Γιώργος Σεφέρης: «Πρέπει να είμαι ένα λάθος στην ελληνική λογοτεχνία»

Γιώργος Σεφέρης

Μέρες Η΄2 Γενάρη 1961 – 16 Δεκέμβρη 1963

Επιμέλεια Κατερίνα Κρίκου-Davis

Εκδόσεις Ικαρος, 2018

σελ. 384, τιμή 16,60 ευρώ

Σαράντα δύο χρόνια τώρα, από τα χρόνια της διατριβής της, η Κατερίνα Κρίκου-Davis «ζει» με τον Σεφέρη μεταξύ Αγγλίας (όπου διαμένει και διδάσκει) και Ελλάδας. Είχε τη γενική επιμέλεια της ταξινόμησης και καταλογογράφησης του Αρχείου Σεφέρη στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη και η Μαρώ Σεφέρη της ανέθεσε την έκδοση των τελευταίων ημερολογίων του ποιητή, που καλύπτουν τη δεκαετία από το 1961 ως τον θάνατό του το 1971. Το υλικό αυτό, με αναλυτική εισαγωγή και σημειώσεις, εκδίδεται σε δύο τόμους, από τους οποίους ο πρώτος Μέρες Η΄ (2 Γενάρη 1961 – 16 Δεκέμβρη 1963) κυκλοφορεί τώρα. Είναι τα χρόνια της διπλωματικής υπηρεσίας του Σεφέρη στο Λονδίνο, τα χρόνια της συγγραφής της δοκιμής για τους Δελφούς, τα χρόνια που καταπιάνεται με το πρώτο από τα μετέπειτα Τρία κρυφά ποιήματα, τα χρόνια του Νομπέλ Λογοτεχνίας, τα χρόνια της διεθνούς αναγνώρισης αλλά και της δικτατορίας.

Για όσους ενδιαφέρονται για τη ζωή και το έργο του Σεφέρη, η έκδοση «ολοκληρώνει έναν κύκλο και ταυτόχρονα δίνει πολλές πληροφορίες και περιγράφει το κλίμα της πολιτικής, της πνευματικής και της καλλιτεχνικής ζωής στην Ελλάδα και στην Αγγλία στις αρχές της δεκαετίας του 1960» εξηγεί η Κατερίνα Κρίκου-Davis.

«Το ημερολόγιο είναι άνισο και, αν το εξέδιδε ο ίδιος, θα είχε αφαιρέσει πιθανόν πολλά πράγματα, όπως τα σχετικά αποκόμματα για τα ατελείωτα γεύματα που παραθέτει ως πρέσβης με τα ονόματα των προσκεκλημένων» συνεχίζει. «Ωστόσο, και από αυτά παίρνουμε πολλές πληροφορίες για τις σχέσεις των δύο χωρών. Για παράδειγμα, στο απόκομμα από δημοσίευμα των «The Times» για την ορκωμοσία της κυβέρνησης Καραμανλή τον Νοέμβριο του 1961, εντυπωσιάζει το πόσο σχολαστικά ενημερωμένοι ήταν τότε οι Αγγλοι σχετικά με τα ελληνικά πράγματα, με αναφορά σε όλους τους υπουργούς και με σχόλια για τον καθένα».

