ΚΑΡΛΣΡΟΥΗ
Δέκα χρόνια επιτυχούς λειτουργίας συμπλήρωσαν τα δύο ευρωπαϊκά εργαστήρια ελέγχου πυρηνικών αποβλήτων και έδωσαν μάλιστα το παράδειγμα για μεταλαμπάδευση του συστήματος στην Ασία.Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι πρέπει να νιώθουμε πυρηνικά ασφαλείς… Λαθρεμπόριο και κρατική υποκρισία δεν είναι λέξεις άγνωστες στην πυρηνική πραγματικότητα
Ενα ιδιότυπο εμπάργκο ενημέρωσης έσπασε προ ημερών στην Ευρώπη: Η χρήση της πυρηνικής ενέργειας στον διμέτωπο αγώνα αντιμετώπισης των ενεργειακών αναγκών μας και της αποφυγής μιας ακόμη δραματικότερης κλιματικής αλλαγής όχι μόνο συζητείται πλέον,αλλά και…εορτάζεται.Το εναρκτήριο λάκτισμα μιας χιονοστιβάδας «πυρηνικής ενημέρωσης» δόθηκε λίγο πριν από το θερινό ηλιοστάσιο, με μια εκδήλωση στην οποία προσκλήθηκε από ελληνικής πλευράς να συμμετάσχει «Το Βήμα».Επακολούθησε παραγωγή σχετικών ανακοινώσεων με πυρετώδη ρυθμό και, όπως φαίνεται, πολύ περισσότερες ετοιμάζονται για το άμεσο μέλλον.
Για πολλούς,βρισκόμαστε στα πρόθυρα αναβίωσης της πυρηνικής εποχής.Για άλλους,στα πρόθυρα επανάληψης ολοκαυτωμάτων τύπου Χιροσίμα.Οπως και να ΄χει,μόνον η εγρήγορση μέσω συνεπούς ενημέρωσης μπορεί να αποσοβήσει την επανάληψη της ρήσης του Οπενχάιμερ «έγινα ο καταστροφέας του κόσμου». Οπως και εκείνης του Βενιαμίν Φραγκλίνου: «Οσοι παραχωρούν ουσιώδεις ελευθερίες για μια παροδική ασφάλεια,δεν αξίζουν ούτε την ελευθερία ούτε την ασφάλεια».
Μια απρόσμενη πρόσκληση από το πιο μυστικοπαθές ινστιτούτο της Ευρώπης «σήμανε», θαρρείς, την έναρξη μιας παγκόσμιας πυρηνικής σκυταλοδρομίας. Επαθλό της είναι η ικανοποίηση ενός όλο και πιο διψασμένου ενεργειακά πλανήτη, χωρίς εκπομπή καυσαερίων αλλά και χωρίς… μοιραία ανάφλεξη.
Στις 14 Ιουνίου, το Ενιαίο Ερευνητικό Κέντρο (JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ξενάγησε 16 δημοσιογράφους από τις χώρες της ΕΕ στο ως τότε «απαραβίαστο» Ινστιτούτο Υπερουρανίων Στοιχείων (Ιnstitute for Τransuranium Εlements- ΙΤU), στην Καρλσρούη της Γερμανίας. Επίσημα, ο λόγος αυτής της τιμής που μας έγινε ήταν ο εορτασμός- την επομένη- της συμπλήρωσης 10 χρόνων από την έναρξη λειτουργίας επιτόπιων εργαστηρίων σε δύο εργοστάσια επεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων, που βρίσκονται στο Sellafield της Βρετανίας και στη La Ηague της Γαλλίας. Στην πράξη όμως την παράσταση έκλεψε ο «συνεργάτης», ο φινλανδός υποδιευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) Ολι Χαϊνόνεν (Οlli Ηeinonen). Για το πώς… ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Ευρωπαϊκό μοντέλο στον έλεγχο αποβλήτων
