Ανταρκτική: Ποιος κυβερνά το παγωμένο βασίλειο;

Οι προσπάθειες της ομάδας –η οποία ήταν μονίμως επί ποδός με 14ωρες βάρδιες σε ορισμένες από τις σκληρότερες συνθήκες στη Γη –αποτελούν μέρος ενός τεράστιου εγχειρήματος που αποσκοπεί στην αποκάλυψη των κρυμμένων μυστικών της ηπείρου. Πριν από περισσότερο από έναν αιώνα οι εξερευνητές περπάτησαν με κόπο στη λευκή κουβέρτα της σε μια αναζήτηση παγκόσμιων ρεκόρ, βλέποντας μόνο το χιόνι, τον πάγο και τον ύπουλο καιρό. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως ένα διαφορετικό είδος εξερευνητών άρχισε να κοιτάζει κάτω από τον πάγο ανακαλύπτοντας αυτό που η Τζιλ Μικούτσκι από το Πανεπιστήμιο του Τενεσί στη Νόξβιλ περιγράφει ως έναν «υποπάγιο υδάτινο κόσμο». Το επίπονο έργο τους αποκάλυψε μια ζωντανή ήπειρο με λίμνες, ποτάμια, ηφαίστεια, ακόμη και ζωή, κάτι που απέχει πολύ από την παγωμένη έρημη χώρα της λαϊκής φαντασίας.

Κατά κάποιον τρόπο η περιπέτεια ξεκίνησε το 1957, όταν ένα πλοίο που μετέφερε μέλη της τρίτης Σοβιετικής Ανταρκτικής Αποστολής έφθασε στο παγοκάλυμμα της Ανατολικής Ανταρκτικής. Στόχος τους ήταν να ιδρύσουν μια βάση κοντά στο Νοτιότερο Δυσπρόσιτο Σημείο (Southern Pole of Inacce-ssibility), το πιο απομακρυσμένο σημείο της ηπείρου από τον Νότιο Ωκεανό. Τριάντα δύο άνδρες ξεκίνησαν από την ακτή με τον εξοπλισμό που τους απέμεινε όταν μια καταιγίδα έσπασε τον πάγο γύρω από το πλοίο τους την ώρα που ξεφόρτωναν, βυθίζοντας έλκηθρα και ένα τρακτέρ αλλά όχι ανθρώπους.

Ανά τακτά διαστήματα καθώς προχωρούσαν πυροδοτούσαν μικρά εκρηκτικά και ηχογραφούσαν την αντήχηση των σεισμικών κυμάτων καθώς αυτά περνούσαν μέσα από τον πάγο και ανακλώνταν σε ό,τι βρισκόταν κάτω από αυτόν. Κοντά στο κέντρο της Ανατολικής Ανταρκτικής οι εξερευνητές βρήκαν μια περιοχή με ανώμαλα λεπτό πάγο. Είχαν πέσει επάνω σε μια τεράστια θαμμένη οροσειρά που οι κορυφές της υψώνονταν κάτω από τα πόδια τους. Με ύψος περίπου 3.000 μέτρα η οροσειρά Γκαμπούρτσοφ έχει αλπική τοπογραφία, με απότομες κορυφές και κοιλάδες, αλλά είναι εντελώς αθέατη. Ο πάγος από πάνω της έχει πάχος από μερικές εκατοντάδες μέτρα ως 3,2 χιλιόμετρα.

Αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970, αεροπλάνα εξοπλισμένα με ραντάρ αποκάλυψαν σώματα νερού κλεισμένα ανάμεσα στον πάγο και στα πετρώματα του υποβάθρου: λίμνες σε εκατοντάδες, μερικές φορές χιλιάδες μέτρα που εξακολουθούσαν να βρίσκονται σε υγρή κατάσταση χάρη στην τεράστια πίεση του πάγου από πάνω τους και στη γεωθερμική θερμότητα από κάτω τους. Ηταν η εποχή πριν από το GPS και το ρωσικό αντίστοιχό του, το GLONASS, και οι πιλότοι έπρεπε να βλέπουν διαρκώς στον ορίζοντα τον σοβιετικό ερευνητικό σταθμό Βοστόκ για να μη χαθούν στις απέραντες λευκές, μονότονες εκτάσεις. Ηταν λοιπόν καθαρή τύχη το ότι κάτω από τον σταθμό βρισκόταν η μεγαλύτερη λίμνη της ηπείρου: η λίμνη Βοστόκ, έβδομη μεγαλύτερη στον κόσμο σε όγκο, τέταρτη βαθύτερη και θαμμένη 3,7 χιλιόμετρα κάτω από τον πάγο.

