Τα τελευταία χρόνια, μια σιωπηλή επανάσταση λαμβάνει χώρα στην ιατρική κοινότητα. Οπως κάθε επανάσταση, έτσι και αυτή έχει φέρει τα πάνω κάτω στη θεώρηση των γιατρών για την αιτιολογία (και ως εκ τούτου για τη θεραπεία) σοβαρών ασθενειών. Παραμένει ωστόσο σιωπηλή, καθώς οι πρωτεργάτες της προτιμούν να μιλούν μέσα από τα ευρήματά τους. Βλέπετε, η πείρα τούς έδειξε ότι η ιατρική κοινότητα ανθίσταται στις αλλαγές. Επιπλέον, η επανάσταση συντελείται μέσα από μια διαδικασία η οποία για τον μέσο άνθρωπο είναι, το λιγότερο, αηδιαστική: τη μεταμόσχευση κοπράνων! Ναι, ναι, καλά καταλάβατε! Προτού βιαστείτε όμως να βγάλετε συμπεράσματα, σκεφθείτε ότι και εσείς θα την κάνατε αν ήταν η τελευταία ελπίδα σας για να κρατηθείτε στη ζωή. Και όταν λέμε «ζωή», εννοούμε μια κανονική ζωή και όχι σε κρεβάτι νοσοκομείου. Για να αντιληφθούμε το αμφιλεγόμενο θέμα σε όλη του την έκταση, το «ΒΗΜΑ Science» μίλησε με δύο εκπροσώπους της μικρής σχετικά κοινότητας επιστημόνων που πραγματοποιεί αυτή τη μεταμόσχευση: τον πολωνικής καταγωγής αυστραλό γαστρεντερολόγο Thomas Borody, ο οποίος ίδρυσε και διευθύνει το Κέντρο Πεπτικών Νοσημάτων (Center for Digestive Diseases) στο Σίδνεϊ, και τον αμερικανό γαστρεντερολόγο Alex Khoruts του Πανεπιστημίου της Μινεσότα στις ΗΠΑ.
Πριν από 23 χρόνια, στην Αυστραλία
Ο Τόμας Μπορόντι δεν θα ξεχάσει ποτέ την πρώτη περίπτωση μεταμόσχευσης κοπράνων που πραγματοποίησε και η οποία ήταν ενδεικτική τού τι θα ακολουθούσε. Ηταν πριν από 23 χρόνια όταν μια νεαρή κοπέλα έφθασε στο ιατρείο του. Το πρώην δυναμικό κορίτσι, διευθύντρια διαφημιστικής εταιρείας την οποία είχε ιδρύσει η ίδια, ήταν στα πρόθυρα της αυτοκτονίας. Ενάμιση χρόνο νωρίτερα, ύστερα από μια απλή σχετικά χειρουργική επέμβαση, η οποία είχε υπάρξει επιτυχής, η νεαρή κοπέλα έφυγε από το νοσοκομείο έχοντας πάρει μαζί της έναν ανεπιθύμητο επισκέπτη, το Clostridium difficile. Οπως υπονοεί το δεύτερο συνθετικό του ονόματός του, αυτό το είδος βακτηρίου είναι δύσκολη περίπτωση: προκαλεί έντονες διάρροιες όταν η εντερική χλωρίδα μας διαταράσσεται και για μια μερίδα ασθενών σημαίνει ακόμη και θάνατο. Εχοντας υποφέρει από συνεχείς διάρροιες για 18 μήνες η νεαρή ασθενής δέχθηκε να υποβληθεί στην αμφιλεγόμενη επέμβαση.