Κανείς από τους αναγνώστες της ώριμης γενιάς δεν χρειάζεται, βέβαια, υπόμνηση του τι ρόλο έπαιξε η ειρηνική αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας στον τελευταίο μισό αιώνα. Πηγή απίστευτης ισχύος που θα εξάλειφε την εξάρτησή μας από τους υδρογονάνθρακες αρχικά, μετατράπηκε αργότερα σε ραδιενεργό εφιάλτη. Τα ατυχήματα στα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής από πυρηνική σχάση, στο Τhree Μiles Ιsland των ΗΠΑ και στο Τσερνομπίλ της Ουκρανίας, σφράγισαν στην κοινή συνείδηση τη μοίρα τέτοιων εργοστασίων και, επί τρεις δεκαετίες, κανείς δεν μιλούσε για χτίσιμο νέων. Παράλληλα, από τη λειτουργία των ήδη υπαρχόντων, προέκυπτε όλο και πιο ανησυχητικό το ερώτημα «πού πηγαίνουν τα ραδιενεργά απόβλητα;». Η διαχείριση αυτών των αποβλήτων γίνεται βασικά με δύο τρόπους: Στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στη Σουηδία και στη Φινλανδία τα θάβουν, αφού πρώτα τα αποθηκεύσουν επί δεκαετίες σε ειδικές δεξαμενές. Στη Βρετανία, στη Γαλλία, στην Ινδία, στην Ιαπωνία, στην Κίνα και στη Ρωσία, προτιμούν μετά την εναποθήκευση να τα μεταστοιχειώνουν ώσπου να καταλήξουν σε βοριοπυριτικό γυαλί- και μόνο τότε τα θάβουν. Αυτός ο δεύτερος τρόπος έχει και το πλεονέκτημα της «ανακύκλωσης» μεγάλου μέρους των πυρηνικών. Καθώς όμως η όλη διαδικασία απαιτεί πολύ λεπτούς χειρισμούς, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ίδρυσε, το 1996, το Ινστιτούτο Υπερουρανίων Στοιχείων (ΙΤU) και έστησε, πριν από μια δεκαετία, επιτόπια εργαστήρια ελέγχου στα δύο εργοστάσια τέτοιου τύπου που λειτουργούν στα εδάφη της.
Το εύστοχο των επιλογών της ΕΕ δικαιώθηκε από την πορεία του χρόνου: Σήμερα, τα δύο αυτά εργοστάσια μεταστοιχειώνουν 2.000 τόνους πυρηνικών καυσίμων κατ΄ έτος (το ισοδύναμο 70 πυρηνικών αντιδραστήρων), πράγμα που σημαίνει το 80% της παγκόσμιας παραγωγής πυρηνικών αποβλήτων. Από τα πυρηνικά αυτά, το ΙΤU ελέγχει μέσω των εργαστηρίων του- πριν και μετά τη σχάση τους- περίπου 800 δείγματα ετησίως. Εκτός από την ποιοτική διάσταση του πράγματος, ο έλεγχος αυτός διασφαλίζει ότι τα μεταστοιχειωμένα πυρηνικά αξιοποιούνται μόνο για ειρηνικούς σκοπούς. Η ΙΑΕΑ είδε την επιτυχία του εγχειρήματος και συνεργάστηκε με το ΙΤU προκειμένου να δημιουργήσει αντίστοιχο εργαστήριο στον Βορρά της Ιαπωνίας, στο Rokkasho, με ακόμη πιο ρομποτικό χειρισμό των υλικών. Τώρα, κατά πώς μας διαβεβαίωσε ο διευθυντής του ΙΤU, Τόμας Φανγκάνελ (Τhomas Fangh nel), η σκυτάλη ίδρυσης αντίστοιχων εργαστηρίων θα περάσει σύντομα και σε άλλες ασιατικές χώρες.