Η Βοστόκ –όπως και οι άλλες μεγάλες λίμνες της Ανταρκτικής –βρίσκεται σε μια κοιλότητα του βραχώδους υποστρώματος και είναι «ανενεργή»: γεμίζει και αποστραγγίζεται πολύ αργά. Τα τελευταία χρόνια όμως οι ομάδες που μελετούν άλλες λίμνες κάτω από τον πάγο έχουν ανακαλύψει ένα δυναμικό σύστημα υδάτινων ρευμάτων, ακόμη και ποταμών, που συνδέουν μεταξύ τους κάποιες από αυτές.

Ο Ντάνκαν Γουίνγκαμ από το University College του Λονδίνου και η ομάδα του ήταν οι πρώτοι που εντόπισαν τη μαζική κίνηση νερού κάτω από τον πάγο. Το 2006 έδειξαν πώς τμήματα του παγοκαλύμματος της Ανατολικής Ανταρκτικής ανασηκώνονταν και έπεφταν, σαν ο πάγος να ανέπνεε. Οταν ο πάγος βυθιζόταν σε ένα σημείο, μια παρόμοια απότομη άνοδος εμφανιζόταν αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακρύτερα. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι νερό έρρεε από ένα σύνολο θαμμένων λιμνών σε ένα άλλο. «Αυτό ήταν αποκάλυψη» λέει ο Χιου Κορ από τη Βρετανική Ερευνητική Υπηρεσία στην Ανταρκτική (British Antarctic Survey, BAS).

Στον τελευταίο υπολογισμό οι πολικοί ερευνητές εντόπισαν περίπου 400 λίμνες κάτω από τους πάγους της Ανταρκτικής. Η ανακάλυψη έχει ανατρέψει την εικόνα ενός τεράστιου παγοκαλύμματος που «τρίβεται» απευθείας επάνω στο βραχώδες υπόβαθρο. Αντιθέτως, υπάρχει ένα ολόκληρο υδρολογικό σύστημα ανάμεσα στον πάγο και στα πετρώματα. «Το πόσο πολύ νερό υπάρχει από κάτω ήταν μια έκπληξη» λέει ο κ. Κορ.

Εκεί κάτω υπάρχει επίσης φωτιά. Το ανταρκτικό καλοκαίρι του 2004-2005 μια κοινή αμερικανοβρετανική ομάδα έκανε μελέτη από αέρος διεξάγοντας μετρήσεις με ραντάρ και μαγνητόμετρα καθώς και βαρυτικές μετρήσεις κοντά στον παγετώνα Πάιν Αϊλαντ στη Δυτική Ανταρκτική. Εντόπισαν κάτι παράξενο εκατοντάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια του πάγου το οποίο ανακλούσε έντονα το σήμα του ραντάρ. Ο κ. Κορ και ο Ντέιβιντ Βον, επίσης από την BAS, ανέλυσαν τα ευρήματα και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι ανακλάσεις προέρχονταν από μια στρώση τέφρας και πετρωμάτων, υπολείμματα μιας τεράστιας ηφαιστειακής έκρηξης.

Το ηφαίστειο, γνωστό ως όρος Καζέρτς, εξερράγη πριν από περίπου 2.000 χρόνια, τρυπώντας τον πάγο και απλώνοντας κατάλοιπα σε έκταση 28.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η έκρηξη θα πρέπει να ήταν αντίστοιχης κλίμακας με εκείνη του Ορους της Αγίας Ελένης στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1980. Ακόμη και σήμερα ο πάγος επάνω από το όρος Καζέρτς είναι βυθισμένος, κάτι το οποίο υποδηλώνει αυξημένη γεωθερμική δραστηριότητα από κάτω του. Το 2010 και το 2011 τα σεισμόμετρα συνέλαβαν τους βρυχηθμούς ενός ακόμη ενεργού ηφαιστείου στη Δυτική Ανταρκτική.