Ο διπλωμάτης Σεφέρης

Στην εισαγωγή της προσπαθεί να δώσει μια αντικειμενική περιγραφή της πολύ δύσκολης, όπως λέει, θέσης του «αγγλόφιλου» Σεφέρη ως πρέσβη στην Αγγλία (1957-1962). Στον προηγούμενο τόμο των Μερών καταγράφονται όλες οι φριχτές εντάσεις στο διάστημα των διαπραγματεύσεων του Κυπριακού. «Εδώ φαίνεται πώς ο Σεφέρης ως διπλωμάτης καταφέρνει να εκμεταλλευτεί μια ατμόσφαιρα καλής θέλησης που επικρατεί στη Βρετανία μετά τη συνειδητοποίηση του νέου ρόλου της στον διεθνή στίβο, ύστερα από την κρίση στο Σουέζ και στο Κυπριακό, για να καλλιεργήσει ένα θετικό κλίμα για τις ελληνο-βρετανικές σχέσεις. Ηταν πολύ σοβαρός στη δουλειά του ως διπλωμάτης, όπως ήταν πολύ σοβαρός και στην ποιητική του δουλειά. Αυτό το είχαμε δει και στο προηγούμενο ημερολόγιο και ο αυτός ο τόμος το επικυρώνει» σχολιάζει η επιμελήτρια των Μερών Η΄, προσθέτοντας ότι θα έχουμε λεπτομερέστερη εικόνα του διπλωμάτη Σεφέρη όταν εκδοθεί το Πολιτικό ημερολόγιο Γ΄ και όταν μελετηθούν σχετικά αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών.

O Ελύτης, η Φρειδερίκη και η Μερκούρη

Οι σχέσεις με τον έτερο έλληνα νομπελίστα Ελύτη παρουσιάζονται χλιαρές. «Είχαν διαφορετική ιδιοσυγκρασία» σχολιάζει η Κρίκου-Davis. O Σεφέρης (26 Σεπτεμβρίου 1961) γράφει: «Χτες Ελύτης· φάγαμε μαζί του το βράδυ Αβφ. Του διάβασα Δελφούς (από φιλία) – δεν παρακολούθησε πολύ – φαντάζομαι – λέει πως του άρεσε».

Για τη Μελίνα Μερκούρη, την οποία συναντά νωρίτερα τον ίδιο μήνα σε παράσταση της Ερωφίλης στο Ηρώδειο που του προκαλεί πολλές σκέψεις για την ευλυγισία της κρητικής γλώσσας, σημειώνει: «Πλάι μου ήρθε και κάθισε η Μελίνα Μερκούρη – τη χειροκρότησαν – αυτόγραφα – φυσικά δεν καταλαβαίνει τίποτε απ’ όλα αυτά. Προσέχει μόνο την πρωταγωνίστρια και τα ντυσίματά της».

Για τη βασίλισσα Φρειδερίκη σχολιάζει: «Κάποτε με φοβίζει». Στην επίσκεψη των βασιλέων στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1961 εκείνη του ζητάει να οργανώσει ένα γεύμα διανοουμένων, μεταξύ των οποίων και ο Γκράχαμ Γκριν. «Αντί να συνομιλήσει στην ίδια στάθμη και να ρωτήσει να μάθει, τους μάζεψε όλους γύρω της και ανέπτυξε τη θεωρία της για τις ευεργετικές συνέπειες της διάσπασης του ατόμου». Ολα αυτά γράφονται σε δύο ημεροδείκτες που μένουν στο γραφείο του και σε δύο σημειωματάρια, ένα αυτοσχέδιο και ένα του εμπορίου, που κρατά στο σπίτι. Δεν κρύβεται και «τα λέει σταράτα», σχολιάζει η επιμελήτρια.

