Κατά το άρθρο 29§1 του Συντάγματος, η οργάνωση και η δράση των πολιτικών κομμάτων «οφείλει να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος». Στην Ε΄ Αναθεωρητική Βουλή, το 1975, η διατύπωση αυτή συνιστούσε συμβιβασμό μεταξύ μειοψηφίας και πλειοψηφίας, καθώς η τελευταία είχε αρχικά προτείνει, αλλά απέσυρε μετά την έντονη αντίδραση της πρώτης, τη ρητή πρόβλεψη έκδοσης νόμου για λειτουργία των κομμάτων «εντός δημοκρατικών πλαισίων» και θέσης τους εκτός νόμου σε αντίθετη περίπτωση. Η εναπομείνασα ρήτρα, ωστόσο, απενεργοποιήθηκε στη συνέχεια, μέσω της ερμηνείας, από τη θεωρία, τη νομολογία και τη διοίκηση.
– Τρεις προτάσεις για ένα εκλογικό μπλόκο
Ετσι, αρκεί μέχρι και σήμερα μια απλή δήλωση κάθε κόμματος προς τον Αρειο Πάγο, ο οποίος αναγορεύει κόμματα και εκλογικούς συνδυασμούς, ελέγχοντας μόνον τυπικά στοιχεία, χωρίς εκτίμηση της πραγματικής δράσης και οργάνωσης του κάθε κόμματος. Αυτή, όμως, η ερμηνεία και νομοθετική πραγμάτωση αφαιρεί περιεχόμενο από τη συνταγματική διάταξη, το πλήρες κανονιστικό φορτίο της οποίας θα ενυλωνόταν με μία πιο ουσιαστική εκτίμηση της συγκεκριμένης ρήτρας, η οποία θα μπορούσε να φτάνει μέχρι του σημείου, τουλάχιστον, άρνησης κατάρτισης συνδυασμών, εφόσον και καθόσον υπάρχουν αποδείξεις αντιδημοκρατικής οργάνωσης και δράσης, όχι απλώς ιδεολογικής ρητορείας, κάποιου κόμματος (προς αυτή την κατεύθυνση, με αποχρώσεις, Παπαδοπούλου, «Μπορεί μια εγκληματική οργάνωση να είναι κόμμα;», Εθνος 10/10/2013· Γ. Σωτηρέλης, «Αναζητώντας τις άμυνες της δημοκρατίας απέναντι στους εχθρούς της», constitutionalism.gr, 22/01/2014· Ανθόπουλος, «Αρθρο 29», σε: Σπυρόπουλος κ.ά. (επιμ.), Σύνταγμα κατ’ άρθρο ερμηνεία, 2017, 786· Παπασπύρου, parapolitika.gr, 17/12/2022· Αλιβιζάτος, «Δύο ανεπίτρεπτες εκκρεμότητες του εκλογικού νόμου», Καθημερινή 09/01/2023).
Η δράση της «Χρυσής Αυγής», που κρίθηκε δικαστικά σε πρώτο βαθμό ως εγκληματική οργάνωση «ενδεδυμένη με τον μανδύα πολιτικού κόμματος» και η πρωτόδικη – προς το παρόν – καταδίκη των ηγετικών και άλλων στελεχών της για συμμετοχή σε ή/και διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης αφύπνισε τον πολιτικό και νομικό κόσμο απέναντι στο ζήτημα της άμυνας που μια φιλελεύθερη δημοκρατία πρέπει να αναπτύσσει απέναντι στους δομικούς και ενεργούς εχθρούς της. Ετσι, ο Ν.4804/2021 (ά93) δεν επιτρέπει πλέον την κατάρτιση συνδυασμών κομμάτων των οποίων ο πρόεδρος, ο γενικός γραμματέας, τα μέλη της διοικούσας επιτροπής και ο νόμιμος εκπρόσωπος έχουν καταδικασθεί (έστω και μόνον πρωτοδίκως) σε κάθειρξη για τα αδικήµατα των κεφαλαίων 1-6 του δεύτερου βιβλίου Π.Κ. (σύσταση εγκληµατικής οργάνωσης κ.λπ.), ή σε ισόβια κάθειρξη για οποιοδήποτε αδίκημα. Εδώ, η σωστή και σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία, που, πάντως καλό είναι να αποτυπωθεί και ρητά, είναι να εκληφθεί ως «διοικούσα επιτροπή» – έτσι κι αλλιώς αυτός δεν είναι κατ’ ανάγκην ο ακριβής όρος που θα χαρακτηρίζει το τύποις καθοδηγητικό όργανο κάθε συγκεκριμένου κόμματος – και η πραγματική ηγετική ομάδα.
Δεν επιτρέπεται, ωστόσο, η μη ανακήρυξη κάποιου, οριστικά μόνον, καταδικασθέντος ως υποψηφίου στις εκλογές – καθώς απαιτείται, κατά τα ά 51§3 και 55 Σ, αμετάκλητη απόφαση – ούτε, κατ’ αποτέλεσμα, η μη ανακήρυξη συνδυασμού που τον περιλαμβάνει ως υποψήφιου, καθώς και αυτό θα κατέληγε σε πλήρη στέρηση του παθητικού εκλογικού του δικαιώματος. Συνεπώς, κατά την ουσιαστική εκτίμηση των αποδείξεων αντιδημοκρατικότητας κόμματος, δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη ως καθοριστικό ή μόνο κριτήριο μια τέτοια υποψηφιότητα· μπορεί απλώς να συνεκτιμηθεί.
Η σχετική κρίση και η μη ανακήρυξη συνδυασμών πρέπει, κατά κύριο λόγο, να στηριχθεί στην οργάνωση και στη δράση του κόμματος, και η απόδειξη βαρύνει τον Αρειο Πάγο. Σε περίπτωση αρνητικής για το κόμμα κρίσης, θα πρέπει να προβλέπονται διαδικαστικές δικλίδες ασφαλείας, με απόφαση κάποιου Ανώτατου Δικαστηρίου προληπτικά και κατ’ αντιμωλία, δηλαδή πριν τη διεξαγωγή των επόμενων εκλογών, και με διαδικασία που ομοιάζει με αυτή της προσωρινής προστασίας, αλλά και οριστική κρίση σε επόμενο χρονικό σημείο, κατά προτίμηση από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο.
{IDI}Η κυρία Λίνα Παπαδοπούλου είναι καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ{IDI}.
