Ποιο το μέλλον της μεσογειακής ελιάς;

Αυτή την εποχή η Γιοκοχάμα «βουλιάζει στο ροζ» καθώς ανθίζουν οι κερασιές. Αν και… λίγο κόντεψε να μη συμβεί εφέτος αυτό λόγω των πρωτόγνωρων χιονοπτώσεων που σημειώθηκαν σε όλη την Κεντρική Ιαπωνία. Χιονοπτώσεις επίσης απρόσμενες για τέλη Μάρτη σημειώθηκαν και στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ: τα 25 εκατοστά έφτασε το χιόνι στο Cape Cod την Τετάρτη 26 Μαρτίου. Κι όμως… μία μόλις ημέρα πριν το Πανεπιστήμιο του Mέριλαντ ανακοίνωνε ότι, σύμφωνα με τα πορίσματα μελέτης ερευνητών του, η σαλαμάνδρα των Απαλλαχίων είχε «κοντύνει» κατά 8% τον τελευταίο μισό αιώνα ακριβώς λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη (βλ. www.eurekalert.org/pub_releases/2014-03/uom-ssa031914.php). Και στην ίδια τη Γιοκοχάμα της Ιαπωνίας το καλοκαίρι είχαν βιώσει απίστευτα υψηλές θερμοκρασίες που ξεπερνούσαν τους 40 βαθμούς Κελσίου.

Το πόσο πραγματικά «το κλίμα τρελάθηκε» και τι πρόκειται να αντιμετωπίσουμε εφεξής –και κυρίως τι μπορούμε και πρέπει να κάνουμε –μαζεύτηκαν να συζητήσουν στη Γιοκοχάμα εκατοντάδες επιστήμονες. Δεν ήταν όποιοι κι όποιοι: είναι οι επίσημοι απεσταλμένοι 100 χωρών, ειδήμονες που συντάσσουν τη νέα μελέτη για την κλιματική αλλαγή εκ μέρους της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) του ΟΗΕ. Η εν λόγω επιτροπή έχει δημοσιεύσει τέσσερις «εκτιμήσεις» κατά την 26χρονη ιστορία της και ολοκληρώνει οσονούπω την πέμπτη. Τον Σεπτέμβριο, στη Στοκχόλμη, δημοσίευσε μια περίληψη της «φυσικής επιστήμης της κλιματικής αλλαγής», όπου κατέληγε πως αυτή όντως συνέβαινε και ότι οι άνθρωποι ήταν η «κυρίαρχη αιτία της». Τώρα, από 25 ως 31 Μαρτίου 2014, συγκάλεσε ολομέλεια της δεύτερης ομάδας εργασίας της προκειμένου να καθορίσουν τον αντίκτυπο που θα έχει η άνοδος της θερμοκρασίας κατά το υπόλοιπο του αιώνα στον άνθρωπο, στα ζώα και στα οικοσυστήματα.

Βεβαίως στη χώρα μας η κλιματική αλλαγή δείχνει να είναι «στην ουρά των τόσων προβλημάτων μας». Πόσο να νοιαστείς για το χιόνι που δεν ήρθε στην Αθήνα όταν δεν έχεις πώς να αγοράσεις πετρέλαιο για τον καυστήρα; Και όταν απέχεις μόλις μία χώρα από τη Συρία και δύο από την Ουκρανία… πού να ασχολείσαι με όσα γίνονται στη Μασαχουσέτη ή στη Γιοκοχάμα;