Γιώργος και Μαρώ

Τα χρόνια αυτά σημαδεύονται και από μια δοκιμασία στις σχέσεις Μαρώς – Σεφέρη, εξαιτίας μιας νεαρής γραμματέως του στην πρεσβεία που τον είχε γοητεύσει, η οποία αναφέρεται στο ημερολόγιο κρυπτικά ως «Χα». Την Παρασκευή 2 Ιουνίου, περνώντας από το σπίτι να πάρει τη Μαρώ για έξοδο σημειώνει: «Βρήκα Μαρώ κοιμισμένη βαριά. Προσπάθησα να την ξυπνήσω. Ολωσδιόλου ασυνείδητη. Πλάι στο κρεβάτι της ένα χαρτί «να μη μ’ αγγίξει κανείς». Κάλεσα γιατρό MacCarthy ήρθε κατά τις 7 ½ – είχε πάρει μια φούχτα Sonéryl. Μετά δυο ώρες ξανά MacCarthy. Φοβερή νύχτα – παραμιλητά. Σήμερα πρωί ξανά MacC». Πρόκειται για τη θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας της Μαρώς; «Προφανώς» απαντά η Κρίκου-Davis. «Ωστόσο, αυτή η ιστορία δεν καταλύει τη σχέση τους. Κάνουν μαζί το καλοκαίρι διακοπές στους Δελφούς και στην Αμοργό». Η Μαρώ δεν της ζήτησε ποτέ να εξαλείψει αυτές τις αναφορές από την έκδοση. Αντιθέτως, υπογραμμίζει. «Η Μαρώ είχε απίθανη μνήμη και με βοήθησε πολύ και για πράγματα που αφορούσαν τον Σεφέρη, και στα πραγματολογικά, και στην αποκρυπτογράφηση των σημειώσεων, μου έδωσε τον μίτο της Αριάδνης για να πάω παρακάτω. Ηθελε να αισθάνεται πως έκανε ό,τι μπορούσε για την έκδοση των ημερολογίων και το έκανε πάρε πολύ σωστά. Αλλά και όσο ζούσε ο Σεφέρης τον βοηθούσε στο έργο του, του δακτυλογραφούσε κείμενα, τον υποστήριζε. Το δοκίμιο «Ακόμη λίγα λόγια για τον Αλεξανδρινό» (Δοκιμές Α΄) της το αφιερώνει γιατί εκείνη επέμενε να το γράψει. Είχαν μια στενή συντροφική σχέση».

Στις 3 Γενάρη του 1962 ο Σεφέρης σημειώνει: «Οσο το σκέπτομαι πρέπει να είμαι ένα λάθος στην Ελλ. λογοτεχνία». Τον επόμενο χρόνο αυτή η εξαιρετική περίπτωση για τα ελληνικά γράμματα θα τιμηθεί με το Νομπέλ Λογοτεχνίας. Από το ημερολόγιο φαίνεται πως γνωρίζει ότι είναι υποψήφιος για το βραβείο. Από τη Σουηδία τού ζητούν αντίτυπα κειμένων του, είναι ενήμερος ότι ετοιμάζονται υπομνήματα. Με την ανακοίνωση του Νομπέλ σχολιάζει: «Η αλήθεια είναι ότι τα πατριωτάκια έχουνε χλωμιάσει από φθόνο». «Δεν πίεσε τα πράγματα για να προωθήσει την υποψηφιότητά του» απαντά η Κρίκου-Davis όταν τη ρωτάμε. Γι’ αυτό και δεν τον σαμποτάρανε, όπως γνωρίζουμε ότι συνέβη με τον Σικελιανό. «Ωστόσο, πολύ τον πλήγωνε η κατηγορία ότι πούλησε την Κύπρο για να πάρει το Νομπέλ» σχολιάζει η Κρίκου-Davis, μια άποψη που εκφράστηκε ανοιχτά επί δικτατορίας. Είναι η τελευταία εγγραφή στον επόμενο τόμο. Εδώ, ο ίδιος χαίρεται που ο έλληνας πρέσβης στη Σουηδία Μ. Ι. Παπαδόπουλος δεν έκανε τίποτε, που αποτέλεσε «νεκρό σημείο – το μηδέν που χρειαζότανε. […] Αν ήταν ο [Αλέξιος] Κύρου ακόμη στη Στοκχόλμη θα είχε σαμποτάρει τα πάντα». Λίγο αργότερα, στη Στοκχόλμη, μόλις τιμημένος με το Νομπέλ, θα σημειώσει: «Οι άνθρωποι της γενιάς μου δεν αγάπησαν πολύ τη δουλειά μου. Δε μιλώ εδώ για τους φίλους μου· νομίζω οι άνθρωποι που την αγάπησαν πραγματικά είναι πολύ νεότεροι από μένα ακόμη και στον καιρό της Στροφής» (16 Δεκεμβρίου 1963).