Καλοκαιρινές ανησυχίες

Την περασμένη Κυριακή στο άρθρο μας που είχε τίτλο «Ζήτω η διαφορά» («Vive la difference») είχαμε υποστηρίξει ότι η αναγκαία και μέχρι ενός σημείου αναγκαστική σύμπλευση των δύο παραδοσιακά αντίπαλων κομμάτων ήταν επιθυμητό να συνδυάζεται με τη διατήρηση της ιδεολογικής τους αυτοτέλειας.

Ποια όμως είναι τα θέματα μιας ιδεολογικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στην Κεντροδεξιά και στην Κεντροαριστερά σήμερα; Είναι δυνατόν τέτοιου είδους θέματα να προκαλέσουν το ενδιαφέρον της ευρύτερης κοινής γνώμης; Και τελικά μπορεί από μια τέτοια συζήτηση να προκύψει μια αντιστοιχία θεσμικών αλλαγών ή μια μεταρρυθμιστική σύνθεση που θα μπορούσε να κριθεί από τη λαϊκή ψήφο και να επικυρωθεί από μια πλειοψηφία με αποτέλεσμα την υλοποίησή της;

Επειδή καραδοκούν οι Φιλισταίοι, είναι ανάγκη να εξηγήσουμε ότι το ζητούμενο δεν είναι η αναζήτηση απασχόλησης για το πολιτικό προσωπικό αλλά η επιβίωση της πολιτικής διαφωνίας, του διαλόγου και της αντιπαράθεσης απόψεων που είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας. Συμφωνούμε στην οικονομική πολιτική όπως την επιβάλλει το μνημόνιο. Ανάγκα και θεοί πείθονται…

Μπορούμε όμως να συζητήσουμε και να διαφωνήσουμε για τη μελλοντική οργάνωση της Πολιτείας, που δεν περιλαμβάνει μόνο το κράτος αλλά ευρύτερα την κοινωνία, το σύνολο των πολιτών.

Ενα τέτοιο θέμα είναι η πολιτειακή οργάνωση της χώρας. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες έγινε η Μεταπολίτευση δημιούργησαν τη μέχρι ενός σημείου μυθική οντότητα του εθνάρχη Κωνσταντίνου Καραμανλή. Αυτός διεκδίκησε και κατέλαβε με μεγάλη πλειοψηφία το αξίωμα που του ταίριαζε και που πάντα θεωρούσε ότι άδικα του είχε αφαιρεθεί. Εγινε πρωθυπουργός.

Μερικούς μήνες μετά την πτώση της χούντας ο Καραμανλής μπορούσε να πάρει την ιστορική εκδίκησή του. Μια μεγάλη πλειοψηφία καταργούσε τον βασιλικό θεσμό.

Θα ήταν παράδοξο αν ο πανίσχυρος τότε ηγέτης της Δεξιάς έδινε στον αιρετό πλέον ανώτατο άρχοντα «υπερβολικές» εξουσίες. Ετσι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν εκλέγεται απευθείας από τον λαό αλλά από τη Βουλή. Επειδή στο πολίτευμά μας θεμελιακή αρχή είναι η λαϊκή κυριαρχία, είναι εύκολο να καταλάβει κάποιος ότι η έμμεση νομιμοποίηση είναι πιο αδύνατη από την άμεση νομιμοποίηση.

Οι βουλευτές προέρχονται απευθείας από τη λαϊκή κυριαρχία. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προέρχεται από την ψήφο των βουλευτών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο το δικαίωμα διάλυσης της Βουλής ως εξισορροπητική πρωτοβουλία δεν χορηγείται πλέον στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

Αυτή η συζήτηση έχει γίνει και έχει ξαναγίνει. Οπως συνήθως, στην υπέροχη χώρα μας αρεσκόμεθα στα επιφαινόμενα. Το πρόβλημα δεν είναι αν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρέπει να έχει ή όχι το δικαίωμα διάλυσης της Βουλής, ακόμη και αν υπάρχει αντίθετη άποψη ή σιωπή του υφισταμένου πρωθυπουργού. Το πρόβλημα είναι αν πρέπει ή όχι ο Πρόεδρος να προέρχεται από την άμεση εκδήλωση της λαϊκής κυριαρχίας, δηλαδή από το ίδιο το εκλογικό σώμα. Αν αυτό συμβαίνει, τότε ως αυτοτελής και ισοδύναμος παράγοντας ο Πρόεδρος πρέπει να έχει το δικαίωμα διάλυσης της Βουλής. Αν όχι, τότε τα πράγματα ως έχουν είναι σωστά καμωμένα και η συζήτηση περιττή. Ενα ανούσιο γύμνασμα άεργων συνταγματολόγων.

