Η ανακύκλωση και η διαχείριση των ενεργειακών πόρων έχουν αποκτήσει στις ημέρες μας ιδιαίτερη σημασία, ακριβώς επειδή αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι αυτός ο πλανήτης δεν μπορεί να θρέψει, να ντύσει, να φωτίσει και να θερμάνει απεριόριστο αριθμό «ενοίκων». Αν όμως για εμάς η ανακύκλωση έγινε προσφάτως μόδα εξ ανάγκης, για το κύτταρο ήταν μονόδρομος από καταβολής ζωής. Η οικονομία του κυττάρου απαιτεί την αξιοποίηση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο των διαθέσιμων πόρων, τόσο των περιβαλλοντικών όσο και των οκείων. Για τον λόγο αυτόν οι κυτταρολόγοι του περασμένου αιώνα δεν αιφνιδιάστηκαν όταν ανακάλυψαν την παρουσία κυτταρικών οργανιδίων τα οποία έμοιαζαν να είναι αφιερωμένα στην ανακύκλωση, στη συλλογή και αποικοδόμηση υλικών που αν παρέμεναν θα δυσκόλευαν την καλή λειτουργία του κυττάρου, ενώ ανακυκλούμενα θα αξιοποιούνταν.
Τα οργανίδια που έχουν επωμιστεί το βάρος της ανακύκλωσης ονομάζονται λυσοσώματα (καθώς εκεί «λύονται» στα συστατικά τους μεγαλύτερα μόρια), ενώ η διαδικασία της ανακύκλωσης ονομάζεται αυτοφαγία (καθώς το κύτταρο τρώγει συστατικά του εαυτού του). Πατέρας του όρου «αυτοφαγία» είναι ο βέλγος κυτταρολόγος Κριστιάν ντε Ντυβ (Christian de Duve, 1917-2013), ο οποίος ανακάλυψε τα λυσοσώματα και τιμήθηκε γι’ αυτό με το Νομπέλ Φυσιολογίας και Ιατρικής του 1974.
Γιοσινόρι Οσούμι. Γεννήθηκε το 1945 στη Φουκουγιόκα της Ιαπωνίας. Σήμερα εργάζεται στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο του Τόκιο

Στα βήματα του Ντε Ντυβ βάδισε και ο εφετινός τιμώμενος με το ίδιο βραβείο Νομπέλ, ο Ιάπωνας Γιοσινόρι Οσούμι (Yoshinori Oshumi), ο οποίος μάλιστα δεν μοιράστηκε το βραβείο με κανέναν άλλον συνάδελφό του. Βλέπετε, από την εποχή του Ντε Ντυβ και ώσπου να αρχίσει ο Οσούμι να ασχολείται με την αυτοφαγία, οι επιστήμονες βρίσκονταν στο σκοτάδι σε ό,τι αφορούσε τους μοριακούς μηχανισμούς αυτής της κυτταρικής διαδικασίας.

Από τις εργασίες του Ντε Ντυβ ο Οσούμι γνώριζε ότι τα προς ανακύκλωση κυτταρικά υλικά φτάνουν στα λυσοσώματα με τη βοήθεια κυστιδίων. Το πρώτο πράγμα που έκανε λοιπόν ήταν να διερευνήσει αν το φαινόμενο της αυτοφαγίας ελάμβανε χώρα και στους μύκητες. Ο ιάπωνας ερευνητής εργαζόταν με τη μαγιά της μπίρας, έναν μονοκύτταρο μύκητα ο οποίος είναι εύκολο να καλλιεργηθεί στο εργαστήριο (και ο οποίος αποτελεί ακόμη και σήμερα έναν από τους οργανισμούς-μοντέλα που αξιοποιούν οι επιστήμονες). Το μικρό μέγεθος του εν λόγω οργανισμού δεν επέτρεπε την καλή παρατήρηση των εσωτερικών οργανιδίων του και ειδικότερα του κενοτοπίου (το λυσόσωμα των μυκήτων). Εμποδίζοντας με τη βοήθεια μεταλλάξεων τη διαδικασία της ανακύκλωσης ο Οσούμι πέτυχε τη συσσώρευση τόσο πολλών κυστιδίων στα κενοτόπια ώστε αυτά να γίνουν ορατά. Ταυτόχρονα με την επιβεβαίωση ότι η αυτοφαγία ήταν ένα καθολικό φαινόμενο, ο Οσούμι είχε αποκτήσει και ένα σύστημα που του επέτρεπε να τη μελετήσει σε βάθος. Πράγμα το οποίο έκανε τόσο αυτός όσο και πολλοί ακόμη συνάδελφοί του που ακολούθησαν στα χνάρια του. Ετσι σήμερα είμαστε σε θέση να αναζητούμε φάρμακα που στοχεύουν στην αποκατάσταση της καλής λειτουργίας της αυτοφαγίας καθώς αυτή συνδέεται με ασθένειες όπως ο διαβήτης τύπου 2, η νόσος του Πάρκινσον αλλά και ο καρκίνος.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