Γιατί θα είμαστε ακόμη εδώ…

Πόσες πιθανότητες έχουμε να αποφύγουμε την εξαφάνιση; Το 2008 ερευνητές που έλαβαν μέρος στο Συνέδριο Κινδύνου Παγκόσμιας Καταστροφής στην Οξφόρδη έλαβαν μέρος σε μια άτυπη έρευνα σχετικά με το ποιοι θεωρούσαν ότι ήταν οι μεγάλοι κίνδυνοι για την ανθρωπότητα. Οι επιστήμονες έδωσαν στον άνθρωπο μόλις 19% πιθανότητες επιβίωσης ως το 2100. Ωστόσο, αν το εξετάσουμε καλύτερα, αυτή η άκρατη απαισιοδοξία είναι αβάσιμη. Οχι μόνο θα φθάσουμε το 2100 αλλά, με συντριπτικά μεγάλες πιθανότητες, θα επιζήσουμε τουλάχιστον για τα επόμενα 100.000 χρόνια.

Ας δούμε τους υπολογισμούς του Τζ. Ρίτσαρντ Γκοτ, αστροφυσικού στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Με βάση τα 200.000 χρόνια της ανθρώπινης ύπαρξης ως τώρα, ο επιστήμονας εκτιμά ότι θα διαρκέσουμε τουλάχιστον 5.100 ως 7,8 εκατομμύρια χρόνια ακόμη.

Τα στοιχεία από τα απολιθώματα είναι εξίσου ενθαρρυντικά. Οι χρονοσειρές από τα πετρώματα δείχνουν ότι ο μέσος χρόνος επιβίωσης για τα θηλαστικά είναι περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια, ενώ για ορισμένα είδη είναι δεκαπλάσιος. Φαίνεται ότι έχουμε ακόμη πολύ χρόνο στο ρολόι μας. Επιπλέον, αν μου επιτρέπετε να ευλογήσω τα γένια μας, είμαστε οι εξυπνότεροι από όλα τα θηλαστικά.

Προσέξτε όμως, αυτό μπορεί να θεωρηθεί πρόβλημα. Ισως η μεγαλύτερη απειλή για έναν προηγμένο πολιτισμό είναι η τεχνολογία που βγαίνει εκτός ελέγχου: τα πυρηνικά όπλα, η γενετική μηχανική και η νανοτεχνολογία έχουν αναφερθεί ως «μπαμπούλες» αυτού του είδους. Ωστόσο ο ειδικός στις καταστροφές Τζάρετ Ντάιαμοντ, γεωγράφος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες, επισημαίνει ότι δεν ζούμε πια σε απομονωμένους πολιτισμούς. Η ανθρωπότητα αποτελεί σήμερα ένα παγκόσμιο δίκτυο πολιτισμών με πρωτοφανή πρόσβαση σε μια ποικιλόμορφη, κερδισμένη με κόπο δεξαμενή γνώσης η οποία ήδη αντλείται για την προστασία όλων.

Είναι επίσης μάλλον απίθανο να εξοντωθούμε από μια δολοφονική ιική πανδημία. Οι χειρότερες πανδημίες προκύπτουν όταν ένα νέο στέλεχος του ιού της γρίπης εξαπλώνεται σε όλον τον πλανήτη. Σε αυτό το σενάριο οι άνθρωποι δεν έχουν ανοσία, με αποτέλεσμα μεγάλα τμήματα του πληθυσμού να είναι ευάλωτα. Τέσσερα τέτοια γεγονότα έχουν σημειωθεί τα τελευταία 100 χρόνια: το χειρότερο, η πανδημία της γρίπης του 1918, σκότωσε λιγότερο από το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού. Και άλλα ανάλογα γεγονότα θα ακολουθήσουν, όμως οι προκληθείσες από ασθένειες εξαφανίσεις ενός ολόκληρου είδους συντελούνται μόνον όταν ο πληθυσμός είναι περιορισμένος σε μια μικρή περιοχή, όπως ένα νησί. Ενα σοβαρό ξέσπασμα μιας επιδημίας θα σκοτώσει πολλά εκατομμύρια αλλά δεν υπάρχει ακαταμάχητος λόγος να πιστεύουμε ότι οποιεσδήποτε μελλοντικές μεταλλάξεις ιών θα μπορέσουν να πυροδοτήσουν την απόλυτη εξόντωσή μας.

