Θα έχει απομείνει φύση;

Εκ πρώτης όψεως το μέλλον του φυσικού κόσμου φαίνεται θλιβερό. Οι άνθρωποι προκαλούν μια μαζική εξαφάνιση των ειδών που θα είναι από τις χειρότερες στην ιστορία της Γης. Η φυσική βλάστηση ξυρίζεται και γεμίζουμε τον αέρα, το νερό και το χώμα με ρύπανση.

Το συμπέρασμα είναι ότι αν αποκλείσουμε μια ριζική μεταβολή στην ανθρώπινη συμπεριφορά, οι μακρινοί απόγονοί μας θα ζήσουν σε έναν κόσμο βαριά στερημένο από τα θαύματα της φύσης.

Η βιοποικιλότητα, ιδιαίτερα, θα πληγεί σοβαρά. Οι αξιολογήσεις της παρούσας κατάστασης παρουσιάζουν συνεχώς αποκαρδιωτικά αποτελέσματα. Σχεδόν το ένα πέμπτο των σπονδυλωτών έχουν κηρυχθεί απειλούμενα, κάτι το οποίο σημαίνει ότι υπάρχει σημαντική πιθανότητα αυτά τα είδη να εξαφανιστούν σε 50 χρόνια.

Η κύρια αιτία σήμερα είναι η καταστροφή των οικοτόπων, όμως η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή θα είναι όλο και πιο σημαντική. Ενα πολυσυζητημένο μοντέλο εκτιμά ότι 15%-37% των ειδών θα «καταδικαστούν σε εξαφάνιση» ως το 2050 εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

«Θα είναι ένας καινούργιος κόσμος» λέει η Κέιτ Τζόουνς του Ινστιτούτου Ζωολογίας του Λονδίνου. Το οικοσύστημα θα γίνει πολύ πιο απλό, θα κυριαρχείται από έναν μικρό αριθμό ευρέως διαδεδομένων πολυπληθών ειδών. Από τα ζώα που είναι «ασύμβατα» με τους ανθρώπους –μας αρέσει π.χ. να τα κυνηγάμε ή να εποικίζουμε τους οικοτόπους τους –ελάχιστα θα επιζήσουν. «Δεν έχω πολλές ελπίδες για τους μπλε μακάο, τα πάντα, τους ρινόκερους ή τις τίγρεις» λέει η κυρία Τζόουνς.

Τελικά ωστόσο η ζωή θα ανακάμψει: πάντα έτσι γίνεται. Οι μαζικές εξαφανίσεις του παρελθόντος προσφέρουν ενδείξεις για το πώς το οικοσύστημα θα συνέλθει, λέει ο Μάικ Μπέντον του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ της Βρετανίας. Οι δύο για τις οποίες γνωρίζουμε περισσότερα είναι η εξαφάνιση του τέλους της Περμίου πριν από 252 εκατομμύρια χρόνια, στην οποία χάθηκε το 80% των ειδών, και η λιγότερο σοβαρή εξαφάνιση του τέλους της Κρητιδικής περιόδου που εξάλειψε τους δεινοσαύρους. Η εξαφάνιση της Περμίου είναι πιο σχετική επειδή προκλήθηκε από μεγάλη θέρμανση του πλανήτη, όμως ο κ. Μπέντον προειδοποιεί ότι ο κόσμος ήταν πολύ διαφορετικός τότε, επομένως η σημερινή μαζική εξαφάνιση δεν θα εξελιχθεί ακριβώς με τον ίδιο τρόπο.

Οι ανακάμψεις έχουν συνήθως δυο στάδια. Αν η δική μας ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο, τα πρώτα δυο – τρία εκατομμύρια χρόνια θα κυριαρχούν οι ταχέως αναπαραγόμενες, βραχύβιες «ταξινομικές ομάδες της καταστροφής». Αυτές θα οδηγήσουν γρήγορα στην εμφάνιση νέων ειδών και θα αυξήσουν ξανά τον αριθμό των ειδών του πλανήτη.