Ζητείται κοινοτικός «χώρος ταφής»
Το άνοιγμα του πρώην κλειστού ΙΤU στους δημοσιογράφους είναι δύσκολο να μη συνδυαστεί με το επείγον της ανεύρεσης λύσεων για κάποια εκκρεμούντα ζητήματα. Κυρίως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αγωνιά για το πώς θα διαμορφωθεί το «κλίμα» στη γερμανική κοινή γνώμη ως το 2020. Ως τότε, λέει το τρέχον χρονοδιάγραμμα, θα όφειλε να έχει ολοκληρωθεί η εξασφάλιση των ενεργειακών αναγκών της από ήπιες μορφές ενέργειας, χωρίς πυρηνικά! Αλλά στο υπέδαφος της Β. Γερμανίας έχουν εντοπιστεί- από μελέτη του 2006- τα πιο κατάλληλα στρώματα ορυκτών για μαζική εναποθήκευση των πυρηνικών αποβλήτων. Αν η κοινή γνώμη παραμείνει αρνη τική, πού θα πάνε τα- μεταστοιχειωμένα έστω- απόβλητα μιας αυξημένης παραγωγής;
Οι μόνες χώρες της Ευρώπης που έχουν αποδεχθεί τα επιχειρήματα των επιστημόνων για το ότι η κατάχωση αυτή στα δικά τους εδάφη είναι απολύτως ασφαλής είναι η Σουηδία και η Φινλανδία. Αλλά η προσπάθεια δόμησης μικρών εναποθετηρίων ανά χώρα είναι πολιτικά προβληματική και επισφαλής, καθόσον η ολοκλήρωσή τους παίρνει ως και 20 χρόνια. Μια απόφαση για ενιαίο κοινοτικό «χώρο ταφής» είναι αυτό που χρειάζεται, κατά τον διευθυντή του ΙΤU, Τόμας Φανγκάνελ. Πυρηνικό το μέλλον μας;
Δύσκολο είναι επίσης το να μη συνδυάσει κανείς την εκδήλωση της Καρλσρούης με την ομοβροντία συναφών ειδήσεων τις αμέσως επόμενες ημέρες: Χαρακτηριστική ήταν η παρουσίαση ενός «Οδικού Χάρτη για Πυρηνικό Μέλλον», που παρουσίασε στις 18 του μηνός η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (ΙΕΑ), κατόπιν παραγγελίας της μελέτης από τις οκτώ πιο ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες (G8). Σύμφωνα με αυτόν τον χάρτη, μια «εκσυγχρονισμένη» παραγωγή ηλεκτρισμού μέσω πυρηνικής ενέργειας θα μπορούσε να περικόψει τις πλανητικές εκπομπές καυσαερίων κατά 50% ως το 2050. Την ίδια εκείνη ημέρα, το σουηδικό κοινοβούλιο υπερψήφισε (με μόλις δύο ψήφους διαφορά) την αντικατάσταση των παλαιών πυρηνικών εργοστασίων της χώρας με νέα, καταργώντας έτσι στην ουσία την εντολή του δημοψηφίσματος του 1980 για βαθμιαία αποπυρηνικοποίηση. Και, μόλις μία ημέρα μετά, στις 19/6/2010, οι υπουργοί Ενέργειας των χωρών Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας- Ειρηνικού (ΑΡΕC) ανακοίνωσαν τη συμφωνία τους για την εκ μέρους των χωρών τους αξιοποίηση πηγών ενέργειας χαμηλών ρύπων, όπως η πυρηνική.
«Υπερουράνιοι» Σέρλοκ Χολμς
«Επίθεση δημοσίων σχέσεων», λοιπόν, για αλλαγή του κλίματος στην κοινή γνώμη… Αλλά, παραδόξως, δεν ήταν αυτό που κυριάρχησε στην Καρλσρούη: Κατά την επίσημη συνέντευξη Τύπου, η έμφαση από πλευράς των οικοδεσποτών στις «ικανότητες ντετέκτιβ» που είχε αναπτύξει το Ινστιτούτο για την εξακρίβωση του χώρου προέλευσης παράνομα διακινούμενων πυρηνικών καυσίμων πυροδότησε σειρά αντίστοιχων ερωτήσεων. Προς απάντησή τους, παγίως ο οικοδεσπότης, Γενικός Διευθυντής του JRC, Ρόλαντ Σένκελ (Roland Schenkel) εκχωρούσε το μικρόφωνο στον παρόντα αντιπρόεδρο της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας. «Δικαιολογημένα», θα σκεφθούν όσοι τυχόν γνωρίζουν πως ο ήπιος στους τρόπους ραδιοχημικός και πυρηνικός επιστήμονας, ο Ολι Χαϊνόνεν, είναι ο «Τζέιμς Μποντ» που ανακάλυψε το πώς απέκτησαν την πυρηνική τους τεχνογνωσία οι Πακιστανοί και οι Ιρανοί. Ομως τα όσα είπε εκείνος μόνο καθησυχαστικά δεν ήταν για μας: μπορεί οι επιθεωρητές της Εuratom να έχουν στήσει ένα εξονυχιστικό δίκτυο μεταξύ των εργαστηρίων του ΙΤU, των τελωνείων των χωρών και των μυστικών υπηρεσιών τους, αλλά τα κρούσματα λαθρεμπορίας πυρηνικών αυξάνονται αλματωδώς. Ιδιαίτερα οι χώρες της ζώνης του Καυκάσου- είπε ο κ. Χαϊνόνεν- είναι αυτόν τον καιρό το πειρατικό λημέρι των πυρηνικών.
