Τα Ενωμένα Καφενεία της Ευρώπης

Διάσημοι λογοτέχνες, ποιητές, θεατρικοί συγγραφείς, μεγάλοι ζωγράφοι, συνθέτες, διανοούμενοι και πολιτικοί έχουν καθήσει στα άλλοτε πολυτελή και άλλοτε απλοϊκά τραπεζάκια των πιο ξακουστών καφέ της Ευρώπης. Πάνω από ένα φλιτζάνι βενετσιάνικου καφέ ή βιεννέζικης σοκολάτας εμπνεύσθηκαν τα έργα τους, ανέπτυξαν τις θεωρίες τους, επιδόθηκαν σε φιλοσοφικές συζητήσεις και εξύφαναν πολιτικές μεταρρυθμίσεις, συχνά και επαναστάσεις, που άλλαξαν τον δρόμο της Ιστορίας. Αυτόν τον δρόμο ξαναπιάνουν σήμερα δεκαπέντε από τα πιο ιστορικά ευρωπαϊκά καφέ σε μια κοινή πορεία προς το μέλλον μέσα από τον νεοϊδρυθέντα Σύνδεσμο Ιστορικών Καφέ της Ευρώπης.

Η ιδέα για τη δημιουργία του Συνδέσμου Ιστορικών Καφέ γεννήθηκε στα Χανιά από έναν ανήσυχο επιχειρηματία, ο οποίος τα τελευταία 26 χρόνια βρίσκεται στο τιμόνι του ιστορικού Καφέ Κήπος, τον κ. Βασίλη Σταθάκη. Στην καρδιά του δημοτικού κήπου της πόλης, το καφέ που διευθύνει με μεράκι λειτουργεί αδιάκοπα από το 1870, έχοντας στεγάσει για χρόνια στον χώρο του τη Βουλή της Κρητικής Πολιτείας, ενώ έγινε σημείο συνάντησης σημαντικών προσωπικοτήτων, όπως οι Ελευθέριος Βενιζέλος, Σοφοκλής Βενιζέλος και Νίκος Καζαντζάκης.

Η επιθυμία του να ενώσει όλα τα καφέ της Ευρώπης που διατηρούν, για περισσότερα από 100 χρόνια, αναλλοίωτη τη φυσιογνωμία και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους τον οδήγησε να ξεκινήσει στις 28 Απριλίου 2013 ένα μεγάλο οδοιπορικό. Ξεκινώντας από τις Βρυξέλλες, πέρασε από τη Βιέννη, τη Βενετία, τη Ρώμη και φυσικά το Παρίσι με τα πολυάριθμα ατμοσφαιρικά καφέ του. Εν τω μεταξύ, έχοντας στις αποσκευές του τη θερμή υποδοχή που του επεφύλαξαν οι συνάδελφοι στις πόλεις που επισκέφθηκε, άρχισε πια να εντατικοποιεί το εγχείρημά του. Ως αποτέλεσμα, μέσα σε έναν χρόνο σχεδόν έχει θετικές απαντήσεις για ένταξη στον Σύνδεσμο συνολικά από 70 καφέ.

Μέσα σε ατμόσφαιρα χαράς και συγκίνησης, υπογράφηκε την Τρίτη 8 Απριλίου 2014 στο κατάμεστο Καφέ Κήπος η ιδρυτική πράξη του Συνδέσμου Ιστορικών Καφέ Ευρώπης από τα πρώτα δεκαπέντε μέλη. Φανερά ενθουσιασμένοι ήταν από την ελληνική φιλοξενία όσοι εκπρόσωποι είχαν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν ως τα Χανιά, να περιηγηθούν την πόλη, να γευθούν την κρητική κουζίνα και να γνωρίσουν τους ανθρώπους.

«Ενα μεγάλο ευχαριστώ από τον Βορρά προς τον Νότο» απηύθυνε, ως Σουηδός στην καταγωγή, ο υπεύθυνος λειτουργίας του παρισινού Les Deux Magots κ. Καρλ Ενγκστρομ, ξεσηκώνοντας το χειροκρότημα του κοινού. Οπως ανέφερε μιλώντας στο «Βήμα», η ζωή στο Παρίσι έχει γίνει πολύ δύσκολη για τους κατοίκους λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, πράγμα που μπορεί ο επισκέπτης να μην αντιλαμβάνεται, όμως οι άνθρωποι δεν είναι ανοιχτοί και φιλόξενοι όπως στην Ελλάδα.

Από το παλαιότερο καφέ στην Ευρώπη, το Café Le Procope, που λειτουργεί από το 1686 στο Μονπαρνάς του Παρισιού με θαμώνες τον Μολιέρο, τον Ρουσό, τον Βολταίρο και τον Βενιαμίν Φραγκλίνο, πολλά διάσημα καφέ ανταποκρίθηκαν θερμά στο κάλεσμα. Διάσημα παριζιάνικα καφέ, όπως το Café de Frore, το Café de la Paix και το Café Fouquet, το παλαιότερο καφενείο της Ιταλίας, το πασίγνωστο Caffe Florian στη Βενετία, αλλά και το Antico Caffe Greco που –όπως μαρτυρεί το όνομά του –ιδρύθηκε από τον Ελληνα Νικόλα Ντελλά Μανταλένα το 1760 στη Ρώμη, αγκάλιασαν την ιδέα του Συνδέσμου. Ακολούθησαν τα Café Landtmann και Café Residentz της Βιέννης και πολλά ακόμη.