Η υπερθέρμανση θα καταστήσει ασύμφορη την ελαιοπαραγωγή στη Μ. Ανατολή

Κι όμως, αν σαρώσεις προς τα πίσω τις σχετικές με τη γεωργία ειδήσεις, θα ανακαλύψεις έναν κλιματικό πανικό να συναθροίζεται, τουλάχιστον για τον πατροπαράδοτο τομέα της ελαιοκαλλιέργειας: «Το 2013, λόγω του σχετικά ήπιου χειμώνα, τα βλαστικά στάδια της ελιάς ήταν πρωιμότερα κατά 10-15 ημέρες, η δε ανθοφορία της ελιάς ήταν σε έντονο βαθμό πλούσια. Ολη την περίοδο της ανθοφορίας όμως επικράτησαν υψηλές θερμοκρασίες, οι οποίες κυμάνθηκαν από 30 ως 34^οC, πολύ πάνω από τα κανονικά όρια της εποχής, και συγχρόνως (…) είχαμε βροχοπτώσεις ικανές να ξεπλύνουν τη γύρη. Ο συνδυασμός αυτός ήταν καθοριστικός για την καρπόδεση, η οποία εκδηλώνεται με ακαρπία και σχινοκαρπία» έγραψαν στο www.ellinikigeorgia.gr. Και έπειτα οι γεωπόνοι της Πρέβεζας έγραψαν ότι «οι προσβολές από τον δάκο ήταν χαμηλές ολόκληρη την περίοδο του καλοκαιριού ως και το τέλος Σεπτεμβρίου, αφού η ανομβρία που επικράτησε βοήθησε ώστε να κρατηθούν χαμηλά οι πληθυσμοί. Δυστυχώς από τα μέσα Οκτωβρίου και μετά επικράτησαν ιδιαίτερα ευνοϊκές καιρικές συνθήκες για τον δάκο, με αποτέλεσμα οι δακοπροσβολές να «εκτιναχθούν» κατά την περίοδο αυτή» https://geoponiprevezas.blogspot.gr). Και μόλις την εβδομάδα που μας πέρασε «επιβεβαιώνεται η μεγάλη μείωση της ελληνικής παραγωγής ελαιολάδου, σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία παρουσιάζει το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου (IOC). Ειδικότεραεφέτος η ελληνική παραγωγή θα είναι μικρότερη από 157.000 τόνους, παρουσιάζοντας μείωση κατά 200.000 τόνους σε σχέση με την περυσινή (ποσοστό -56%)» (www.ekriti.gr).

Οσοι έχουν γνώσεις ελαιοπαραγωγής θα κουνάνε ίσως ήδη το κεφάλι τους: «Τι μας φταίει η κλιματική αλλαγή» θα λένε «όταν είμαστε ανίκανοι να προγραμματίσουμε εγκαίρως τους ψεκασμούς, να εφαρμόσουμε την πυκνή φύτευση στα λιοχώραφα ή να πατάξουμε τη νοθεία και την άγρια εκμετάλλευση των παραγωγών;». Σωστά. Τα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα στην πατρίδα της ελαιοκαλλιέργειας παραμένουν, ενώ «η καλλιέργεια στην Τουρκία αυξήθηκε κατά 39% τα τελευταία πέντε χρόνια και το άλμα από 280.000 τόνους επιτραπέζιων ελιών κατά την περίοδο 2005-2006 στους 390.000 τόνους το 2009-2010 (ήτοι, το 16% της παγκόσμιας παραγωγής) τοποθετεί την Τουρκία ως την τρίτη παγκόσμια δύναμη στις επιτραπέζιες ελιές, πίσω από την Ισπανία και την Αίγυπτο» (https://elialadi.blogspot.gr). Αλλά μήπως, εκτός από τη βελτίωση των χειρισμών μας, θα βοηθούσε και κάποια πρόβλεψη για το κλιματικό αύριο;

Ακριβώς μια τέτοια δυνατότητα μας προσέφερε τη Δευτέρα 24 Μαρτίου 2014 η δημοσίευση εξειδικευμένης μελέτης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις ελαιοκαλλιέργειες της Μεσογείου τα μεθεπόμενα χρόνια.

Δύο γεωπονικά ινστιτούτα της Ρώμης και δύο της Καλιφόρνιας συνεργάστηκαν και δημοσίευσαν στον επιστημονικό ιστότοπο PNAS τα πορίσματα της μελέτης τους υπό τον τίτλο: «Λεπτομερής οικολογική και οικονομική αξιολόγηση της κλιματικής αλλαγής για την ελιά στη Μεσόγειο αποκαλύπτει νικητές και ηττημένους».

Ο μέγας εχθρός της ελιάς, ο δάκος, απειλείται άμεσα από την υπερθέρμανση – ευτυχώς!