Ρωτήθηκε στη συνέχεια για την ασφάλεια των νέων πυρηνικών εργοστασίων που ανακοινώθηκαν πρόσφατα, τόσο στα αραβικά εμιράτα όσο και στην Τουρκία. Απάντησε ότι όλα έγιναν με πλήρη έλεγχο των σχεδίων τους, βασίζονται στις πιο πρόσφατες πυρηνικές τεχνολογίες και παρέχουν όλα τα εχέγγυα ασφάλειας. Ιδιαίτερα για τις εγκαταστάσεις σε σεισμογενείς περιοχές- όπως της Τουρκίας- ανέφερε ότι η Ιαπωνία έχει δώσει από καιρό τις λύσεις, με τον σχεδιασμό πυρηνικών εργοστασίων που κατορθώνουν να έχουν τους πιο υψηλούς δείκτες ασφάλειας στο πιο σεισμογενές έδαφος!
Οι δημοσιογράφοι επέμειναν με ερωτήσεις για το πώς ελέγχονται οι πυρηνικά «εκτός ελέγχου» χώρες, από τη Β. Κορέα ως το Ισραήλ. Ο συμπαθής φινλανδός επιστήμονας απάντησε με προσεκτικά μισόλογα, του τύπου «μπορούμε να ελέγχουμε μόνο τι μπαίνει και βγαίνει σε αυτές, αλλά δεν μας επιτρέπεται η πρόσβαση στο εσωτερικό τους». Οταν τον ρώτησα κατ΄ ιδίαν γιατί δεν ξεθάβουν την ξεχασμένη πρόταση του Οπενχάιμερ- του μεταμελημένου πατέρα της ατομικής βόμβας- για ολοσχερή έλεγχο της ειρηνικής ή μη χρήσης της πυρηνικής ενέργειας από τον ΟΗΕ, δεν έκρυψε τη δυσφορία
του για την υποκρισία των πελατών του: «Υπάρχουν μέλη της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας που αντιδρούν σε αυτό. Είναι οι ίδιοι που δεν μας αφήνουν να ελέγξουμε τα πυρηνικά του Ισραήλ».
Ακόμη όμως και αν ο ρόλος των ελεγκτών περιορίζεται σε εκείνο των συνοροφυλάκων, ακόμη και αν βρουν τον τρόπο να συλλαμβάνουν όλους τους λαθρέμπορους πυρηνικών, ακόμη και αν «σφραγιστούν οι πηγές τους» έπειτα από τις διακριβώσεις του ΙΤU, ο μέγας πονοκέφαλος του κ. Χαϊνόνεν είναι πλέον άλλος: Πώς μπορείς να ελέγξεις την ηλεκτρονική διακίνηση απόρρητων εγγράφων και σχεδίων κατασκευής πυρηνικών βομβών;
Απάντηση για το τι σκέφτονται ως λύση δεν μας έδωσε. Μας άφησε με μια αινιγματική δήλωση: «Δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις τους πολέμους του αύριο με εργαλεία και μεθοδολογίες του χθες και το κλειδί για κάτι τέτοιο είναι η ανάλυση των πληροφοριών».
Ισως και αυτή του η δήλωση να συμπίπτει χρονικά μόνον τυχαία με τη δήλωση της υπουργού Εσωτερικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, Τζάνετ Ναπολιτάνο, στις 18 Ιουνίου, για την ανάγκη αντιτρομοκρατικής επόπτευσης του Διαδικτύου…
a.kafantaris@gmail.com Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΥΠΕΡΟΥΡΑΝΙΩΝ
To Ινστιτούτο Υπερουρανίων Στοιχείων εδρεύει στις εγκαταστάσεις του πάλαι ποτέ Εθνικού Κέντρου Πυρηνικών Ερευνώ νΚernforschungszentrum Κarlsruhe. Από τη συνένωση του Πανεπιστημίου της Καρλσρούης με το Κέντρο Ερευνών προέκυψε το 2009 το Τεχνολογικό Ινστιτού το της Καρλσρούης (ΚΙΤ)- μια απομίμ ηση του αμερικανικού ΜΙΤ, που ήδη κατατάσσεται ως πανεπιστήμιο 6ο στην Ευρώπη.Ομως το Ιnstitute for Transuranium Εlements εντάσσεται μόν ο τοπογραφικά στο πλαίσιο του ΚΙΤ: Τύπ οις,το έδαφός του δεν θεωρείται γερμα νικό,αλλά «έδαφος της Ενωμένης Ευρώ πης».Οπτικά το αντιλαμβάνεσαι αυτό όταν φθάνεις στα όριά του και αντικρίζ εις έναν διπλό φράχτη από συρματοπλέ γματα και ζώνη ασφαλείας να το περιβάλ λει.
