Παρασκευή πρωί, έξω από τις δομές φιλοξενίας του Ελληνικού. «Το Βήμα» σταματάει πρόσφυγες που βγαίνουν από το γήπεδο μπέιζμπολ, το γήπεδο χόκεϊ και τον χώρο αφίξεων του παλαιού αεροδρομίου και τους ρωτάει για τις συνθήκες διαβίωσής τους. Επί δύο εβδομάδες προσπαθούμε εντατικά να λάβουμε άδεια από το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής για να επισκεφθούμε τους χώρους αυτούς χωρίς αποτέλεσμα. Μιλώντας με πρόσφυγες που ζουν στα τρία αυτά ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας καταλάβαμε γιατί.

«Μένω επί δύο μήνες στο Ελληνικό. Η κατάσταση είναι πολύ άσχημη» μας είπε ο Μανσούρ Αλμάς, 21 ετών, από την Κοντούζ του Αφγανιστάν, που ήρθε στην Ελλάδα με τους γονείς και τα τέσσερα αδέρφια του. Η κατάσταση γίνεται ακόμη χειρότερη γιατί «κανείς από όσους φιλοξενούνται εδώ δεν είχε την Ελλάδα ως τελικό προορισμό. Θέλαμε να πάμε στην Ευρώπη αλλά έκλεισαν τα σύνορα».

Το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής απαγόρευσε στους δημοσιογράφους την είσοδο στις δομές φιλοξενίας προσφύγων στα τέλη Φεβρουαρίου, υποσχόμενο ότι «σύντομα θα παρασχεθεί οργανωμένη δυνατότητα πρόσβασης». Η ΕΣΗΕΑ έχει αφήσει τελείως ασχολίαστη αυτή την απαγόρευση και ας έχει περάσει ενάμισης μήνας χωρίς να αρθεί. Μία από τις δικαιολογίες που έχουν κατά καιρούς ειπωθεί για την πρωτοφανή αυτή απαγόρευση για τα ευρωπαϊκά δεδομένα είναι να μην ενοχληθούν οι πρόσφυγες. Ομως όλοι οι πρόσφυγες που συνάντησε «Το Βήμα» το πρωί της Παρασκευής έξω από το Ελληνικό ήταν πρόθυμοι να μιλήσουν.

«Τρώμε ρύζι με φασόλια»
«Θέλουμε όλος ο κόσμος να ακούσει τη φωνή μας» εξήγησε ο Μανσούρ. Μιλάει πολύ καλά αγγλικά. Στο Αφγανιστάν ήταν διερμηνέας για τους ξένους στρατιώτες, επάγγελμα που έθεσε τη ζωή του σε κίνδυνο καθώς οι ταλιμπάν θεωρούν ότι συνιστά συνεργασία με τον εχθρό και τιμωρείται με θάνατο.

Αγγλικά μιλάει και ο 65χρονος Μοχάμεντ Αζάμ, ο οποίος ήταν καμεραμάν στην Καμπούλ και ζει στο Ελληνικό εδώ και δύο μήνες με τη σύζυγό του, που ήταν δασκάλα στο Αφγανιστάν, τις δύο κόρες, τους τρεις γιους τους και δύο ακόμη συγγενείς. «Κοιμόμαστε σε αυτές τις μεγάλες σκηνές» λένε και δείχνουν τις άσπρες σκηνές που είναι στημένες δίπλα στο γήπεδο του μπέιζμπολ. «Σε κάθε σκηνή ζούμε πολλές οικογένειες μαζί, ακόμη και 20. Στο πάτωμα έχουν στρώσει πλαστικό και κοιμόμαστε πάνω σε στρώματα από αφρολέξ στο δάπεδο».

Ο Μανσούρ και ο Μοχάμεντ μεταφράζουν για «Το Βήμα» ό,τι λένε οι άλλοι πρόσφυγες που βγαίνουν από το Ελληνικό, οι περισσότεροι για να κάνουν μια βόλτα στη θάλασσα – τη μοναδική ασχολία τους πέρα από τις καθημερινές ουρές για το φαγητό και την τουαλέτα. Ολες οι γυναίκες με τις οποίες μιλήσαμε ανέφεραν ως μεγάλο πρόβλημα τα γυναικεία ντους: είναι συχνά χαλασμένα, ενώ εκφράστηκαν και ανησυχίες για το κατά πόσον είναι ασφαλείς από την κοινή θέα όταν τα χρησιμοποιούν.

«Το φαγητό μυρίζει άσχημα» μας λένε πολλοί. «Πολύ συχνά είναι απλώς ρύζι με φασόλια. Το κρέας σπανίζει – μία ή δύο φορές τον μήνα». Κάθε τουαλέτα χρησιμοποιείται από δεκάδες άτομα και είναι συχνά πολύ βρώμικη.