Διαβάζοντας τη μελέτη τους (www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1314437111) διαπιστώνουμε ότι θεωρούν σχεδόν δεδομένο πως οι μέσες θερμοκρασίες στη λεκάνη της Μεσογείου θα αυξηθούν κατά 2°C μεταξύ των ετών 2030 και 2060. Προκειμένου να εξαγάγουν προβλέψεις για τις επιπτώσεις τους στην ελαιοκαλλιέργεια, οι ερευνητές κατέστρωσαν ένα μοντέλο ποσοτικοποίησης των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των ειδών (φυτών – εντόμων). Αυτό το μοντέλο οδήγησε στην πρόβλεψη ότι η απόδοση των ελαιόδενδρων στην περιοχή της Μεσογείου θα αυξηθεί κατά 4,1%, ενώ οι προσβολές τους από έντομα θα μειωθούν κατά 8%. Τα δε καθαρά κέρδη των παραγωγών θα αυξηθούν κατά 9,6%. Ωστόσο η κάθε περιοχή θα βιώσει διαφορετικού βαθμού αυξήσεις ή μειώσεις, ανάλογα με τις ποικιλίες των ελαιόδενδρων στην περιοχή και την αντοχή του δάκου στη θερμοκρασιακή αλλαγή. Για παράδειγμα, προβλέπουν ότι η ΒΔ Αφρική μπορεί να έχει συνολική αύξηση κερδών από την παραγωγή ελιάς κατά 41%, ενώ η Μέση Ανατολή μείωση κατά 7,2%. Καταλήγουν με την πρόβλεψη ότι το «σπρώξιμο στα άκρα» θα οδηγήσει στην εγκατάλειψη των χαμηλού κέρδους καλλιεργήσιμων εκτάσεων, αυξάνοντας ενδεχομένως την ευπάθειά τους σε πυρκαγιές, σε υποβάθμιση του εδάφους και απώλεια της βιοποικιλότητας.

Εξετάζοντας ακόμη πιο λεπτομερειακά τους χάρτες αλλαγών που σχεδίασε το υπολογιστικό μοντέλο τους βλέπουμε ότι η Ελλάδα βγαίνει (αναλογικά) η πιο κερδισμένη: οι περισσότερες ελαιοπαραγωγοί περιοχές της χώρας θα έχουν αύξηση κερδοφορίας 30 ως και 43,1 ευρώ ανά στρέμμα (Αιτωλοακαρνανία, Νότιο Ιόνιο, Δ. Αχαΐα, Αίγιο, Κορινθία, Κυνουρία, Ελασσόνα, Εδεσσα, Κιλκίς, Καβάλα, Θάσος, Α. Θράκη, Χίος, Δυτική και Κεντρική Κρήτη), αρκετές 0-30 ευρώ/στρέμμα (Ηλεία, Μεσσηνία, Λακωνία, Ερμιόνη, Αττική, Εύβοια, Κυκλάδες, Σποράδες, Χαλκιδική, Λήμνος, Λέσβος, Σάμος, Ρόδος, Α. Κρήτη), ενώ κάποιες θα βιώσουν και το ασύμφορο της καλλιέργειας (Κέρκυρα, Πρέβεζα, Καλάβρυτα, Αργος, Λοκρίδα, Μαγνησία, Πιερία, Κως).

Οι ερευνητές σημειώνουν ότι «στην Ιταλία, στην Ελλάδα και στη Μέση Ανατολή αναμένονται υψηλές οικονομικές απώλειες στις μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις ελιάς που γίνονται σε περιθωριακές επικλινείς περιοχές, με τις επιπτώσεις να είναι μεγαλύτερες σε περιοχές επιρρεπείς σε ερημοποίηση». Πάντως στον χάρτη «χαμένη» στο μεγαλύτερο μέρος της εμφανίζεται η Κύπρος και πολύ περισσότερο όλων η Αίγυπτος και η Ιορδανία.

Τώρα, λοιπόν, τι άλλη δικαιολογία μας περισσεύει για να μην προβούμε στις διαρθρωτικές αλλαγές που θα κάνουν τους ελαιοπαραγωγούς μας διεθνώς ανταγωνιστικούς;