«Ηταν Κυριακή και η γιορτή της μητέρας όταν μεταμοσχεύσαμε στην Κοραλί κόπρανα του αδελφού της» θυμάται ο Μπορόντι. «Αμέσως μετά έφυγα για την ετήσια συνάντηση των γαστρεντερολόγων στις ΗΠΑ. Εκείνη την εποχή τα κινητά τηλέφωνα δεν είχαν ακόμη εξαπλωθεί και κάποια στιγμή ανέβηκα στο δωμάτιό μου να τηλεφωνήσω για να πληροφορηθώ τα αποτελέσματα της επέμβασης. Περιττό να σας πω πώς αισθάνθηκα όταν μου είπαν ότι 24 ώρες μετά η Κοραλί αισθανόταν καλά για πρώτη φορά ύστερα από μήνες. Κατέβηκα στον χώρο του συνεδρίου και θέλησα να μοιραστώ τη χαρά μου με έναν από τους συναδέλφους μου. Ξέρετε, η μεταμόσχευση αυτή είχε ξαναγίνει, υπάρχει ένα άρθρο του 1958 που αναφέρεται σε αυτήν, και έτσι θεώρησα ότι δεν θα ξαφνιαζόταν. Η αντίδρασή του ήταν αυτή που θα συναντούσα όλο και συχνότερα στο μέλλον: δυσπιστία και μια αμυδρή ιδέα γελοιοποίησης. Εκ των υστέρων, θεωρώ ότι ήμουν πολύ τυχερός που αυτή η πρώτη απόπειρα υπήρξε επιτυχής. Ο συνδυασμός των σχολίων των συναδέλφων μου και μιας αποτυχίας θα με είχε αποτρέψει να συνεχίσω» μας είπε ο αυστραλός γιατρός.
Από τότε ως σήμερα οι ευγνώμονες ασθενείς του γιατρού Μπορόντι αυξάνονται συνεχώς (είναι χαρακτηριστικό ότι η Κοραλί τού στέλνει κάθε χρόνο λουλούδια στην επέτειο της επέμβασης που της έδωσε πίσω τη ζωή της), ενώ ο ίδιος έχει γίνει λιγότερο ευαίσθητος στα σχόλια των συναδέλφων του. Με δεδομένο ότι η επέμβαση αποδεικνύεται επιτυχής στο 90% των περιπτώσεων, δεν είναι να απορεί κανείς για τη μεγάλη αυτοπεποίθηση του Μπορόντι, ο οποίος δεν ξεχνά να μας υπενθυμίσει ότι και οι ιατρικές αλήθειες περνούν τα τρία γνωστά στάδια: «πρώτα γελοιοποιούνται, μετά υφίστανται έντονη αντίδραση και τέλος γίνονται αποδεκτές ως αυτονόητες».
Ο «δύσκολος» εχθρός
Φαίνεται πράγματι ότι διανύουμε την περίοδο που η αλήθεια του Τόμας Μπορόντι και των λίγων ακόμη επιστημόνων που πραγματοποιούν τη μεταμόσχευση κοπράνων τείνει να γίνει αποδεκτή ως αυτονόητη. Σε αυτό έχει βοηθήσει και η μεγάλη εξάπλωση του Clostridium difficile. «Η μεταμόσχευση κοπράνων δεν είναι καινούργια ιατρική πρακτική. Για προφανείς λόγους δεν είχε μεγάλη εξάπλωση. Ωστόσο υπάρχει τουλάχιστον από το 1958. Ξέρετε, όλοι αναφέρονται σε αυτή την εργασία του 1958 επειδή είναι η παλαιότερη που εντοπίζεται εύκολα. Εκτιμώ όμως ότι η πρακτική εφαρμοζόταν πολύ νωρίτερα. Οπως και να έχει το πράγμα όμως, η μεταμόσχευση κοπράνων ξανακερδίζει έδαφος εξαιτίας της εξάπλωσης του Clostridium difficile» λέει ο Αξελ Κόρουτς και προσθέτει: «Δεν γνωρίζουμε επακριβώς τι υπάρχει στο ανθρώπινο έντερο. Υπό αυτή την έννοια, δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς μεταμοσχεύουμε. Ωστόσο αυτή η μεταμόσχευση μπορεί και να είναι η τελευταία ελπίδα για ασθενείς που έχουν μολυνθεί από το Clostridium difficile. Τα αντιβιοτικά αποδεικνύονται αποτελεσματικά στο 80% των περιπτώσεων μόλυνσης με το Clostridium difficile, αλλά ένα 20% των ασθενών μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο: τα αντιβιοτικά αφενός δεν μπορούν να σκοτώσουν τα σπόρια αυτού του μικροοργανισμού και αφετέρου σκοτώνουν και άλλα μέλη της εντερικής χλωρίδας. Ετσι, ύστερα από έναν κύκλο αντιβιοτικών, ο οποίος χορηγείται για να σκοτωθεί το Clostridium difficile, ο μικροοργανισμός ξαναβλαστάνει από τα σπόρια του και βρίσκει το πεδίο ελεύθερο. Οι ασθενείς αυτοί υποφέρουν από διάρροιες απειλητικές για τη ζωή τους».