Πολλά πράγματα όμως θα εξακολουθούν να λείπουν. Τα οικοσυστήματα θα είναι απλά, με παρόμοια είδη που θα κάνουν παρόμοια πράγματα. Τα φυτοφάγα θα έχουν λιγότερη ποικιλία και οι κορυφαίοι θηρευτές μπορεί να απουσιάζουν εντελώς σε πολλά μέρη.

Εδώ είναι που τα πιο μακρόβια, βραδύτερα εξελισσόμενα είδη έρχονται για να αποκαταστήσουν την πλήρη πολυπλοκότητα του οικοσυστήματος. Αυτό όμως μπορεί να πάρει ως και 10 εκατομμύρια χρόνια, πολύ περισσότερο και από τις πιο αισιόδοξες προβολές για το ανθρώπινο μέλλον.

Δεν είναι απαραίτητο να γίνει έτσι. Μπορούμε να αναλάβουμε τώρα δράση για να αρχίσει η ανάκαμψη, αν και δεν ξέρουμε πόσο μπορούμε να την επιταχύνουμε.

Οι βιολόγοι που ασχολούνται με τη διατήρηση αρχίζουν όλο και περισσότερο να σκέφτονται το αδιανόητο, όπως το να μετατοπίσουν είδη σε μέρη όπου μπορούν να ευημερήσουν εγκαταλείποντάς τα στην τύχη τους στις γενέθλιες περιοχές τους.

Αυτό φαίνεται αφύσικο, δεδομένου όμως ότι η ανθρώπινη επιρροή έχει ήδη αγγίξει σχεδόν κάθε οικοσύστημα επάνω στη Γη, μήπως το «φυσικό» έχει πάψει πλέον να αποτελεί μια χρήσιμη έννοια;

Ακόμη πιο ριζοσπαστικά, ίσως θα ήταν καλύτερο να ενθαρρύνουμε τον σχηματισμό νέων ειδών και οικοσυστημάτων αντί να αγωνιζόμαστε να σώσουμε υπάρχοντα είδη που δεν έχουν μακροπρόθεσμο μέλλον, όπως τα πάντα. «Δεν θέλω με τίποτε να τα χάσω», λέει η κυρία Τζόουνς, «όμως τα πράγματα αλλάζουν και προσαρμόζονται και πεθαίνουν».

Ο κ. Μπέντον λέει ότι το πιο σημαντικό είναι να ξαναφτιάξουμε «θερμά σημεία» βιοποικιλότητας όπως τα τροπικά δάση και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι. Αυτό δεν είναι απαραίτητα τιτάνιο έργο. Μια πρόσφατη ανάλυση υποστηρίζει ότι οι κατεστραμμένοι υγρότοποι μπορούν να αποκατασταθούν μέσα σε δυο ανθρώπινες γενιές.

Πέραν αυτού ίσως να είναι δυνατόν να ξεκινήσουμε μια «εξελικτική μηχανική». Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να μοιράσουμε ένα είδος σε δυο ξεχωριστούς οικοτόπους και να το αφήσουμε να εξελιχθεί ξεχωριστά ή να εισαγάγουμε «ιδρυτικά» είδη σε νεοαποκατεστημένα οικοσυστήματα.

Η φύση μπορεί να λύσει το πρόβλημα για εμάς προσφέροντας ιδρυτικά είδη από μια απρόσμενη πηγή. Ζώα όπως τα περιστέρια, οι αρουραίοι και οι αλεπούδες ανθούν ήδη πλάι στους ανθρώπους και μπορεί να οδηγήσουν στη γέννηση νέων ειδών εξελισσόμενα στους ιδρυτές του νέου οικοσυστήματος.

Αν σας ενοχλεί η προοπτική ενός κόσμου εποικισμένου από στρατιές ταχέως εξελισσόμενων ποντικών και περιστεριών, αποστρέψτε το βλέμμα τώρα!