Στην Ελλάδα, από την είσοδο στην ΟΝΕ ως την είσοδο στο μνημόνιο, ζήσαμε στο «τέλος της Ιστορίας». Ζήσαμε πραγματικά, αλλά η μνημονιακή εμπειρία μάς δείχνει τις διαστάσεις της ιδεολογίας, που ήταν κι αυτή μέρος της ζωής: οι πεποιθήσεις δεν απεικόνιζαν την πραγματικότητα. Η εμπειρία θα μπορούσε να φέρει μια διόρθωση της ιδεολογίας. Αυτό δεν συμβαίνει. Η ιδεολογία στην ελληνική κοινωνία έχει πάρει την πιο άγρια τροπή. Η πραγματικότητα αγρίεψε, επίσης. Αλλά η διάσταση της πραγματικότητας με τις πεποιθήσεις που σχηματίζονται στο κοινωνικό σώμα μεγάλωσε δραματικά. Οι παραισθήσεις στα χρόνια του μνημονίου αυξήθηκαν, ακόμη κι αν αποκαταστάθηκε η αίσθηση πως η Ιστορία βρίσκεται σε κίνηση (προς άγνωστη όμως κατεύθυνση, όπως συνήθως συμβαίνει με την πραγματική Ιστορία).
Η άλλη όψη της κοινωνικής συνθήκης, παρά τις σχηματικές μας διακρίσεις, είναι η πολιτική. Η αντιπολίτευση είναι ενωμένη στην καταδίκη του μνημονίου που «σκοτώνει»: την κοινωνία κατά την Αριστερά, το έθνος κατά την ακροδεξιά. Η ενωμένη αντιπολίτευση προωθεί με αρκετή επιτυχία την αντίληψη μιας κατεχόμενης χώρας και έχει καταστήσει γενικά αποδεκτή την ψευδή παραδοχή ότι οι δείκτες της χώρας συγκρίνονται, αν δεν υπερβαίνουν, εκείνους μιας πολεμικής ήττας. Λες και οι μισές υποδομές της χώρας έχουν καταστραφεί και ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού έχει εκλείψει. Η ενωμένη αντιπολίτευση προσπαθεί να συμπληρώσει τους αριθμούς σκυλεύοντας τους αυτόχειρες.
Η κοινωνική καταστροφή είναι πραγματική, αλλά οι όροι της πρόσληψής της δεν προσφέρουν διέξοδο άλλη από τη βία της ουτοπίας. Μπροστά σε μια τέτοια ενωμένη αντιπολίτευση, η ενωμένη συμπολίτευση φαντάζει καλύτερη. Για να προτιμήσει κάποιος τη σημερινή κυβέρνηση θα πρέπει να έχει μια πραγματικά άθλια αντιπολίτευση. Τα νομοθετικά εκτρώματα, οι πελατειακές πρακτικές, η σχεδιαστική και εκτελεστική ανεπάρκεια της συγκυβέρνησης είναι τέτοια που υπάρχει ο κίνδυνος να μείνουμε στο ευρώ και να βγούμε από την Ευρώπη. Στο υπουργείο «Διοικητικής Μεταρρύθμισης» χτίζεται ένα οθωμανικό κράτος μέσα στο ευρώ· θεμελιώδεις αρχές του ευρωπαϊκού πολιτισμού, η διάκριση των εξουσιών και το τεκμήριο της αθωότητας, θυσιάζονται προκειμένου να αποφευχθεί μια μεταρρύθμιση συμβατή με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Κυνηγώντας τους τυφλούς ποσοτικούς στόχους που θέτουν εν απογνώσει οι δανειστές και εμμένοντας στον εαυτό της, η Ελλάδα απομακρύνεται από την Ευρώπη.
Δεν ξέρουμε όμως κι αν η Ευρώπη θέλει να μείνει στην Ευρώπη. Χειρότερα, δεν ξέρουμε αν η Ευρώπη μπορεί να μείνει στην Ευρώπη. Η «υγιής Δύση», στην οποία συγκαταλέγονται ο Ομπάμα, οι ευρωπαίοι Σοσιαλδημοκράτες και το ΔΝΤ, φέρεται να πιστεύει ξανά στις κεϊνσιανές συνταγές.
Η τύχη της Ευρώπης είναι πολύ αβέβαιη, όμως η καλύτερη τύχη της Ελλάδας είναι συνυφασμένη με την αβέβαιη ευρωπαϊκή τύχη. Ωστόσο, ούτε μέσα στην ελληνική κοινωνία ούτε από την ελληνική πολιτική τάξη ετοιμάζεται η μεταμνημονιακή Ελλάδα. Το ελληνικό πολιτικό σύστημα πήρε μια μορφή εξαμβλωματική που προσαρμόζεται στο μνημόνιο, του οποίου ο ένας από τους δύο γονείς είναι αυτό το ίδιο. Από την άποψη αυτή, το πολιτικό σύστημα, στο σύνολό του, συμπολίτευση και αντιπολίτευση, είναι μνημονιακό, και μάλιστα κατά τρόπο διττό. Δεν πρόκειται για απλό εθισμό του πολιτικού συστήματος στο μνημόνιο. Το πολιτικό σύστημα έχει τα χαρακτηριστικά των ιών: μεταλλάσσονται στα περιβάλλοντα αναπαραγωγής τους. Το μνημόνιο είναι ο νέος ξενιστής του πολιτικού συστήματος και η σχέση τους είναι σχέση συμβίωσης, με τη βιολογική έννοια. Το σημερινό πολιτικό σύστημα είναι η τερατώδης μετάλλαξη της πολιτικής, που υφίσταται χάρη στο μνημόνιο στο οποίο δίνει το πρόσωπο που του αναγνωρίζει η ελληνική κοινωνία. Το μνημόνιο, μέσα από τα φίλτρα της ελληνικής πολιτικής, είναι τόσο αντικοινωνικό επειδή η πολιτική μας τάξη είναι πρακτικά αντικοινωνική. Αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους της δυσκολίας να δούμε την Ελλάδα μετά το μνημόνιο.
Το μνημόνιο, με μεγάλη ελληνική συμμετοχή στην ευθύνη, είναι αβίωτο για την Ελλάδα, όμως η Ελλάδα δεν είναι βιώσιμη εκτός μνημονίου. Μπορεί να γίνει βιώσιμη μέσα από μια καταστροφή του πραγματωμένου πολιτικού συστήματος σε συνδυασμό με το πιάσιμο στη λαβίδα ενός ριζικού θεσμικού ευρωπαϊκού μετασχηματισμού. Τα δύο μπορεί να συμπέσουν, γιατί η μείωση της εθνικής κυριαρχίας είναι sine qua non προϋπόθεση για την επιβίωση της Ευρώπης. Ενα τέτοιο περιβάλλον θα είναι αφιλόξενο για τους ιούς της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας.
Ο κ. Αλέξης Καλοκαιρινός είναι αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, επισκέπτης καθηγητής στην École des Hautes Études en Sciences Sociales (Παρίσι)
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