Μεταμόσχευση «οργάνου»
Αν και αναγνωρίζει την ύπαρξη του παράγοντα «μπλιαχ», ο Κόρουτς θεωρεί τη διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει διάλυση μιας ποσότητας των κοπράνων του δότη σε φυσιολογικό ορό και εισαγωγή τους στο έντερο του δέκτη με τη διαδικασία του υποκλυσμού, ως μεταμόσχευση οργάνου. «Προσωπικά προτιμώ να τη βλέπω ως μεταμόσχευση οργάνου. Εχει πολλά κοινά με τη μεταμόσχευση ήπατος. Εν αντιθέσει με άλλα όργανα, για τη μεταμόσχευση ήπατος δεν χρειάζεται παρά ένα μικρό κομμάτι υγιούς ιστού από το οποίο αναγεννάται ολόκληρο το όργανο. Ετσι συμβαίνει με τη μεταμόσχευση κοπράνων. Αρκεί μια μικρή ποσότητα για να εποικιστεί το έντερο από έναν υγιή πληθυσμό μικροοργανισμών που θα αποκαταστήσει τη χαμένη ισορροπία» εξηγεί και προσθέτει: «Είναι όργανο! Αποτελείται από κύτταρα, τα οποία συνομιλούν μεταξύ τους και με τον υπόλοιπο οργανισμό, έχουν μεταβολική λειτουργία και συμβάλλουν στη φυσιολογία μας».
Θεαματική επιτυχία 95%!
Με το άμεσο των αποτελεσμάτων της επέμβασης (η κατάσταση των ασθενών βελτιώνεται μέσα στις επόμενες 24-48 ώρες) και με ποσοστά επιτυχίας της τάξεως του 95%, είναι απορίας άξιον πώς η πρακτική αυτή παραμένει στις παρυφές της ιατρικής. Ο Κόρουτς φαίνεται ότι έχει σκεφθεί πολύ αυτό το θέμα. «Πρώτον, ο ανθρώπινος παράγοντας. Είμαστε εκπαιδευμένοι να θεωρούμε τα κόπρανα απλώς βρωμιές και οι γιατροί δεν αποτελούν εξαίρεση. Πρέπει δε να ομολογήσουμε ότι η όλη επέμβαση δεν είναι αισθητικά ευχάριστη. Αλλά δεν αρκεί αυτός ο λόγος για να εξηγήσει το γεγονός ότι μια τόσο σωτήρια επέμβαση παραμένει “εξωτική”. Η μέθοδος είναι φτηνή και δεν υποστηρίζεται από καμιά φαρμακοβιομηχανία, η οποία σαφώς θα προτιμούσε να παρασκευάσει ένα φάρμακο το οποίο θα πουλούσε αντί 60 δολαρίων το χάπι» λέει με νόημα ο αμερικανός γιατρός.
Εν αντιθέσει με την Αυστραλία, στις ΗΠΑ τα Ταμεία δεν πληρώνουν για την επέμβαση, καθώς δεν έχει γίνει καμιά διπλή-τυφλή μελέτη που να αποδεικνύει τα οφέλη της. «Αντιλαμβάνεστε όμως πως όταν έρχεται να σε δει ένας ασθενής που έχει περάσει τον τελευταίο ενάμιση χρόνο της ζωής του με συνεχείς διάρροιες, είναι πολύ δύσκολο να τον πείσεις να μπει σε μελέτη και να έχει 50% πιθανότητες να είναι στην ομάδα της εικονικής επέμβασης» λέει ο Κόρουτς και προσθέτει: «Αυτόν τον καιρό εξελίσσουμε την τεχνική με τρόπο που την καθιστά φιλικότερη στον ασθενή. Πιστεύουμε πως η μικρότερη δυσχέρεια για τον ασθενή θα συμβάλει στο να μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε μια διπλή-τυφλή μελέτη. Προς το παρόν εμείς την παρέχουμε δωρεάν χάρη σε μια ερευνητική υποτροφία».