Ακόμη πιο τρομακτική είναι η προοπτική της έκρηξης ενός υπερηφαιστείου. Κάθε περίπου 500.000 χρόνια κάποιο υπερηφαίστειο εκρήγνυται εκβάλλοντας περισσότερα από 1.000 κυβικά χιλιόμετρα στάχτης. Τέτοια γεγονότα έχουν συνδεθεί με κατάρρευση του ανθρώπινου πληθυσμού. Πριν από περίπου 74.000 χρόνια εξερράγη η Τόγκα στη Σουμάτρα.

Ανθρωπολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι το γεγονός αυτό ενδέχεται να μείωσε τον ανθρώπινο πληθυσμό της Γης σε μόλις μερικές χιλιάδες. Οπως όμως επισημαίνει ο Μπιλ Μακ Γκουάιρ, διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου Κινδύνων Μπένφιλντ στο University College του Λονδίνου, τότε οι άνθρωποι ήταν πολύ λιγότεροι και σε μεγάλο βαθμό περιορισμένοι στους τροπικούς –η γεωγραφική αυτή συγκέντρωση έκανε την επίδραση της έκρηξης πολύ δριμύτερη από ό,τι θα συνέβαινε σήμερα, που η κατανομή του πληθυσμού είναι ευρεία. «Το να εξαλειφθούν 7 δισ. άνθρωποι σήμερα θα ήταν πολύ πιο δύσκολο» λέει.

Κρίνοντας από την ιστορική συχνότητά τους εκτιμάται ότι οι πιθανότητες μιας έκρηξης υπερηφαιστείου μέσα στα επόμενα 100 χρόνια είναι 10%-20%. Με τα κολοσσιαία σύννεφα στάχτης που, σε μια τέτοια περίπτωση, θα βύθιζαν τη Γη στο σκοτάδι για πέντε ή έξι χρόνια, οι σοδειές σε όλον τον πλανήτη θα πλήττονταν για μεγάλο χρονικό διάστημα προκαλώντας απώλεια ζώων σε πρωτοφανή κλίμακα. «Ο πιθανός απολογισμός θανάτων θα ανάγεται σε δισεκατομμύρια» λέει ο κ. Μακ Γκουάιρ. Για να υπάρχει όμως μια ρεαλιστική πιθανότητα εξαφάνισης του ανθρώπινου πληθυσμού, αυτό θα έπρεπε να συμβεί δυο φορές μέσα στην εκατονταετία. Κάτι τέτοιο δεν είναι αδύνατον, αλλά στατιστικά είναι υπερβολικά απίθανο.

Η μεγαλύτερη απειλή εξαφάνισης έρχεται από το Διάστημα. Οι ηλιακές εκλάμψεις, τα χτυπήματα από αστεροειδείς και οι εκλάμψεις ακτίνων γ από την έκρηξη σουπερνόβα ή την κατάρρευση άστρων είναι πραγματικά προβλήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. «Κάθε περίπου 300 εκατομμύρια χρόνια θα πρέπει να περιμένουμε μια έκλαμψη ακτίνων γ ή μια σφοδρή έκρηξη σουπερνόβα η οποία θα εξαλείψει το μεγαλύτερο μέρος του στρώματος του όζοντος» λέει ο Μπράιαν Τόμας, ειδικός στους διαγαλαξιακούς κινδύνους του Πανεπιστημίου Γουόσμπερν στην Τοπέκα του Κάνσας. Το αποτέλεσμα θα είναι η θεαματική ενίσχυση της επιβλαβούς ακτινοβολίας στην επιφάνεια της Γης και η αύξηση των θανατηφόρων καρκίνων κατά τη διάρκεια των δεκαετιών που θα απαιτηθούν για την ανάκαμψη του στρώματος του όζοντος. Είναι αδύνατον να ξέρουμε πότε μπορεί να συμβεί ένα τέτοιο γεγονός.