Ακριβώς σε αυτό το φόντο πάγου και φωτιάς ο κ. Τουλάτσικ από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Κρους ξεκίνησε για τη λίμνη Γουίλανς στη Δυτική Ανταρκτική. Τον Δεκέμβριο του 2012 μια προπορευόμενη ομάδα τρακτέρ –που το καθένα τους κουβαλούσε μια αλυσίδα από κοντέινερ επάνω σε έλκηθρα –κάλυψε τα 800 χιλιόμετρα που χωρίζουν τον ερευνητικό σταθμό Μακ Μέρντο από τη λίμνη. Τα κοντέινερ περιείχαν σχεδόν 500 τόνους εξοπλισμού, Καθώς είχαν σχεδιαστεί για να φορτώνονται το ένα επάνω στο άλλο σε πλοία και όχι για να σέρνονται σε ανώμαλο, σκληρό από τον αέρα πάγο και χιόνι, δεν άντεξαν στο ταξίδι. Το πλήρωμα ήταν αναγκασμένο να συγκολλά συνεχώς σπασμένα μέταλλα, μερικές φορές κόβοντας κομμάτια από ένα κοντέινερ για να μπαλώσουν ένα άλλο.

Οταν η εφοδιοπομπή έφθασε στο απομακρυσμένο σημείο και ο κ. Τουλάτσικ και 60 ακόμη επιστήμονες πέταξαν εκεί από τον Μακ Μέρντο, ήταν πια μέσα Ιανουαρίου. Επρεπε να κάνουν τη δουλειά τους ως το τέλος του μήνα γιατί μετά οι θερμοκρασίες θα άρχιζαν να πέφτουν. Επρεπε να τρυπήσουν τον πάγο σε βάθος 800 μ. για να φθάσουν στη λίμνη, να ρίξουν τα όργανά τους μέσα από την τρύπα ένα-ένα, να κάνουν τις μετρήσεις, να συλλέξουν δείγματα και ύστερα να τα μαζέψουν όλα και να γυρίσουν πίσω.

Ο κ. Τουλάτσικ θυμάται την ημέρα που τελικά έφθασαν ως τη λίμνη και τράβηξαν επάνω λάσπη. «Ολοι έπαιρναν κομμάτια για σουβενίρ» λέει. «Εχοντας περάσει εβδομάδες επί εβδομάδων περιτριγυρισμένοι μόνο από χιόνι το να έχουμε την πολύ απτή, φυσική απόδειξη ότι υπάρχει και κάτι άλλο εκτός από πάγο κάτω από τα πόδια μας… Ηταν τόσο εκπληκτικό για όλους».

Ενα από τα όργανα που ρίχτηκαν μέσα στην τρύπα ήταν ένας αισθητήρας για τη λήψη της θερμοκρασίας του πυθμένα της λίμνης. Ως τότε υπήρχαν μόνο έμμεσες ενδείξεις ότι το υπογάστριο της Ανταρκτικής ήταν ζεστό. «Οι μετρήσεις αποδείχθηκαν υπερβολικά θερμές –καυτές σαν το Γέλοουστοουν» λέει. Παρόμοιες μετρήσεις έχουν γίνει σε περίπου 35.000 σημεία σε όλον τον πλανήτη. Μόνο γύρω στις 100 είναι πιο θερμά από τον πυθμένα της λίμνης Γουίλανς.

Δεν ξέρουμε ακόμη γιατί η Δυτική Ανταρκτική είναι τόσο θερμή και ηφαιστειογενής. Ισως ο γήινος φλοιός λεπταίνει σε εκείνο το σημείο. Ο κ. Τουλάτσικ αναφέρει ως ανάλογο παράδειγμα την περιοχή ανάμεσα στα βουνά της Σιέρα Νεβάδα στις Δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες και στο Σολτ Λέικ Σίτι στη Γιούτα: με τον χρόνο έχουν απομακρυνθεί μεταξύ τους τεντώνοντας τη λιθόσφαιρα της Γης και προκαλώντας γεωθερμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα.