Οπως κάνουν εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα, τα δύο εμβληματικά ξύλινα αγάλματα του καφέ Les Deux Magots, που απεικονίζουν δύο άνδρες από την Κίνα, κοιτούν το ένα το αβαείο του Σεν-Ζερμέν-ντε-Πρε και το άλλο το ομώνυμο βουλεβάρτο. Το καφέ λειτουργεί από το 1884 στη θέση ενός καταστήματος νεωτερισμών που είχε πάρει το όνομά του από το θεατρικό έργο «Δύο ειδώλια από την Κίνα». Ο προπάππος της σημερινής ιδιοκτήτριας Κατρίν Ματριβά αγόρασε αυτό το καφέ το 1914, στην συνέχεια το ανέλαβαν η γιαγιά, η μητέρα και ο πατέρας της, ενώ σήμερα το διοικεί πια η ίδια.

«Βασικό όραμα της οικογένειάς μας εδώ και τέσσερις γενιές είναι να ακολουθούμε την εξέλιξη χωρίς να χάνουμε την ταυτότητά μας. Η κεντρική εσωτερική διακόσμηση διατηρείται ίδια από το 1914, οι σερβιτόροι είναι ντυμένοι με τις στολές εκείνης της εποχής» περιγράφει μιλώντας στο «Βήμα». Οι δύο γιοι της μάλιστα ήδη προετοιμάζονται, πιστοί στην οικογενειακή παράδοση, να αναλάβουν μια ημέρα τα ινία ενός χώρου «που είναι η ίδια η ιστορία της πόλης».

Εκεί έπινε το τσάι του ο Οσκαρ Ουάιλντ, διασκέδαζαν λέγοντας ιστορίες οι συγγραφείς Αντρέ Μπρετόν και Λουί Αραγκόν με τους ζωγράφους Μαξ Ερνστ και Χουάν Μιρό. Στα τραπεζάκια του ο Πικάσο γνώρισε τη μυστηριώδη μούσα του Ντόρα Μάαρ, την οποία ο ζωγράφος απαθανάτισε σε πολλά έργα του, ανάμεσά τους η «Γκουέρνικα». Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ζαν Πολ Σαρτρ, συντροφιά με τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, έπιανε κάθε πρωί τη γωνιά του στο Les Deux Magots γράφοντας με τις ώρες, ενώ σταματούσε μόνο για να συζητήσει με τον Ερνεστ Χέμινγουεϊ.

Διακριτικός και λιγομίλητος ο κ. Αντρέ Ροστ, ένας από τους γιους των ιδιοκτητών του Café de l’ Opera, συμβόλου πια της Βαρκελώνης, έχει μόνο καλά λόγια να πει για την υποδοχή του στη χώρα μας. «Μπορεί να λένε ότι εμείς οι μεσογειακοί λαοί μοιάζουμε, όμως η φιλοξενία στην Ελλάδα είναι κάτι το μοναδικό» επισημαίνει στο «Βήμα», συμπληρώνοντας πως παρά την κρίση που έχει πλήξει και τις δύο χώρες, η ποιότητα των υπηρεσιών στην Ελλάδα παραμένει υψηλή. Για τον ίδιο, η συνέχιση της οικογενειακής παράδοσης είναι μονόδρομος, όπως η ιστορία του χώρου στον οποίο έχουν φιλοξενηθεί τα μεγαλύτερα ονόματα της τέχνης και της διανόησης.

Ο χώρος ξεκίνησε τη λειτουργία του στα μέσα του 18ου αιώνα ως ταβέρνα, αλλά καθώς η διάσημη Λεωφόρος La Rambla γινόταν όλο και πιο αριστοκρατική, εξελίχθηκε σε βιεννέζικη σοκολατερία. Ξύλινη επένδυση στους τοίχους, κρυστάλλινοι πολυέλαιοι, πίνακες ζωγραφικής και μια συλλογή καθρεπτών, μερικοί από τους οποίους διατηρούνται ως σήμερα. Το 1929 η επιχείρηση πέρασε στα χέρια της οικογένειας Ροστ, έλαβε το σημερινό της όνομα, καθώς σε αυτή σύχναζαν τα αστέρια της Οπερας που βρίσκεται απέναντι. Από τότε δεν έχει πάψει να λειτουργεί, ούτε καν στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου, 18 ώρες την ημέρα 365 ημέρες τον χρόνο.