Ο τίτλος του ξενίζει λίγο όσους δεν έχουν πολλές αναμνήσεις από τον περιοδικ ό πίνακα των στοιχείων της ύλης:
«Υπερουράνια» ονομάζονται τα στοιχεία που στον περιοδικό πίνακα καταλαμβάν ουν τις θέσεις 92- 110,αρχίζοντας με το ουράνιο που βρίσκεται στη θέση 92.
Το πιο γνωστό σε όλους μας είναι το πλουτώνιο,με τα ονόματα των υπολοίπω ν να τα συναντάμε πολύ σπάνια στην ειδησεογραφία (νεπτόνιο,αμερίκιο,κιούριο, μπερκέλιο, καλιφόρνιο,αϊνστάινιο, φέρμιο,μεντελέβιο, νομπέλιο,λορέν σιο…). Τα στοιχεία μετά τη θέση 100 και ως τη θέση 118 θεωρούνταν ως πριν από λίγα χρόνια «φαντάσματα της ύλης»,λόγω της μεγάλης τους αστάθειας και της ελάχιστης περιόδου ημίσειαςζ ωής που είχαν.Εφέτος όμως,στις 7 Απριλίου,ρώσοι φυσικοί κατόρθωσαν να συνθέσουν και το τελευταίο στοιχείο που έλειπε από τον περιοδικό πίνακα,το αβάφτιστο ακόμη στοιχείο της θέσης 117. Το κατόρθωσαν βομβαρδίζοντας Μπερκέλιο-249 με ιόντα Ασβεστίου-48, μέσω του μοναδικού επιταχυντή σωματιδίω ν με μαγνητικό συντονισμό που διαθέτουν στο Πυρηνικό Κέντρο Ερευνώ ν της Dubna.Ετσι,έχουμε τώρα την πλήρη παλέτα στοιχείων που υπάρχουν ή μπορούν να υπάρξουν στη φύση,εκ των οποίων τα «υπερουράνια» παρέχουν τους πολύκοκκους πυρήνες που χρειάζετ αι μια πυρηνική σχάση ή σύντηξη.
Για την ανάλυση και μελέτη αυτών των υλικών,το Ινστιτούτο Υπερουρανίων Στοιχείων χρησιμοποιεί πανίσχυρα ηλεκ τρονικά μικροσκόπια και για τον χειρισμό των άκρως ραδιενεργών ράβδων καυσίμων έχει ειδικά μονωμένους θαλάμους και ρομποτικούς βραχίονες.Πίσω από τα όργανα και τα μηχανήματα βρίσκο νται 120 περίπου ερευνητές, από τις χώρες της ΕΕ,αλλά και από άλλες χώρες που εκπαιδεύονται εκεί.Περιττό να σημειώσουμε ότι οι συνθήκες ελέγχου της εισόδου και εξόδου στις εγκαταστάσεις αυτές κάνουν τον έλεγχο των αεροδρομίω ν να μοιάζει με παιδική χαρά.
Ξεναγούμενος μέσα από τα πολλά εργαστήρια του ινστιτούτου,εντόπισα ετικέτε ς με ελληνικά ονόματα.Ρώτησα τον προϊστάμενο σχετικά και μου είπε ότι έχουν όντως πέντε Ελληνες μεταξύ τους.Σχολίασε με θαυμασμό το υψηλό επίπεδό τους και εξέφρασε την έκπληξή του πώς μια χώρα μικρή και χωρίς πυρηνικ ά εργοστάσια έχει τόσο καλούς πυρηνικ ούς επιστήμονες.«Σε αντιδιαστολή», μου είπε,«από χώρα μεγάλη,όπως η Πολωνία,δεν έχουμε ούτε έναν».
Σε επίρρωση των λεγομένων του,στον έλληνα ερευνητή του ΙΤU Δημήτρη Παπαϊωά ννου και στους συναδέλφους του Vincenzo Rondinella,Ramil Νasyrow και Jean-Ρaul Glatz, απονεμήθηκε στις 17 Ιουνίου 2010 το Βραβείο Σημαντικής Συν εισφοράς της Αμερικανικής Πυρηνικής Ενωσης.