Ή, παραδόξως, η θερμότητα μπορεί να παράγεται από τον πάγο. Το παγοκάλυμμα της Δυτικής Ανταρκτικής έχει μεγαλώσει και συρρικνωθεί πολλές φορές τα τελευταία μερικά εκατομμύρια χρόνια. Οταν ο πάγος είναι πιο παχύς, βυθίζει τον φλοιό, ο οποίος ανεβαίνει ξανά όταν ο πάγος λιώνει. Καθώς ο φλοιός ανεβοκατεβαίνει, το ίδιο κάνει και ο ιξώδης μανδύας 100 χιλιόμετρα πιο κάτω. Αυτό το συνεχές μασάζ του μανδύα μπορεί να απελευθερώνει θερμότητα.

Οποια και αν είναι η πηγή της, η γεωθερμική θερμότητα σημαίνει υγρό νερό –και αυτό μπορεί, με τη σειρά του, να σημαίνει ζωή. Στις Ξηρές Κοιλάδες Μακ Μέρντο κόκκινη άλμη αναβλύζει από ρωγμές στον παγετώνα Τέιλορ και βγαίνει στην επιφάνεια της παγωμένης λίμνης Μπόνεϊ. Το εντυπωσιακό χρώμα που έχουν οι Καταρράκτες του Αίματος (Blood Falls), όπως είναι γνωστό, οφείλεται σε σωματίδια σιδήρου που οξειδώνονται στο φως του ήλιου. Μέσα στην άλμη η κυρία Μικούτσκι και οι συνάδελφοί της βρήκαν ενδείξεις «χημειοαυτοτροφικών» βακτηρίων τα οποία ζουν σε απόλυτο σκοτάδι –όπως φαίνεται, κάτω από τον παγετώνα Τέιλορ –αντλώντας χημικά ενέργεια από τα πετρώματα του υποβάθρου και παράγοντας σίδηρο ως υποπροϊόν αυτής της διαδικασίας. Δεν βασίζονται στην ενέργεια από τον ήλιο ούτε καν με τον έμμεσο τρόπο με τον οποίο, ας πούμε, τα ψάρια στον βυθό του ωκεανού βασίζονται σε αυτήν τρώγοντας νεκρά υλικά που πέφτουν από την επιφάνεια.

Οι ερευνητές τώρα θέλουν να βρουν από πού έρχονται τα βακτήρια. Οι Καταρράκτες του Αίματος είναι αλμυροί και το αλμυρό νερό είναι καλύτερος αγωγός του ηλεκτρισμού από το γλυκό. Πριν από κάποιους μήνες λοιπόν η κυρία Μικούτσκι και η ομάδα της πήγαν στην περιοχή με όργανα τα οποία μπορούν να μετρήσουν από μακριά την ηλεκτρική αγωγιμότητα κάτω από τον πάγο. Ανακάλυψαν μεγάλους θυλάκους υψηλής αγωγιμότητας κάτω από τον παγετώνα Τέιλορ. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι τα ιζήματα εκεί είναι βουτηγμένα στην άλμη και ενδέχεται να φιλοξενούν τα μικροβιακά οικοσυστήματα που αναβλύζουν στους Καταρράκτες του Αίματος.

Αν και τα μουσκεμένα ιζήματα που μπορούν να υποστηρίξουν τη ζωή είναι οπωσδήποτε σπουδαία ευρήματα, ο μεγάλος στόχος για τους ερευνητές της Ανταρκτικής είναι να βρουν ζωή στις υγρές λίμνες κάτω από τους πάγους. Την τελευταία δεκαετία ρώσοι επιστήμονες τρύπησαν τον πάγο ως τη λίμνη Βοστόκ. Την πρώτη φορά που έφθασαν ως εκεί, τον Φεβρουάριο του 2012, τα δείγματα που έφεραν στην επιφάνεια είχαν επιμολυνθεί από το διατρητικό υγρό που χρησιμοποιούσαν για να διατηρούν την τρύπα ανοιχτή. Οταν οι συνάδελφοί τους στην Γκρενόμπλ στη Γαλλία τα καθάρισαν αφαιρώντας κάθε ίχνος επιμόλυνσης, οι Ρώσοι δεν βρήκαν ξεκάθαρες ενδείξεις μικροβιακής ζωής.