Εντερο: το «σπίτι» του ανοσοποιητικού
Σύμφωνα με μια σειρά μελετών, η εντερική χλωρίδα εμπλέκεται σε πολλές ασθένειες. Σίγουρα στο μεταβολικό σύνδρομο, στον διαβήτη τύπου Ι, στην πολλαπλή σκλήρυνση, στην Πάρκινσον. Η συσσώρευση δεδομένων που καταδεικνύουν τη σπουδαιότητα της εντερικής χλωρίδας στην υγεία των ανθρώπων δεν εκπλήσσει τον Κόρουτς, ο οποίος θεωρεί ότι η εξήγηση αυτών των ευρημάτων «περνά μέσα από την υπόθεση της υγιεινής». Οπως εξήγησε ο αμερικανός επιστήμονας, «Το έντερο ανήκει στο ανοσοποιητικό σύστημά μας. Για την ακρίβεια, πρόκειται για το μεγαλύτερο κομμάτι του. Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματός μας εκπαιδεύονται στο έντερο, όπου έρχονται σε επαφή με μικροοργανισμούς. Εκτιμάται ότι στις δυτικές κοινωνίες, με τις υπερβολικά αποστειρωμένες συνθήκες, έχουμε συμβάλει αρνητικά στην εκπαίδευση του ανοσοποιητικού συστήματός μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα πειραματόζωα τα οποία γεννιούνται και διαβιούν σε αποστειρωμένες συνθήκες δεν έχουν κανονικό σπλήνα, όργανο που παίζει ρόλο στην ωρίμανση των κυττάρων του ανοσοποιητικού. Συνοψίζοντας, μπορεί κανείς να πει ότι η εντερική χλωρίδα μας δεν είναι πια όπως ήταν στο παρελθόν και ότι η χρήση των αντιβιοτικών έχει εντείνει το πρόβλημα. Η απώλεια της βιοποικιλότητας της εντερικής χλωρίδας μας φαίνεται ότι ευθύνεται για πολλά δεινά και η μεταμόσχευση κοπράνων ίσως αποδειχθεί ο καλύτερος τρόπος για να την ενισχύσουμε».
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ ΣΕ ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ
Ολοένα και περισσότερα στοιχεία αποδεικνύουν τη συμμετοχή της εντερικής χλωρίδας στην ανάπτυξη ασθενειών
Ι. Παχυσαρκία
Την παχυσαρκία, την οποία πολλοί αποκαλούν μάστιγα του 21ου αιώνα, συνέδεσαν με τη μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου ερευνητές του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σεν Λούις του Μισούρι των ΗΠΑ. Σύμφωνα με το άρθρο τους («Νature» 444, 21 Δεκ. 2006, σελ. 1.027-1.031), η συγκριτική μελέτη της μικροβιακής χλωρίδας λεπτών και παχύσαρκων πειραματόζωων, καθώς και λεπτών και παχύσαρκων εθελοντών, κατέδειξε αφενός την ύπαρξη διαφορών στη σχετική αφθονία μικροοργανισμών που ανήκουν στα γένη Bacteriodetes και Firmicutes και αφετέρου ότι η παχυσαρκία μπορούσε να είναι μεταδοτική. Οταν δηλαδή εισήγαγαν την εντερική χλωρίδα των παχύσαρκων ποντικιών σε κανονικά ποντίκια, αυτά έγιναν παχύσαρκα. Οι ερευνητές απέδωσαν τα ευρήματά τους στην ικανότητα κάποιων μικροοργανισμών να απελευθερώνουν περισσότερη ενέργεια από τις τροφές και ως εκ τούτου να ενισχύουν την ανάπτυξη παχυσαρκίας στα άτομα που εποικίζουν.
Οι ίδιοι ερευνητές με ένα δεύτερο άρθρο («Nature» 457, 22 Ιαν. 2009) επιβεβαίωσαν τα προηγούμενα ευρήματά τους. Ειδικότερα, οι αμερικανοί επιστήμονες ανέλυσαν τη μικροβιακή χλωρίδα 154 ενήλικων γυναικών. Οι εθελόντριες ήταν ομοζυγωτικά ή διζυγωτικά δίδυμα που εμφάνιζαν διαφορές στο βάρος. Συμπέραναν ότι «η παχυσαρκία σχετίζεται με διαφορές σε επίπεδο φύλων των μικροοργανισμών της εντερικής χλωρίδας, μειωμένη βακτηριακή ποικιλομορφία και αλλαγές στην αντιπροσώπευση βακτηριακών γονιδίων και μεταβολικών μονοπατιών».