Στο Ελληνικό φιλοξενούνται ως επί το πλείστον Αφγανοί και πολλές οικογένειες. Μιλήσαμε με μερικές. Μια γυναίκα έσπρωχνε ένα καρότσι στο οποίο ήταν στριμωγμένα τα δυο παιδιά της, ενός και τριών ετών. «Γάλα έχουμε για τα παιδιά. Μας δίνουν κάθε μέρα. Δεν έχουμε όμως αρκετές πάνες ενώ μας λείπουν και μωρουδιακά ρούχα» είπε στο «Βήμα».

Τα βράδια η κατάσταση γίνεται επικίνδυνη. «Ξεσπούν καβγάδες ανάμεσα σε Σύρους και Αφγανούς, Ιρανούς και Αφγανούς, Πακιστανούς… Αιτία είναι το αλκοόλ που πίνουν ορισμένοι άντρες και μετά θέλουν να χουφτώσουν γυναίκες» μας είπε ο Μανσούρ ο οποίος είχε φθάσει ως την Ειδομένη αλλά αποφάσισε να επιστρέψει στην Αθήνα όταν η πΓΔΜ έκλεισε τα σύνορα για τους Αφγανούς.

«Ηρθαμε επειδή κινδυνεύαμε»
Οι περισσότεροι με τους οποίους μιλήσαμε έχουν καταθέσει αίτηση για άσυλο. Οι Αφγανοί όμως δεν δικαιούνται να μπουν στη διαδικασία μετεγκατάστασης σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, όπως οι Σύροι και οι Ιρακινοί. Η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες είχε εισηγηθεί να δικαιούνται και οι Αφγανοί μετεγκατάσταση, δεδομένου ότι αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες οι 70 στους 100 που αιτούνται άσυλο στην ΕΕ, αλλά δεν εισακούστηκε. Οπερ σημαίνει ότι οι Αφγανοί που είναι ανάμεσα στους περίπου 52.000 πρόσφυγες που βρίσκονται σήμερα στην Ελλάδα θα μείνουν εδώ.

«Καταθέσαμε αίτηση για άσυλο στην Ελλάδα γιατί δεν είχαμε άλλη επιλογή» μας είπαν. «Γιατί όμως να θέλουμε να μείνουμε στην Ελλάδα; Δεν υπάρχουν δουλειές για εμάς, ούτε έχουμε σπίτι για να ζήσουμε. Μας υποσχέθηκαν ότι τα παιδιά μας θα πάνε σχολείο, όχι όμως και πανεπιστήμιο». Ο Μοχάμεντ πρόσθεσε την τελευταία αυτή φράση με απελπισία. Ο ένας του γιος σπούδαζε Ιατρική στην Καμπούλ, ο άλλος Διεθνές Δίκαιο ενώ ο τρίτος ήθελε να σπουδάσει μηχανικός. «Η ζωή μας ήταν καλύτερη στο Αφγανιστάν» πρόσθεσε. «Ηρθαμε στην Ευρώπη επειδή κινδυνεύαμε».
«Θέλουμε να μάθουμε τι θα γίνει με εμάς» μας είπαν πολλοί. «Δεν γνωρίζουμε για πόσο ακόμη θα μείνουμε στο Ελληνικό, πού θα πάμε μετά, τι θα κάνουμε. Γιατί μας γύρισαν την πλάτη η ΕΕ και ο ΟΗΕ; Είμαστε κι εμείς άνθρωποι».

Σύμφωνα με το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, η άδεια για τη χρήση του Ελληνικού ως κέντρου φιλοξενίας προσφύγων που είχε λήξει στα τέλη Μαρτίου παρατάθηκε για τρεις μήνες ακόμη. Σε αυτή τη φάση, προτεραιότητα της κυβέρνησης είναι να αδειάσει ο Πειραιάς εν όψει του Πάσχα, στη συνέχεια η Ειδομένη και μετά θα ασχοληθούν με την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης όσων φιλοξενούνται στις ανοιχτές δομές.

Ο Ελαιώνας είναι από τις καλύτερες δομές φιλοξενίας. Η κατάσταση είναι πιο οργανωμένη και διαθέτει οικίσκους (αντί για σκηνές). Κάθε οικογένεια ζει στον δικό της οικίσκο, απολαμβάνοντας κάποια ιδιωτικότητα. Δεν συμβαίνει το ίδιο στο Ελληνικό, όπου ζουν όλοι μαζί είτε σε μεγάλες σκηνές, είτε στην αίθουσα αφίξεων, είτε ακόμη και στο ύπαιθρο.

Από αύριο Δευτέρα θα ξεκινήσουν πάλι οι επαναπροωθήσεις μεταναστών και προσφύγων από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου στην Τουρκία, καθώς η κατάσταση στη Χίο εκτονώθηκε και όσοι είχαν δραπετεύσει από την κλειστή δομή το περασμένο Σαββατοκύριακο έχουν πλέον επιστρέψει. Σύντομα όμως οι επανεισδοχές αναμένεται να «κολλήσουν» πάλι γιατί όσοι κρατούνται στα hotspots της Λέσβου, της Χίου και αλλού καταθέτουν μαζικά αιτήσεις για άσυλο. Ενδεικτικό είναι ότι από τα 1.700 άτομα που κρατούνται προς επαναπροώθηση στη Χίο, τα 1.300 αιτήθηκαν άσυλο το οποίο μπλοκάρει την επανεισδοχή τους ώσπου να εξεταστεί η αίτηση σε πρώτο και δεύτερο βαθμό (14 ημέρες συνολικά σύμφωνα με το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε πριν από 10 ημέρες). Το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής διαβεβαιώνει «Το Βήμα» ότι στα hotspots υπάρχει αρκετό προσωπικό για να εξετάσει τις αιτήσεις και ότι, όποια «κοιλιά» κάνουν οι επανεισδοχές λόγω του ασύλου θα διαρκέσει έως ότου συμπληρωθεί το 14ήμερο.