Ωστόσο τα πράγματα αυτού του είδους είναι τόσο σπάνια ώστε η πιθανότητα της εξαφάνισής μας εξαιτίας τους μέσα στα επόμενα 100 χρόνια είναι ουσιαστικά μηδενική. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για την απειλή μιας ηλιακής έκλαμψης τόσο ισχυρής ώστε να διαλύσει όλες τις κρίσιμες υποδομές μας –αυτό γιατί θα έπρεπε να είναι 1.000 φορές πιο ισχυρή από την ισχυρότερη έκλαμψη που έχουμε δει ποτέ. «Μπορεί ο ήλιος μας, στην παρούσα κατάστασή του, να παραγάγει μια τέτοια έκλαμψη έστω και πολύ σπάνια; Δεν ξέρουμε» λέει ο Μάικ Χάπγκουντ, ηλιακός φυσικός του Εργαστηρίου Ράδερφορντ Απλτον στην Οξφόρδη και πρώην πρόεδρος του Προγράμματος Διαστημικού Καιρού του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος. Το συγκεκριμένο καταστροφικό σενάριο παραμένει όμως εξαιρετικά απίθανο. Μένει λοιπόν το αγαπημένο παιδί των κινηματογραφικών ταινιών καταστροφής: το χτύπημα από αστεροειδή.

Αυτό για να το αποφύγουμε χρειαζόμαστε τύχη. Το Διάστημα είναι γεμάτο από βραχώδη υπολείμματα που εμφανίζονται από καιρού εις καιρόν ως απειλές για τη Γη. Μια διαδεδομένη θεωρία είναι ότι η πρόσκρουση ενός αστεροειδούς πλάτους 15 χιλιομέτρων εξόντωσε τους δεινοσαύρους πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Σε οποιαδήποτε περίοδο 100.000 χρόνων μπορούμε ευλόγως να περιμένουμε την πρόσκρουση ενός αστεροειδούς 450 μέτρων ο οποίος θα προκαλέσει ζημιά αντίστοιχη με την έκρηξη 10.000 μεγατόνων ΤΝΤ. «Δεν είναι αρκετή για να ξεκάνει ολόκληρο τον πολιτισμό, οπωσδήποτε όμως μπορεί να καταστρέψει μια ολόκληρη μικρή χώρα όπως η Γαλλία» λέει ο πρώην αστροναύτης Τόμας Τζόουνς, ένας εκ των προέδρων της Δύναμης Εργασίας για την Πλανητική Αμυνα της NASA.

Ορισμένοι μπορούν να πουν ότι χωρίς τη Γαλλία οι ελπίδες για τον πολιτισμό είναι λίγες έτσι κι αλλιώς, στην πραγματικότητα όμως η πιθανότητα μιας ολικής καταστροφής είναι μόλις μία στις πέντε. «Προσκρούσεις με καταστρεπτικές συνέπειες σε πλανητικό επίπεδο σημειώνονται σχεδόν κάθε 500.000 χρόνια, επομένως υπάρχουν 20% πιθανότητες για μια πρόσκρουση απειλητική για τον πολιτισμό μέσα σε 100.000 χρόνια» λέει ο κ. Τζόουνς.

Ισως θα έπρεπε να σκεφτούμε κάποια μέτρα εναντίον των αστεροειδών, όμως πραγματικά οι άνθρωποι που ανησυχούν για τη μακροβιότητα του είδους μας μπορούν να ηρεμήσουν: η θέα προς το απώτερο μέλλον δείχνει μια χαρά.