωρακισμένα οχήματα και άλλα είδη μάχης. Το 2012, σύμφωνα με στοιχεία του FBI, η αστυνομία σκότωσε «νομίμως» 410 Αμερικανούς – τους 409 με όπλα.

Ανιση μάχη για τις «αποθήκες ψυχών»
Οι προσπάθειες του αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα για διευθέτηση του μεταναστευτικού ζητήματος προσκρούουν –σε μια άνιση πολιτική μάχη –στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, το οποίο με μένος εξαναγκάζει σε στασιμότητα οποιαδήποτε νομοθετική ρύθμιση. Παρ’ όλα αυτά, με δεκάδες χιλιάδες παιδιά να συρρέουν ασυνόδευτα στα αμερικανικά νοτιοδυτικά σύνορα από τα κράτη της Κεντρικής Αμερικής, ο Ομπάμα δηλώνει αποφασισμένος να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα παρακάμψει το Κογκρέσο. Περισσότερα από 57.000 παιδιά συνελήφθησαν καθώς προσπαθούσαν να διασχίσουν ασυνόδευτα τα αμερικανικά σύνορα από τον περασμένο Οκτώβριο. Πολλά παραμένουν σε κέντρα κράτησης, ενώ για άλλα κινούνται περίπλοκες διαδικασίες απέλασης.

Ενας νόμος του 2008 κατά της διακίνησης ανθρώπων, που υπεγράφη από τον πρώην πρόεδρο Τζορτζ Μπους τον νεότερο, εμποδίζει την επιστροφή των παιδιών που δεν προέρχονται από το Μεξικό ή τον Καναδά στις πατρίδες τους, χωρίς να περάσουν από ακροαματική διαδικασία. Δεν υπερέβαλε λοιπόν ο Ομπάμα όταν έκανε λόγο για «ανθρωπιστική κρίση». Τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικανοί συμφωνούν ότι η μεταναστευτική πολιτική των ΗΠΑ χρήζει μεταρρύθμισης. Δεν συμφωνούν όμως στους όρους και το μέτωπο είναι διπλό: εκτός από τα παιδιά που έχουν αφεθεί στη μοίρα τους, η συζήτηση αφορά και 11 εκατομμύρια ανθρώπους που χωρίς έγγραφα ζουν, εργάζονται και έχουν οικογένειες στις ΗΠΑ. Ενα νομοσχέδιο που θα έδινε την υπηκοότητα σε αυτούς τους ανθρώπους πέρασε κατ’ αρχάς από τη Γερουσία αλλά δεν αναμένεται να ψηφιστεί από τη Βουλή των Αντιπροσώπων.
Καθώς όμως ο Ομπάμα δηλώνει ότι θέλει να προστατεύσει τις οικογένειες που έχουν δημιουργήσει δεσμούς με τις ΗΠΑ, καλείται να απελευθερώσει παράλληλα κονδύλια για την καταπολέμηση των κυκλωμάτων διακίνησης ανθρώπων, των εμπόρων ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος. Την ίδια στιγμή, οι Ρεπουμπλικανοί ξεκαθαρίζουν ότι δεν θα δώσουν «λευκή επιταγή» στον Ομπάμα όσον αφορά το μεταναστευτικό. Στο μεταξύ, οι νέοι πελάτες του αμερικανικού ονείρου στοιβάζονται στις αυτοσχέδιες «αποθήκες ψυχών» του αμερικανικού Νότου.

Ερικ Ολιν Ράιτ:
Ο Ομπάμα δεν έκανε τίποτε για την αναδιανομή του πλούτου

«Η αμερικανική κοινωνία δεν προσφέρει ευκαιρίες στους φτωχούς» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Ερικ Ολιν Ράιτ, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γουισκόνσιν – Μάντισον στις ΗΠΑ και συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του βιβλίου «Envisioning Real Utopias» (Verso, 2010), το οποίο τώρα μεταφράζεται στα ελληνικά.