«Μπαγιάτικος ο αέρας»
Μέλη οργανώσεων που εργάζονται μέσα στο Ελληνικό λένε στο «Βήμα» ότι οι φιλοξενούμενοι στις τρεις εκεί δομές, ιδίως οι νέοι άντρες, εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό κατάθλιψης. «Υπάρχουν πολύ μεγάλα προβλήματα, κυρίως στέγασης, συνωστισμού και ιδιωτικότητας» μας λένε χαρακτηριστικά. Η αίθουσα αφίξεων ειδικότερα όπου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Συντονιστικού για το Προσφυγικό, ζουν 1.575 άτομα ενώ έχει χωρητικότητα 1.300, «δεν διαθέτει εξαερισμό. Τα παράθυρα δεν ανοίγουν, ο αέρας είναι μπαγιάτικος και οι συντονιστές του κέντρου προσπαθούν να βρουν μια λύση». Στο γήπεδο μπέιζμπολ ζουν 1.158 άτομα και στο χόκεϊ 1.416, δηλαδή το Ελληνικό φιλοξενεί συνολικά 4.149 άτομα. Είναι ελεύθεροι να βγαίνουν έξω (η είσοδος γίνεται μόνο κατόπιν ελέγχου) αλλά πρέπει να έχουν επιστρέψει ως τις 9 το βράδυ. «Κανένας δεν ζει σε ιδιωτικό χώρο, ούτε ιδιωτική σκηνή. Οι συνθήκες δεν είναι κατάλληλες για οικογένειες. Είναι αλήθεια ότι οι Αρχές προσπαθούν να βελτιώσουν τις τουαλέτες, τα ντους, το ζεστό νερό. Πρόσφατα έφτιαξαν “χώρους φιλικούς προς τα παιδιά” αλλά απομένουν πολλά προβλήματα για να αντιμετωπιστούν, κυρίως ασφάλειας».


ΔΙΑΚΙΝΗΤΕΣ
Από τα σύνορα στα… διαμερίσματα
«Γύρω από την πλατεία Βικτωρίας υπάρχουν πολλές ανακοινώσεις στα αραβικά και στα φαρσί, στις οποίες οι διακινητές διαφημίζουν τις υπηρεσίες τους, βάζοντας ακόμη και το κινητό τους τηλέφωνο» λέει στο «Βήμα» ο πρόεδρος του Ελληνικού Φόρουμ Προσφύγων Γιονούς Μοχαμαντί, Αφγανός που ζει πολλά χρόνια στην Ελλάδα.
Το σύστημα πλέον, μετά το κλείσιμο των συνόρων με την πΓΔΜ, λειτουργεί ως εξής: όποιος ενδιαφέρεται να περάσει παράνομα στην Ευρώπη, μπαίνει σε κάποιο από τα διαμερίσματα που έχουν νοικιάσει οι διακινητές γύρω από την πλατεία Βικτωρίας όπου περιμένει μέχρι να έρθει η σειρά του να φύγει από την Ελλάδα. «Οι διακινητές χρεώνουν 5 ευρώ το κεφάλι το βράδυ και 3 ευρώ το ντους» συνεχίζει ο κ. Μοχαμαντί.
Πώς περνάνε στην Ευρώπη σήμερα; «Οπως περνούσαν και το 2013 ή το 2014, πριν ανοίξουν τα σύνορα. Από τα λιμάνια και τα αεροδρόμια με πλαστά διαβατήρια, μέσα σε νταλίκες και λεωφορεία, όπως γινόταν πριν το 2015».
Οι διακινητές χρεώνουν σήμερα από 1.500 ως 5.000 ευρώ το άτομο για το παράνομο πέρασμα στην Ευρώπη. Και οι πελάτες κάνουν ουρά. «Για να τους περάσουν στην Ευρώπη, οι διακινητές κρατούν σειρά. Υπάρχει σειρά ακόμη και για να κρατήσεις σειρά για τους διακινητές, για να σε βάλουν δηλαδή στα διαμερίσματα, χρεώνοντάς σου τη διαμονή όσο περιμένεις για να φύγεις. Η σειρά αργεί να έρθει. Είναι δύσκολο. Με αυτόν τον τρόπο οι διακινητές κερδίζουν και από τα διαμερίσματα. Οσο δυσκολεύει το πέρασμα από τα σύνορα τόσο κερδίζουν οι διακινητές».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