ΙΙ. Αυτοάνοσα
Ο διαβήτης τύπου Ι είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα το οποίο προκύπτει από την καταστροφή των ινσουλινοπαραγωγών κυττάρων του παγκρέατος. Το 2008 ερευνητές του Πανεπιστημίου του Σικάγου συνέδεσαν την ανάπτυξη της νόσου με την εντερική χλωρίδα. Σύμφωνα με το άρθρο τους («Nature» 455, 23 Οκτ. 2008, σελ. 1.109-1.113), γενετικά τροποποιημένα ποντίκια, τα οποία διατηρούνται σε πλήρως αποστειρωμένο περιβάλλον, αναπτύσσουν διαβήτη τύπου Ι σε ποσοστό που ξεπερνά το 80%. Οταν όμως επιτραπεί ο εποικισμός του εντέρου τους από μικροοργανισμούς αντιπροσωπευτικούς του ανθρώπινου εντέρου, τα ποσοστά εμφάνισης της νόσου πέφτουν στο 34%.
Την άμεση σχέση της εντερικής χλωρίδας με ένα άλλο αυτοάνοσο νόσημα, τη πολλαπλή σκλήρυνση, κατέδειξαν πρόσφατα ερευνητές του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνιας (Caltech). Με άρθρο τους στο τεύχος της 26ης Ιουλίου της διαδικτυακής έκδοσης της επιθεώρησης «Proceedings of the National Academy of Sciences» οι αμερικανοί επιστήμονες έδειξαν ότι η παρουσία ενός νηματοειδούς βακτηρίου (το οποίο δεν είναι δυνατόν να καλλιεργηθεί σε εργαστηριακές συνθήκες) στην εντερική χλωρίδα των πειραματόζωων είναι αρκετή για να πυροδοτήσει όλες τις διαδικασίες που οδηγούν στην εμφάνιση της πολλαπλής σκλήρυνσης. Παρά το γεγονός ότι η νόσος έχει και γενετική συνιστώσα, η εργασία των αμερικανών επιστημόνων κατέδειξε τον καθοριστικό ρόλο που παίζει η μικροβιακή εντερική χλωρίδα στην εμφάνισή της.
ΙΙΙ. Νόσος του Πάρκινσον
Η σχέση της νόσου του Πάρκινσον με την εντερική χλωρίδα έχει καταδειχθεί έμμεσα. Παραδείγματος χάριν, όταν ο αυστραλός γαστρεντερολόγος Τόμας Μπορόντι χορήγησε αντιβιοτικά σε ηλικιωμένο ασθενή του προκειμένου να θεραπεύσει χρόνια δυσκοιλιότητα, μαζί με αυτή θεράπευσε και τη νόσο του Πάρκινσον. Για την ακρίβεια, οι δύο νευρολόγοι οι οποίοι εξέτασαν τον ασθενή τους δεν μπορούσαν πλέον να ανιχνεύσουν κανένα από τα κλασικά σημάδια της νόσου. Αντίστοιχα παραδείγματα, τόσο από το ιατρείο του δρος Μπορόντι όσο και άλλων συναδέλφων του, έχουν οδηγήσει τους επιστήμονες στην υπόθεση ότι το έντερο αποτελεί το σημείο εισόδου για παράγοντες που προκαλούν ή συμβάλλουν στην ανάπτυξη της νόσου του Πάρκινσον. Προκειμένου να ελέγξουν αυτή την υπόθεση αμερικανοί γιατροί του Πανεπιστημίου Rush έχουν ξεκινήσει μια κλινική μελέτη στην οποία συμμετέχουν ασθενείς με πρώιμη νόσο του Πάρκινσον (στους οποίους δεν έχουν ακόμη χορηγηθεί φάρμακα) και υγιείς εθελοντές αντίστοιχων ηλικιών. Εκτός από τη συγκριτική μελέτη της εντερικής χλωρίδας των δύο ομάδων, οι ερευνητές θα μελετήσουν τους δείκτες φλεγμονής του εντέρου και το πώς αυτή επιδρά στη διαπερατότητά του σε τοξίνες.
