Η αμερικανική παρέμβαση και οι ραγδαίες εξελίξεις στην περιοχή της ΝΑ Μεσογείου, έπειτα από την αρχική συμφωνία της προηγούμενης εβδομάδας για την οριοθέτηση θαλασσίων συνόρων μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου, διαμορφώνουν μία νέα συνθήκη, η οποία σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες και ενδείξεις διαμορφώνει προϋποθέσεις εκτόνωσης και στην ελληνοτουρκική ένταση.
Μητσοτάκης: «Το πλαίσιο ορίζεται από το Διεθνές Δίκαιο»
Ο ίδιος ο Πρωθυπουργός αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στη συμφωνία, δεδομένης της γενικότερης γεωπολιτικής αναστάτωσης και αναδιάταξης δυνάμεων, αλλά και της διαρκούς εμμονής της Αγκυρας στο παράνομο τουρκολιβυκό σύμφωνο. Οπως ανέφερε, σύμφωνα με πληροφορίες, ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε συνεργάτες του: «Η συμφωνία αυτή δείχνει το πλαίσιο για τη διευθέτηση ζητημάτων όπως η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, που είναι το Διεθνές Δίκαιο. Δείχνει ότι ο δρόμος είναι η συνεννόηση προς όφελος των λαών, της ασφάλειας και σταθερότητας στην περιοχή και όχι η αντιπαράθεση και η σύγκρουση. Δείχνει ακόμη ότι συμφωνίες που δεν βασίζονται στο Διεθνές Δίκαιο, ούτε καν στη γεωγραφία, αποτελούν μια θλιβερή ανορθογραφία σε μια κρίσιμη συγκυρία για την περιφερειακή και ευρωπαϊκή ασφάλεια».
Κυβερνητικές πηγές προσθέτουν σε αυτά ότι η Ελλάδα έχει ήδη κάνει πράξη τη συνεννόηση με γειτονικές χώρες εφαρμόζοντας το Διεθνές Δίκαιο, με τις συμφωνίες για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ιταλία και την Αίγυπτο, ενώ έχει συμφωνήσει με την Αλβανία για την παραπομπή του ζητήματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Προσθέτουν δε, πως «η επίτευξη ακόμα μιας συμφωνίας στην περιοχή και μάλιστα ανάμεσα σε δύο χώρες οι οποίες είναι ιστορικοί αντίπαλοι εδώ και δεκαετίες, ισχυροποιεί το πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου και τον σεβασμό σε αυτό, ως της μόνης δυνατότητας για βιώσιμες συμφωνίες μεταξύ γειτονικών κρατών προς όφελος της περιφερειακής σταθερότητας».
Η αμερικανική παρέμβαση και οι παραδοχές
Η προσέγγιση μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου προχώρησε υπό την αιγίδα της αμερικανικής κυβέρνησης (και με δεδομένο το έντονο ενδιαφέρον για τους ενεργειακούς πόρους της περιοχής). Αυτό έγινε σαφές από τις δημόσιες παραδοχές αξιωματούχων των δύο χωρών, αλλά επιβεβαιώθηκε και από τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος ανέφερε σε ανάρτηση του στο Twitter: «Μίλησα σήμερα (σ.σ.: την Τετάρτη) με τον ισραηλινό πρωθυπουργό και τον πρόεδρο του Λιβάνου και τους συνεχάρην για μία σημαντική απόφαση οριοθέτησης θαλασσίων συνόρων μεταξύ των δύο χωρών. Η κυβέρνησή μου είναι υπερήφανη που διευκόλυνε αυτή τη συμφωνία, η οποία είναι ένα θεμέλιο για την περιφερειακή σταθερότητα και ευημερία».
Είχε προηγηθεί, μεταξύ άλλων, ένα ταξίδι του Εϊμος Χόκσταϊν, ειδικού απεσταλμένου και συντονιστή Διεθνών Ενεργειακών Υποθέσεων της αμερικανικής κυβέρνησης, στον Λίβανο στις 13-14 Ιουνίου, εν όψει του οποίου είχε ανακοινωθεί ότι «θα συζητήσει βιώσιμες λύσεις για την ενεργειακή κρίση του Λιβάνου. Κατά την επίσκεψή του ο κ. Χόκσταϊν θα υπογραμμίσει την ελπίδα της κυβέρνησης Μπάιντεν ότι ο Λίβανος και το Ισραήλ θα μπορέσουν να καταλήξουν σε μία απόφαση για την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ καλωσορίζει το ανοιχτό πνεύμα συνεργασίας των δύο μερών με στόχο μία τελική απόφαση, η οποία προσφέρει τη δυναμική ώστε να αποδώσει περισσότερη σταθερότητα, ασφάλεια και ευημερία για τον Λίβανο και το Ισραήλ, όπως και για την ευρύτερη περιοχή».