Κατάφερε ο πρόεδρος Ομπάμα να καταπολεμήσει έστω και λίγο τις ανισότητες στην αμερικανική κοινωνία;
«Ο Ομπάμα δεν μπόρεσε να κάνει τίποτε για αυτά τα θεμελιώδη, δομικά προβλήματα: τη συγκέντρωση του πλούτου στα ανώτερα στρώματα, την επιμονή της βαθιάς φτώχειας για τα κατώτερα και τη διάβρωση των οικονομικών ευκαιριών για τα μεσαία. Μέχρι κάποιον βαθμό οι πρωτοβουλίες του σκάλωσαν στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, αλλά στην πραγματικότητα δεν έλαβε ποτέ κάποια σοβαρή απόφαση για την καταπολέμηση της φτώχειας –και σίγουρα τίποτε που να ερμηνευτεί ως ατζέντα αναδιανομής του πλούτου».
Τα γεγονότα στο Φέργκιουσον είναι ακόμη μία ένδειξη της παρακμής του «αμερικανικού ονείρου»; Είναι θέμα κοινωνικής τάξης ή των φυλετικών διακρίσεων που στοιχειώνουν ακόμη τις ΗΠΑ;
«Το αμερικανικό όνειρο πάντα ήταν κατά κάποιον τρόπο μύθος, ειδικά για τους Αφροαμερικανούς. Τα τελευταία 25 χρόνια η πρόοδος που σημείωσαν οι Αφροαμερικανοί από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 ως και τις αρχές του 1980 έχει σταματήσει. Σε αυτή τη διάρκεια οι φυλακίσεις των Αφροαμερικανών αυξήθηκαν κατακόρυφα, ειδικά μεταξύ των νέων. Σχεδόν το ένα τρίτο των νέων μαύρων στις ΗΠΑ κάποια στιγμή στη ζωή του έχει τεθεί υπό επιτήρηση από το ποινικό δικαστικό σύστημα. Επομένως, για μία μεγάλη μερίδα του αμερικανικού πληθυσμού το αμερικανικό όνειρο δεν είναι απλά παρηκμασμένο αλλά έχει πεθάνει.
Ωστόσο, είναι σχεδόν αδύνατο σε τέτοια γεγονότα να διαχωρίσουμε τις φυλετικές διακρίσεις από το ταξικό ζήτημα, δηλαδή να πούμε ποιο από τα δύο έπαιξε μεγαλύτερο ρόλο. Αν δεν υπήρχε η βαθιά ανισότητα και τα υψηλά επίπεδα φτώχειας που τη συνοδεύουν, δεν θα ξεσπούσε και αυτός ο θυμός και η απογοήτευση που τώρα αντανακλώνται στα γεγονότα στο Φέργκιουσον. Επομένως τόσο η φυλή όσο και η κοινωνική τάξη, αλλά και ο εκρηκτικός συνδυασμός τους είναι σημαντικά».

Πόσο δύσκολο είναι για κάποιον από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα να ανέλθει στην οικονομική κλίμακα στις ΗΠΑ;
«Πάντα ήταν δύσκολο, και μάλιστα η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σήμερα σε σχέση με πριν από μία γενεά. Είναι ένας από τους μύθους της αμερικανικής κοινωνίας ότι προσφέρει ένα ευρύ φάσμα ευκαιριών για τους φτωχούς. Τα ποσοστά της κοινωνικής κινητικότητας στις ΗΠΑ είναι γενικά χαμηλότερα σε σχέση με εκείνα των περισσότερων ανεπτυγμένων κρατών της Ευρώπης. Είναι σημαντικό όμως να διαχωρίσουμε τη διαρκή, βαθιά φτώχεια από το ευρύτερο πρόβλημα της ανισότητας. Και τα δύο συνιστούν προβλήματα αλλά μέχρι πρόσφατα οι περισσότεροι, εκτός από ορισμένους κοινωνιολόγους και αριστερούς διανοουμένους, δεν αντιμετώπιζαν την ανισότητα ως πραγματικό πρόβλημα.
Μόνον τώρα, στον απόηχο της οικονομικής κρίσης, οι αποκρουστικές συνέπειες της συγκέντρωσης του εισοδήματος και του πλούτου στα ανώτερα στρώματα έχουν γίνει μείζον ζήτημα. Σε καμία άλλη πλούσια χώρα δεν συναντάται τέτοια σκληρή οικονομική αποστέρηση μεταξύ των χαμηλότερων κοινωνικο-οικονομικών στρωμάτων. Τα ποσοστά φτώχειας είναι υψηλότερα μεταξύ των μειονοτήτων σε σχέση με τους λευκούς, αλλά η φτώχεια συνιστά μεγάλο πρόβλημα και για τον λευκό πληθυσμό. Περίπου το 25% όλων των παιδιών στις ΗΠΑ ζει σε κατάσταση φτώχειας και τα μισά εξ αυτών σε βαθιά φτώχεια».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