Συνηθίζεται η συγγραφή και δημοσίευση ανταποκρίσεων και άρθρων που περιγράφουν εναλλακτικές διαδικασίες παραγωγής και νέα πρότυπα ζωής και κατανάλωσης.
Οι πιο γραφικές και πιο συχνές περιπτώσεις αφορούν τη φυγή προς την ύπαιθρο και την αναβίωση αγροτικών δραστηριοτήτων, παραδοσιακών ή νεωτερικού τύπου, όπως τα διάφορα φαρμακευτικά και διακοσμητικά φυτά, προϊόντα υγιεινής διατροφής και ούτω καθεξής.
Θυμάμαι ότι ένα ανάλογο ρεύμα φυγής προς την ύπαιθρο είχε σημειωθεί το 1968 και μετέπειτα στη Γαλλία, μετά την ήττα του Μάη του ’68 και της επαναστατικής ουτοπίας που εξέφραζε. Η κλασική μορφή ήταν τότε μια κοινοβιακή παρέα η οποία εγκατέλειπε την πόλη για να καταφύγει στην αραιοκατοικημένη περιοχή της Γαλλίας, το ορεινό Languedoc, και να αναπτύξει εκεί την αιγοτροφία με κύριο προϊόν διάφορα φρέσκα ή παλαιωμένα κατσικίσια τυριά.
Από αυτή τη φυγή προς την ύπαιθρο πολλοί θα επιστρέψουν έπειτα από μερικά χρόνια με την αίσθηση μιας ακόμη αποτυχίας. Θα έχουν όμως κερδίσει μια πολύτιμη εμπειρία, τη γνώση της προσπάθειας και των απαιτήσεων που προϋποθέτει μια αγροτική δραστηριότητα.
Πολύ λιγότερα είναι τα δημοσιεύματα που αφορούν τις μεταβολές που επιβάλλει η κρίση στον αστικό περίγυρό μας. Πολλές από αυτές δεν έχουν τον «ορθόδοξο» χαρακτήρα που θα περίμενε ένας οπαδός της μαρξοειδούς, κυρίαρχης στον τόπο μας, ιδεολογίας. Αναμφισβήτητα πολλά μαγαζιά έχουν κλείσει. Δεν έχω κανέναν λόγο να αμφισβητήσω τα ποσοστά που δίνουν οι επαγγελματικοί σύλλογοι, τα οποία κυμαίνονται από 30% ως 50%. Επειδή όμως η συζήτηση για το πόσα και ποια μαγαζιά ξανανοίγουν δεν προσφέρεται για λαϊκιστικές θρηνωδίες ή αριστερίστικες, δημαγωγικές, αντικαπιταλιστικές εξάρσεις, σχεδόν ανύπαρκτα είναι τα σχετικά στοιχεία. Ας μου συγχωρεθεί λοιπόν η εμπειρική προσέγγιση του ζητήματος από χώρους που γνωρίζω καλά και στους οποίους συχνάζω.
Διασχίζω σχεδόν καθημερινά τον κεντρικό και μοναδικό εμπορικό δρόμο μιας μεγάλης συνοικίας κοντά στην καθαυτό Αθήνα. Σχεδόν ένα στα τρία μαγαζιά είναι κλειστό και νοικιάζεται ή πωλείται. Περίπου όμως ένα για κάθε τρία κλειστά μαγαζιά έχει ανοίξει μετά την κρίση και αφορά νέες δραστηριότητες. Η σχέση αυτών των δραστηριοτήτων με την κρίση είναι συχνά προφανής. Τα τρία τοκογλυφικά ενεχυροδανειστήρια που αγοράζουν χρυσό και κοσμήματα δεν χρειάζονται περαιτέρω εξηγήσεις. Επίσης εύκολα εξηγείται το άνοιγμα σημείων πώλησης φθηνού καφέ, σάντουιτς, διαφόρων προϊόντων σφολιάτας και σουβλατζίδικων. Είναι προφανές ότι ο κόσμος περιορίζει τις δαπάνες διατροφής του και καταφεύγει σε πρόχειρα, φθηνά προϊόντα.
Δεν ξέρω αν μπορούμε να σπρώξουμε τον συλλογισμό για να δικαιολογήσουμε την ταυτόχρονη εμφάνιση τριών από κάθε είδος νέων καταστημάτων που έχουν σχέση με τη διαχείριση του σωματικού βάρους: διαιτολόγων, γυμναστηρίων και υγιεινής διατροφής. Πώς όμως να ενσωματώσει κανείς στην υποτιθέμενη πτώση του βιοτικού επιπέδου μιας μικροαστικής συνοικίας το άνοιγμα δύο νέων pet shops που πωλούν όχι μόνο είδη αλλά και ζωντανά γατάκια, σκυλάκια και άλλα κατοικίδια; Μήπως η απογοήτευση για τον πολιτικό κόσμο και τους θεσμούς κάνει μερικούς συμπολίτες μας που σιχάθηκαν τους ανθρώπους να στραφούν προς τα ζώα;
Στο Κολωνάκι τώρα, όπου επί σειρά ετών υπήρχε μόνο ένα κατάστημα τροφίμων, έχουν ανοίξει επτά τέτοια καταστήματα. Τώρα πια πάνω στην πλατεία υπάρχει σαντουιτσάδικο εξαιρετικής ποιότητας και άκουσον άκουσον… σουβλάκια. Τι συνέβη άραγε; Το μυστικό το έμαθα αγοράζοντας εξαιρετικό κρητικό τυρί σε ένα από τα καινούργια παντοπωλεία. Το ενοίκιο του προηγουμένου ιδιοκτήτη ήταν 21.000 ευρώ τον μήνα. Το σημερινό ενοίκιο είναι μόνο 8.000 ευρώ. Επιπλέον ο προηγούμενος ιδιοκτήτης είχε πληρώσει 200.000 ευρώ για «αέρα», που είναι μια ελληνική εφεύρεση, ανήκει στον χώρο της παραοικονομίας και δεν φορολογείται αφού καταβάλλεται χέρι με χέρι και σε μετρητά.
Υπήρχε λοιπόν μια τεράστια φούσκα ακινήτων ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους επαγγελματικούς χώρους. Το ότι η φούσκα αυτή έσπασε είναι αναμφισβήτητα ένα θετικό γεγονός. Το αν, πότε και σε ποιο επίπεδο πρέπει να επέλθει μια νέα ισορροπία είναι το ζητούμενο.
Ο κ. Θεόδωρος Πάγκαλος είναι πρώην υπουργός.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