Η ιστορικός τέχνης Αννα Γιούχαζ ήθελε από μικρό παιδί να δουλέψει μια μέρα στο θρυλικό New York Café, εκεί όπου ο πατέρας της, διάσημος ούγγρος ποιητής, έγραψε πολλά από τα ποιήματά του δεκαετίες πριν. Από το 1894 που ξεκίνησε τη λειτουργία του στο πολυτελέστατο κτίριο της ομώνυμης ασφαλιστικής εταιρείας, στόχος ήταν να αποπνέει μεγαλοπρέπεια, γι’ αυτό ονομάζεται εξάλλου και «παλάτι». Το καφέ έχασε την αίγλη του ανάμεσα στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους και κάθε προσπάθεια να την ανακτήσει έπεσε στο κενό μέχρι το 2006, οπότε ένας ξενοδοχειακός κολοσσός ανέλαβε την ανακατασκευή.

«Από τότε το New York Café κατακτά κάθε χρόνο τον τίτλο του «Ομορφότερου Καφέ στον Κόσμο», όμως για τους Ούγγρους είναι κάτι πολύ περισσότερο. Τα σημαντικότερα έργα και ποιήματα της ουγγρικής λογοτεχνίας γράφτηκαν σε αυτόν τον χώρο» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» από τη θέση της υπεύθυνης του καλλιτεχνικού προγράμματος. Σήμερα, οι κάτοικοι της Βουδαπέστης που επισκέπτονται το καφέ έχουν την ευκαιρία όχι μόνο να απολαύσουν εκθέσεις, αλλά και να γνωρίσουν σημαντικούς καλλιτέχνες, να μιλήσουν μαζί τους.

Δεδομένου ότι οι τιμές δεν είναι τόσο προσιτές σε νέους δημιουργούς, όραμά της είναι το καφέ να εξελιχθεί σε μια σύγχρονη κυψέλη δημιουργίας, ανακτώντας τον παλιό του ρόλο. «Αυτό που σκεφτόμαστε είναι να αγκαλιάσουμε νέους δημιουργούς, παραχωρώντας τους χώρο για να δουλέψουν, ενώ θα μπορούμε να είμαστε εμείς αυτοί που θα εκδώσουν το μυθιστόρημα ή ένα ποιητικό ανθολόγιό τους για παράδειγμα» εκμυστηρεύεται στο «Βήμα».

Τη δική του θέση στην πνευματική ζωή της Βουδαπέστης κατέχει από το 1887 το Café Central, όπου δημοσιογράφοι, συγγραφείς, ζωγράφοι και διανοούμενοι της πόλης έβρισκαν μια φιλόξενη στέγη. Διάσημο για την καλή και οικονομική παραδοσιακή κουζίνα του, το βιεννέζικου στυλ καφέ έπαψε να λειτουργεί τα χρόνια του κομμουνιστικού καθεστώτος και αναβίωσε στο ίδιο ιστορικό του κτίριο το 1999. «Στόχος μας είναι να μένουμε πιστοί στην παράδοση, ενώ συγχρόνως είμαστε ανοιχτοί στο καινούργιο» λέει στο «Βήμα» ο κ. Μιχάλ Μπλάσκο, υπεύθυνος λειτουργίας.

Οπως εξηγεί, αυτός είναι και ο λόγος που δέχθηκαν με ενθουσιασμό την πρόσκληση για την ίδρυση του Συνδέσμου Ιστορικών Καφέ. «Καθημερινά στον χώρο μας αναδεικνύουμε τα τοπικά μας προϊόντα μένοντας πιστοί στις αρχές της ουγγρικής γαστρονομίας. Αυτός είναι κι ένας από τους στόχους του Συνδέσμου και τον θεωρούμε πολύ σημαντικό, όχι μόνο για την επισκεψιμότητα στα καφέ μας, αλλά και για την προώθηση της τοπικής κουλτούρας και του πολιτισμού κάθε λαού».

Μια γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων που διατηρούν ένα μέρος της ιστορίας κάθε πόλης απλώθηκε ήδη με την πρώτη αυτή γνωριμία τους στα Χανιά. Οποιος έβλεπε τη χαμογελαστή παρέα στο τραπέζι του Καφέ Κήπος το βράδυ της επίσημης εκδήλωσης δεν θα καταλάβαινε ότι αυτοί οι άνθρωποι γνωρίστηκαν μεταξύ τους μόλις δυο ημέρες νωρίτερα. Γελούσαν, αστειεύονταν, τσούγκριζαν τα ποτήρια με τη ρακή ή το ούζο λέγοντας «γεια μας» σαν να γνωρίζονταν καιρό.

Και φυσικά έδωσαν ραντεβού για την επόμενη συνάντησή τους σε μια από τις άλλες εκπροσωπούμενες πόλεις, με την ευχή ως τότε να έχουν μπει οι βάσεις για την πρώτη αποστολή του Συνδέσμου. Αυτή δεν είναι άλλη από τη δημιουργία της Πολιτιστικής Διαδρομής «Δρόμος Ιστορικών Καφέ Ευρώπης» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα συνεργασίας που βασίζεται στην πολιτιστική κληρονομιά με στόχο τη διαφύλαξη της αρχιτεκτονικής και ιστορικής τους ταυτότητας και τη δημιουργία μιας νέας αναπτυξιακής στρατηγικής για τα ιστορικά καφέ που θα λαμβάνει υπόψη τις δυνατότητές τους για την προώθηση του πολιτισμού, της γαστρονομίας, των τοπικών προϊόντων και του τουρισμού.