Οταν έφθασαν στη λίμνη για δεύτερη φορά, τον Ιανουάριο του 2015, έλαβαν ιδιαίτερη φροντίδα για να εμποδίσουν την επιμόλυνση. Ωστόσο με τον διατρητικό εξοπλισμό που υπάρχει σήμερα είναι δύσκολο η επιμόλυνση να αποφευχθεί εντελώς. Οποιαδήποτε αναζήτηση ζωής υπό αυτές τις συνθήκες είναι καταδικασμένη να μη δίνει ξεκάθαρα συμπεράσματα.

«Χρειαζόμαστε καθαρά δείγματα νερού για να βγάλουμε συμπεράσματα. Ονειρευόμαστε κάτι τέτοιο» λέει η Ιρίνα Λέχινα από το Αρκτικό και Ανταρκτικό Ερευνητικό Ινστιτούτο στην Αγία Πετρούπολη. Η ερευνήτρια θα ήθελε επίσης να έχει νερό από το κυρίως σώμα της λίμνης. Προς το παρόν λαμβάνονται δείγματα μόνο από το πιο πάνω στρώμα της, το οποίο ανεβαίνει μέσα στην τρύπα κατά την τελική φάση της διάτρησης. «Πιστεύουμε ότι η ζωή, αν υπάρχει, θα βρίσκεται πιο βαθιά» λέει.

Ο κ. Τουλάτσικ και οι συνάδελφοί του πήραν ένα δείγμα ανέπαφου νερού από τη λίμνη Γουίλανς. Πρέπει να παραδεχθούμε ότι το δικό τους έργο ήταν ευκολότερο, ο πάγος που έπρεπε να διαπεράσουν ήταν πολύ λιγότερος και οι θερμοκρασίες που είχαν να αντιμετωπίσουν ήταν θερμότερες. Δεν χρειάστηκε να κρατήσουν ανοιχτή την τρύπα με διατρητικό υγρό. Αντ’ αυτού χρησιμοποίησαν ένα τρυπάνι θερμού νερού –αυτό συνέλεγε βραστό χιόνι στην επιφάνεια, το ακτινοβολούσε με υπεριώδες φως για να σκοτώσει ό,τι υπήρχε μέσα σε αυτό και ύστερα το διοχέτευε προς τα κάτω μέσα από τον πάγο. Το ακροφύσιο και ο υπόλοιπος εξοπλισμός ακτινοβολούνταν επίσης και πλένονταν με οξυζενέ. Οταν η ομάδα έφθασε στη Γουίλανς στις 27 Ιανουαρίου του 2013, ήταν η πρώτη καθαρή διάτρηση σε λίμνη κάτω από τον πάγο.

Στα δείγματα του νερού βρήκαν άφθονες ενδείξεις για την ύπαρξη ενός ακμάζοντος μικροβιακού οικοσυστήματος. Οι αλληλουχήσεις του DNA υποδηλώνουν ότι τα μικρόβια στη λίμνη Γουίλανς είναι χημειοαυτοτροφικά, όπως αυτά στους Καταρράκτες του Αίματος. «Παίρνουν την ενέργειά τους από τα πετρώματα και τη λάσπη και άλλα υλικά κάτω από τον πάγο» λέει ο Ρος Πάουελ από το Πανεπιστήμιο του Βόρειου Ιλινόι στο Ντε Καλμπ, μέλος της ομάδας.

Στις 8 Ιανουαρίου του 2015 η ομάδα τρύπησε σε ένα άλλο σημείο, προς τα κατάντη της λίμνης. Τη φορά αυτή η τρύπα διαπέρασε το παγοκάλυμμα Ρος, ακριβώς πάνω από την περιοχή προσάραξης του παγετώνα, εκεί όπου ο πάγος αφήνει τα πετρώματα και αρχίζει να επιπλέει στα νερά του ωκεανού. Οι ερευνητές έστειλαν μια κάμερα κάτω, εκεί όπου ουσιαστικά είναι κρυμμένες οι εκβολές κάτω από τον πάγο. Βρήκαν πολύ περισσότερα από μικρόβια: αμφίποδα που μοιάζουν με γαρίδες και ψάρια σαν χέλια εμφανίστηκαν στην οθόνη τους. Ο κ. Πάουελ θέλει να πάει ξανά εκεί και να τα παγιδεύσει. «Αυτή είναι η απόλυτη μορφή ψαρέματος στον πάγο» λέει.