Σημειωτέον ότι στην περιοχή και ειδικότερα στο κοίτασμα «Καρίς», δραστηριοποιείται η ελληνικών συμφερόντων εταιρεία Energean.
Η συνάντηση Ακάρ με Παναγιωτόπουλο
Η επίτευξη και ανακοίνωση της λιβανοϊσραηλινής συμφωνίας την προηγούμενη εβδομάδα συνέπεσε με τις διεργασίες, οι οποίες παρά τη συνεχιζόμενη έξαρση της επιθετικής τουρκικής ρητορικής, οδήγησαν στη συνάντηση του υπουργού Εθνικής Αμυνας Νίκου Παναγιωτόπουλου με τον τούρκο ομόλογό του Χολουσί Ακάρ στις Βρυξέλλες.
Συνέπεσε όμως και με το γεγονός ότι δεν συμπεριλήφθηκε τελικώς στο σχέδιο του αμυντικού προϋπολογισμού των ΗΠΑ η τροπολογία της Γερουσίας, με την οποία τίθενται όροι στον εκσυγχρονισμό των τουρκικών F-16.
Επειτα από ένα διάστημα κλιμακούμενης επιθετικότητας εκ μέρους της Αγκυρας, η συνάντηση των δύο υπουργών διάρκειας 40 λεπτών, αξιολογήθηκε ως ένα βήμα το οποίο, αν μη τι άλλο, αποκαθιστά έναν δίαυλο επικοινωνίας.
Από την ελληνική κυβέρνηση εκδηλώνονται συγκρατημένες προσδοκίες ως προς τη συνέχεια. Ωστόσο συνεργάτες του Πρωθυπουργού κρίνουν σημαντικό το γεγονός ότι υπήρξε μία απευθείας επαφή μεταξύ των υπουργών, οι οποίοι έχουν την άμεση ευθύνη και εποπτεία για τα όσα εξελίσσονται επί του πεδίου.
Οπως πάντως σημειώνουν, περαιτέρω πρόοδος μπορεί να υπάρξει μόνο υπό την προϋπόθεση ότι η αποκλιμάκωση των προκλήσεων στο Αιγαίο θα συνδυαστεί και με μία άμβλυνση της ρητορικής επιθετικότητας.
Το γεγονός ότι όσο εμφανίζονταν ενδείξεις μιας δυνατότητας αποκλιμάκωσης της έντασης στην περιοχή της ΝΑ Μεσογείου δεν περιλήφθηκε στο σχέδιο του αμερικανικού αμυντικού προϋπολογισμού η τροπολογία της Γερουσίας με την οποία τίθενται όροι στην πώληση-εκσυγχρονισμό των τουρκικών F-16, προβλημάτισε την Αθήνα.
Διπλωματικές πηγές θεωρούν πως η εξέλιξη φανερώνει ότι πρόκειται προφανώς για ένα πεδίο διαπραγμάτευσης μεταξύ Αγκυρας και Ουάσιγκτον και ότι όλα θα κριθούν στο διάστημα των επόμενων εβδομάδων. Κυβερνητικοί παράγοντες αναφέρουν την ίδια στιγμή ότι τίποτε δεν έχει κριθεί ακόμη και προσθέτουν ότι η συζήτηση στα σώματα του Κογκρέσου θα συνεχιστεί έπειτα από τις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου και αναλόγως των συσχετισμών οι οποίοι θα προκύψουν από αυτές.
Κατά την ίδια γραμμή πληροφόρησης, η Ελλάδα διαθέτει επαρκή αποτρεπτική ικανότητα στον αέρα, η οποία σε καμία περίπτωση δεν πλήττεται από το υποθετικό σενάριο έγκρισης του προγράμματος των τουρκικών F-16. Οπως σημειώνεται, τέτοιου τύπου προγράμματα δεν αποδίδουν άμεσο αποτέλεσμα και ακόμη και αν η σχετική έγκριση αποφασιζόταν σε μερικούς μήνες, θα απαιτούνταν ένα με δύο έτη για τη διαπραγμάτευση της σύμβασης, ενώ η υλοποίηση δεν θα ξεκινούσε πριν από την πάροδο μιας πενταετίας.
