Η 60/2013 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας έκρινε ότι 10 άρθρα του Ν. 3838/2010 (1α, 14-21 και 24), γνωστού σε δημοσιολογικό επίπεδο ως «νόμου Ραγκούση», είναι ανίσχυρα ως αντιβαίνοντα σε θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγματος της Ελλάδας. Κατά συνέπεια, ο Ν. 3838/2010 αποτελεί μία από τις πλέον προβληματικές νομοθετικές πρωτοβουλίες και ενδεικτική περίπτωση υπαγωγής της αυτονόητης συνταγματικής συμβατότητας ενός νόμου σε μια ιδεοληπτική προσέγγιση.
Η αντισυνταγματικότητα του Ν. 3838/2010 αφορά τρεις κύριες περιπτώσεις.
α. Το απλό δίκαιο εδάφους χωρίς οιαδήποτε φοίτηση σε ελληνικό σχολείο. Το απλό δίκαιο εδάφους, δηλαδή η γέννηση στην επικράτεια της χώρας, δεν είναι δυνατόν να υποστηριχθεί ότι θεμελιώνει γνήσιο δεσμό με τη χώρα, καθώς δεν υφίστανται άλλες προϋποθέσεις, όπως η ελληνική παιδεία και η κοινωνική ενσωμάτωση. Η ιδιαίτερα προβληματική αυτή διάταξη, η οποία, πλην του Ηνωμένου Βασιλείου, δεν απαντά με αυτή τη μορφή σε καμία χώρα της Ευρώπης, θα υπονόμευε την κρατική κυριαρχία σε μέγιστο βαθμό. Και αυτό διότι θα ήταν δυνατόν αλλοδαποί να αποκτούν αυτομάτως, με τη γέννησή τους και χωρίς καμία απολύτως προϋπόθεση, την ελληνική ιθαγένεια, να εγκαταλείπουν χωρίς να φοιτήσουν στο σχολείο την Ελλάδα και να διαθέτουν ελληνική ιθαγένεια αυτοί και οι απόγονοί τους.
β. Την εξαετή φοίτηση ως προϋπόθεση για την κτήση της ιθαγένειας. Το σύνταγμα της Ελλάδας αναφέρει ρητά στο άρθρο 16, παρ. 3, ότι τα έτη υποχρεωτικής φοίτησης δεν μπορεί να είναι λιγότερα από εννέα. Η εισαγωγή εξαετούς φοίτησης για τα τέκνα αλλοδαπών ήταν μια προδήλως αντισυνταγματική πρακτική, η οποία λειτουργούσε σε βάρος των τέκνων, αφού τους παρείχε ελλιπή παιδεία.
γ. Το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι για αλλοδαπούς υπηκόους τρίτων χωρών, για μη κοινοτικούς, δηλαδή, αλλοδαπούς. Το σύνταγμα ρητά επιφυλάσσει μόνο στους έλληνες πολίτες τα δικαιώματα που κατοχυρώνουν την πολιτική συμμετοχή, με κεντρικό παράδειγμα το άρθρο 29 για το δικαίωμα ίδρυσης και συμμετοχής σε πολιτικό κόμμα, χωρίς το οποίο δεν νοείται συμμετοχή σε εκλογές ούτε σε τοπικό επίπεδο. Οι κοινοτικοί υπήκοοι συμμετέχουν βάσει των προβλέψεων της ΕΕ. Η αντισυνταγματικότητα της ψήφου των αλλοδαπών υπηκόων τρίτων χωρών στις εκλογές των οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης αποτελεί ένα από τα ουσιωδέστερα σημεία, τα οποία καταδεικνύουν την ανεπάρκεια του Ν. 3838/2010.
Ο Ν. 3838/2010, επομένως, υπήρξε μια πρόχειρη και εμφανώς αντισυνταγματική απόπειρα εισαγωγής ορισμένων εννοιών, όπως το δίκαιο του εδάφους, και καθιέρωσης διαδικασιών, όπως η εκχώρηση ψήφου σε μη κοινοτικούς υπηκόους τρίτων χωρών, οι οποίες έχουν απορριφθεί ως προβληματικές, αλλά και αντισυνταγματικές σε χώρες-οδηγούς της διαχείρισης του μεταναστευτικού, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Αυστρία.
Ο νέος νόμος Αθανασίου, ο οποίος θα αντικαταστήσει διατάξεις του Ν. 3838/2010 και θα επαναδιατυπώσει τον Κώδικα Ελληνικής Ιθαγενείας, θα ήταν χρήσιμο να εδράζεται στις εξής θεμελιώδεις αρχές:
α. Στη διακρίβωση του γνησίου εξατομικευμένου δεσμού του ενδιαφερομένου να πολιτογραφηθεί αλλοδαπού προς το ελληνικό κράτος και τις αξίες της ελληνικής κοινωνίας. Ο γνήσιος δεσμός συνδέεται με την έννοια της δομικής ενσωμάτωσης, η οποία πρέπει να προηγείται του αιτήματος πολιτογράφησης του αλλοδαπού. Η ιθαγένεια δεν αποτελεί μέσο ενσωμάτωσης, αλλά το τελικό στάδιο μιας ήδη επιτευχθείσης διαδικασίας ενσωμάτωσης. Η ιδιότητα της ελληνικής ιθαγενείας πρέπει, δηλαδή, να αποτελεί το τελικό στάδιο της ενσωμάτωσης των αλλοδαπών στην ελληνική κοινωνία και όχι το µέσο για την ενσωμάτωση στην ελληνική κοινωνία αλλοδαπών, όπως ίσχυε με τον Ν. 3838/2010.
β. Στην εξατομίκευση της κρίσης για την απόκτηση της ιθαγένειας, η οποία είναι σύμφωνη με τον σεβασμό της διακριτής προσωπικότητας του ατόμου. Η εξατομίκευση της κρίσης συνδέεται με την καθιέρωση τεστ ιθαγένειας με υψηλό επίπεδο ελληνομάθειας και υποχρεωτικής συνέντευξης, αυτονόητων πρακτικών σε ένα ορθολογιστικό και θετικιστικό πλαίσιο αξιοκρατικής διάγνωσης.
γ. Στον εξορθολογισμό της μόνιμης και νόμιμης διαμονής στην χώρα, η οποία είναι δυνατόν να προσεγγίσει τα 10 ή 12 έτη κατά το υπόδειγμα της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Αυστρίας και της Ελβετίας. Συναφής είναι και η πρόβλεψη για προγενέστερη νόμιμη είσοδο στην ελληνική επικράτεια.
δ. Στην ιδιαίτερη μέριμνα για τους ανά την υφήλιο ομογενείς, οι οποίοι αποτελούν τμήμα της ελληνικής πολιτισμικής κοινότητας.
* Ο Ιωάννης Κωτούλας είναι ιστορικός, συγγραφέας των μελετών «Μετανάστευση και κυρίαρχη εθνική κουλτούρα» (εκδ. Παπαζήση, 2011) και «Ιθαγένεια και κρατική κυριαρχία» (εκδ. Παπαζήση, υπό έκδοση).