Βέβαια, καλό είναι να μην κοροϊδευόμαστε. Το πολίτευμα όπου ο Πρόεδρος εκλέγεται άμεσα από τους πολίτες δεν είναι πια προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία. Είναι προεδρική δημοκρατία.

Τοποθετούσα πάντα τον εαυτό μου μεταξύ των ρεαλιστών και των πρακτικών ανθρώπων. Τις τρικυμίες της ψυχής μου προτιμώ να τις διοχετεύω σε άλλους τομείς από την πολιτική. Οι θιασώτες της φυγής προς τα μπρός, κάθε φορά που η πραγματικότητα ήταν ζόρικη, μου προκαλούσαν αγανάκτηση όταν θεωρούσα ότι ήταν υποκριτές και αισθητική απογοήτευση όταν ήταν αφελώς ειλικρινείς.

«Γιατί λοιπόν τα ανακατεύεις τώρα;» θα μπορούσε να με ρωτήσει κάποιος φίλος. «Καλά δεν περάσαμε τόσα χρόνια; Ούτε το ’89 ούτε και την τελευταία τετραετία της κρίσης οι θεσμοί έδειξαν να κλονίζονται. Είδαμε μάλιστα και το μεγάλο θαύμα: συγκυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας και ΠαΣοΚ».

Οι παρατηρήσεις αυτές είναι σωστές. Η πολιτική διανόηση όμως υπάρχει για να προβλέπει. Την περιγραφή του παρόντος την κάνει ο πολιτικός επιστήμων. Ο απολογισμός του παρελθόντος είναι έργο του ιστορικού.

Η πρόβλεψη του μέλλοντος είναι απαραίτητη για την προετοιμασία, θεσμική και πολιτική, ώστε να αντιμετωπιστούν με επιτυχία οι αναταράξεις που προδιαγράφουν οι κοινωνικές εξελίξεις.

Είχα κάποτε γράψει ότι βρισκόμαστε στις παραμονές εμφύλιας πολιτικής αναμέτρησης. Δεν εννοώ βέβαια εμφύλιο πόλεμο, διότι αυτό συνεπάγεται την άσκηση ανεξέλεγκτης βίας εκατέρωθεν. Εννοώ την ανεπανόρθωτη πόλωση και καθολική αμφισβήτηση των αξιών του πολιτισμού μας που ήδη κατέχει τα μισά περίπου έδρανα της Βουλής και διακηρύττει ποικιλοτρόπως την ανυπακοή στους νόμους και την υποταγή στην οργανωμένη πολιτική δημαγωγία και μερικές φορές στη βία αποφασισμένων μειοψηφιών. Εννοώ την κατάληψη του χώρου του συλλογικού υποσυνειδήτου από μυθικές παραστάσεις εθνικίστικου και λαϊκίστικου χαρακτήρα που αρνούνται την ιδιότητα του πολίτη στο δημιουργικό και φιλήσυχο τμήμα του ελληνικού λαού που υποφέρει μεν αλλά παράγει και αγωνίζεται δε για ένα καλύτερο αύριο.

Λυπάμαι γιατί αναγκάζομαι ενώ ξεκινάνε «τα μπάνια του λαού» να κάνω τέτοιες σκοτεινές σκέψεις. Για να ησυχάσω όμως θεωρώ ότι γύρω από το παγωμένο καρπούζι μας θα μπορούσαμε να προβληματιστούμε γύρω από τις εξής ιδέες:

• Πολιτειακή αλλαγή προς την κατεύθυνση της προεδρικής δημοκρατίας μπορεί να προκύψει μόνο έπειτα από δημοψήφισμα όπου ο λαός θα απαντήσει με ένα «ναι» ή ένα «όχι» στην πρόταση της άμεσης εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας.

• Μια τέτοια εξέλιξη θα πρέπει να οδηγήσει σε καθολική αλλαγή του τρόπου οργάνωσης της εκτελεστικής εξουσίας. Οι υπουργοί θα διορίζονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Δεν θα είναι βουλευτές. Το Υπουργικό Συμβούλιο θα προεδρεύεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ο πρωθυπουργός, αν υπάρχει, θα έχει οργανωτικό και τεχνικό ρόλο και θα αντικαθίσταται κατά βούληση από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

• Η Βουλή θα περιορίζεται στα νομοθετικά της καθήκοντα, καθώς και στον κοινοβουλευτικό έλεγχο της κυβέρνησης, η οποία βέβαια θα πρέπει να εξασφαλίζει τη σταθερή εμπιστοσύνη της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας.

• Προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές θα διεξάγονται χωριστά, ακόμη και αν συμπίπτουν χρονικά.