Στο μεταξύ, τονίζουν κυβερνητικοί αξιωματούχοι, η Ελλάδα διαθέτει ήδη προβάδισμα με τη στρατηγική ενίσχυσης της αποτρεπτικής ικανότητας την οποία ακολουθεί και τον προγραμματισμό που έχει κάνει.
Εχει παραλάβει τα πρώτα Rafale, των οποίων η σταδιακή παράδοση προχωρεί και αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2023.
Ταυτόχρονα παραλαμβάνει τα πρώτα αναβαθμισμένα F-16 Viper, η παράδοση των οποίων θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2026-27, ενώ έχει ήδη εκδηλώσει το ενδιαφέρον της για την προμήθεια F-35.
Υπό αυτή την έννοια, από την ελληνική πλευρά υπογραμμίζεται ότι οι ενστάσεις οι οποίες διατυπώνονται στις ΗΠΑ ως προς την πώληση/αναβάθμιση των τουρκικών F-16 συνδέονται με τους ευρύτερους προβληματισμούς για την ευθυγράμμιση ή μη της της Τουρκίας με τα αμερικανικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο.
Υπό το ίδιο πρίσμα, σημειώνεται ότι η πρόσδεση της Τουρκίας στο δυτικό στρατόπεδο είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θίγονται ελληνικά συμφέροντα.
Η ακτοπλοϊκή διασύνδεση Θεσσαλονίκης – Σμύρνης
Στις εξελίξεις των τελευταίων ημερών, οι οποίες έχουν προσφέρει κάποιες ενδείξεις για την ενδεχόμενη αποκλιμάκωση της ελληνοτουρκικής έντασης, περιλαμβάνεται και ένα ζήτημα «χαμηλής πολιτικής»: Η έναρξη της λειτουργίας της ακτοπλοϊκής σύνδεσης Θεσσαλονίκης – Σμύρνης. Η πρωτοβουλία είχε μελετηθεί και δρομολογηθεί από τον πρώην δήμαρχο Γιάννη Μπουτάρη το 2011 και η υλοποίησή της στη σημερινή συγκυρία κρίνεται σημαντική για λόγους ουσιαστικούς. Η ακτοπλοϊκή διασύνδεση δεν έχει μόνο τουριστική διάσταση, αλλά κυρίως οικονομική και εμπορική. Σύμφωνα με τις σχετικές μελέτες, 17.000 τουρκικά φορτηγά σε ετήσια βάση θα επωφελούνται από τη λειτουργία της γραμμής, αποκτώντας πρόσβαση στην Ευρώπη μέσω Θεσσαλονίκης. Το ταξίδι διαρκεί 12 ώρες και μέσω αυτού καθίσταται πολύ πιο συμφέρουσα η μεταφορά προϊόντων, αφού αποφεύγεται πλέον η διαδρομή μέσω της τουρκικής ενδοχώρας προς την περιοχή των Βαλκανίων και της ΝΑ Ευρώπης.
Η συνάντηση Καλίν – Σάλιβαν και το δόγμα ασφάλειας των ΗΠΑ
Κυβερνητικές και διπλωματικές πηγές στην Αθήνα εκτιμούν ότι οι εξελίξεις οι οποίες οδήγησαν τελικά σε ένα πρώτο βήμα προσέγγισης, όπως ερμηνεύεται η συνάντηση Παναγιωτόπουλου – Ακάρ, ήταν αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραμέτρων.
Μεταξύ αυτών αναφέρεται η συνάντηση Μακρόν – Ερντογάν την προηγούμενη εβδομάδα στη σύνοδο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας στην Πράγα, έπειτα από την οποία ο γάλλος πρόεδρος άφησε ανοιχτό και το ενδεχόμενο να επισκεφθεί την Τουρκία εντός του 2022.