Το μεγάλο ερώτημα είναι τι παρέχει την ενέργεια για όλη αυτή τη ζωή. Ο ωκεανός κάτω από τον πάγο εδώ είναι σκοτεινός και απέχει 800 χιλιόμετρα από το ανοιχτό νερό, οπότε ο ήλιος είναι απίθανο να αποτελεί την πηγή ενέργειας. Μπορεί ολόκληρη η διατροφική αλυσίδα –από τα αμφίποδα ως τα ψάρια –να βασίζεται στα χημειοαυτοτροφικά μικρόβια;

Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, αυτό θα είναι μόλις το δεύτερο χημειοσυνθετικό οικοσύστημα που γνωρίζουμε στον πλανήτη, λέει ο κ. Τουλάτσικ. Το πρώτο είναι αυτό των υδροθερμικών πόρων στα βάθη της θάλασσας. Αν και στερούνται παντελώς το ηλιακό φως, τα οικοσυστήματα των πόρων συντηρούν μεγάλα ζώα όπως τα πωγωνοφόρα –και όλα βασίζονται σε βακτήρια που παίρνουν την ενέργειά τους από χημικά που εκβάλλονται από τους πόρους. Η γεωθερμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα κάτω από το παγοκάλυμμα της Δυτικής Ανταρκτικής μπορεί να παρέχει ενέργεια και για μεγάλους οργανισμούς, όχι μόνο για μικρόβια. «Δεν έχουμε δει ακόμη κάτι τέτοιο στην Ανταρκτική, αλλά υπάρχει η πιθανότητα κάπου κάτω από τον πάγο να βρεθεί κάτι παρόμοιο» λέει ο κ. Τουλάτσικ.

Οι ερευνητές θέλουν επίσης να εξερευνήσουν ένα κανάλι στο πετρώδες υπόβαθρο το οποίο ενδέχεται να μεταφέρει νερό από τη λίμνη Γουίλανς στις εκβολές, γιατί μπορεί να διοχετεύει θρεπτικά συστατικά στην περιοχή. Η ομάδα του κ. Πάουελ σχεδιάζει να κατεβάσει ένα τηλεχειριζόμενο υποβρύχιο όχημα μήκους 7 μ. το οποίο θα μεταφέρει ένα σωρό όργανα για να ανακαλύψει περισσότερα πράγματα. «Είναι ένας κύλινδρος σε σχήμα πούρου όταν περνάει μέσα από την τρύπα και μόλις βρεθεί μέσα στο νερό γίνεται κάτι σαν transformer, ανοίγει και κολυμπάει ανοιχτό» λέει.

Ολα αυτά δεν αφορούν μόνο την ανακάλυψη νέων μορφών ζωής στη Γη. Η εξερεύνηση της Ανταρκτικής κάτω από τους πάγους μπορεί να ενισχύσει τις προσπάθειες για την αναζήτηση ζωής αλλού στο ηλιακό μας σύστημα, όπως στους παγωμένους πλανητικούς δορυφόρους Ευρώπη και Εγκέλαδο. Και οι δύο έχουν υγρό νερό κάτω από τις τεράστιες παγωμένες επιφάνειές τους. «Δεν περιμένουμε να βρούμε εκεί ένα οικοσύστημα βασιζόμενο στη φωτοσύνθεση» λέει ο κ. Τουλάτσικ. «Το να έχουμε λοιπόν μια ήπειρο που διαθέτει ένα βασιζόμενο στη χημειοσύνθεση σύστημα κάτω από τον πάγο της είναι μια ωραία αναλογία για σχεδόν οπουδήποτε αλλού μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα φθάσουμε και θα αναζητήσουμε ζωή η οποία δεν έχει ξεκινήσει από τη Γη».

Εχουμε προχωρήσει πολύ από τις πρώτες ημέρες της ανταρκτικής εξερεύνησης. Πριν από λιγότερο από 150 χρόνια οι γεωλόγοι πίστευαν ότι οι πάγοι της Ανταρκτικής ήταν γαντζωμένοι στις κορυφές ενός ηφαιστειακού αρχιπελάγους. Κανένας δεν υποπτευόταν ότι έκρυβαν μια ήπειρο και πόσω μάλλον ζωή. Η εικόνα μας για την έβδομη ήπειρο της Γης έχει αλλάξει για πάντα. «Εχει ζωντανέψει» λέει ο κ. Τουλάτσικ.