Κυρίως όμως αξιολογείται ως ιδιαιτέρως σημαντική η συνάντηση του ειδικού συμβούλου Ασφαλείας των ΗΠΑ Τζέικ Σάλιβαν με τον στενό συνεργάτη του Ταγίπ Ερντογάν Ιμπραήμ Καλίν στην Κωνσταντινούπολη πριν από δύο εβδομάδες. Κατά τις εκτιμήσεις και πληροφορίες ελλήνων παραγόντων, η συζήτηση μεταξύ των δύο αξιωματούχων κατέστησε σαφές στην Αγκυρα ότι η αποσταθεροποιητική και αναθεωρητική τακτική της είναι επιζήμια για την Τουρκία, για τη ΝΑΤΟϊκή συνοχή και την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή.
Το δόγμα ασφάλειας των ΗΠΑ και η Μέση Ανατολή
Υπό αυτό το πρίσμα, και με το βλέμμα στραμμένο στη συνεχιζόμενη τακτική «μερικής πρόσδεσης» του Ταγίπ Ερντογάν στο άρμα του Βλαντίμιρ Πούτιν, κυβερνητικές πηγές παραπέμπουν σε κάποιες συγκεκριμένες αναφορές, οι οποίες περιλαμβάνονται στο κείμενο της «Στρατηγικής Ασφαλείας της κυβέρνησης Μπάιντεν – Χάρις».
Μεταξύ άλλων, σε αυτό το έγγραφο, το οποίο δόθηκε στη δημοσιότητα προ ημερών, υπογραμμίζονται τα εξής σημεία:
«Στρατηγικός ανταγωνισμός. Η πλέον πιεστική στρατηγική πρόκληση που αντιμετωπίζουμε όσο επιδιώκουμε τη δημιουργία ενός ελεύθερου, ανοιχτού, ευημερούντος και ασφαλούς κόσμου προέρχεται από δυνάμεις οι οποίες συνδυάζουν την αυταρχική διακυβέρνηση με την αναθεωρητική εξωτερική πολιτική».
«Δημιουργούμε τον ισχυρότερο και ευρύτερο συνασπισμό εθνών ώστε να ενισχύσουμε τη συλλογική μας ικανότητα να αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις και να προσφέρουμε στον αμερικανικό λαό και στον υπόλοιπο κόσμο».
«Μία περισσότερο ενοποιημένη Μέση Ανατολή, η οποία θα δίνει ισχύ στους συμμάχους και εταίρους μας, θα προωθήσει την περιφερειακή ειρήνη και ευημερία, ενώ παράλληλα θα μειώνει μακροπρόθεσμα τις απαιτήσεις για αμερικανικούς πόρους, οι οποίες προκαλούνται στην περιοχή».
Ενεργειακός πονοκέφαλος και αυξημένη εκλογική ετοιμότητα
Οι εξελίξεις στο μέτωπο των ελληνοτουρκικών και οι ευρωπαϊκές εκκρεμότητες στο ζήτημα της ενεργειακής κρίσης αντιμετωπίζονται από το Μέγαρο Μαξίμου ως ένας συνδυασμός παραμέτρων, οι οποίες επιδρούν και στο προεκλογικό τοπίο. Υπό αυτή τη συνθήκη, η σύνοδος κορυφής της ερχόμενης εβδομάδας, εν όψει της οποίας εξακολουθεί να απουσιάζει μία ρεαλιστική και αποτελεσματική πρόταση της Επιτροπής για το θέμα της ενέργειας, αναμένεται ως άλλη μία κρίσιμη συνάντηση.
Οι συνθήκες και στα δύο πεδία επηρεάζουν εν πολλοίς πολλές αποφάσεις, ξεκινώντας από τον ακριβή χρόνο προκήρυξης των εκλογών και φτάνοντας στη στρατηγική και στις προσδοκίες που θα επιδιώξει να καλλιεργήσει ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Ο Πρωθυπουργός και το κυβερνητικό επιτελείο λειτουργούν πάντως πλέον σε προεκλογικούς ρυθμούς και θέτουν τον κομματικό μηχανισμό σε αυξημένη ετοιμότητα. Κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου πραγματοποιήθηκε στους χώρους του ΟΑΚΑ η σύνοδος των οργανώσεων της ΝΔ, παρουσία του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ενώπιον αυτών είχαν προγραμματιστεί ομιλίες σχεδόν όλων των υπουργών της κυβέρνησης, ενώ για το διάστημα των επόμενων μηνών καταρτίζεται ήδη το πρόγραμμα των περιοδειών του Πρωθυπουργού ανά την Ελλάδα, σε δεκαπενθήμερη βάση.
