Παγιδευμένοι στο Δίκτυο

Καλύπτοντας τη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου για… κυβερνοεπικοινωνία, το Internet προκαλεί έναν κοινωνικά αποδεκτό εθισμό. Ποια τα στερητικά συμπτώματα και ποιες οι πιθανότητες απεξάρτησης;

1) Σας απασχολεί το Internet; (σκέφτεστε την προηγούμενη σύνδεσή σας ή ανυπομονείτε για την επόμενη;).

2) Νιώθετε την ανάγκη να χρησιμοποιείτε το Internet όλο και περισσότερο;

3) Εχετε κάνει επανειλημμένες ανεπιτυχείς προσπάθειες να ελέγξετε, να μειώσετε ή να σταματήσετε τη χρήση του Internet;

4) Αισθάνεστε συμπτώματα στέρησης (νευρικότητα ή μελαγχολία) όταν προσπαθείτε να περιορίσετε τη χρήση του Internet;

5) Παραμένετε συνδεδεμένος για περισσότερη ώρα από όση σκοπεύατε αρχικά;

6) Παραμελείτε τη σχέση, τη δουλειά ή τις σπουδές σας εξαιτίας του Internet;

7) Εχετε πει ψέματα για τον χρόνο που αφιερώνετε στο Internet;

8) Χρησιμοποιείτε το Internet για να ξεφύγετε από τα προβλήματα ή για να αισθανθείτε καλύτερα;

9) Συνεχίζετε να χρησιμοποιείτε το Δίκτυο παρ’ ότι πληρώνετε υψηλούς τηλεφωνικούς λογαριασμούς;

10) Εχετε κάνει δραστικές αλλαγές στο πρόγραμμά σας (μείωση ύπνου, κοινωνικών δραστηριοτήτων κλπ.) για να αφιερώσετε περισσότερο χρόνο στο Δίκτυο;

11) Νευριάζετε όταν σας διακόπτουν ενώ είστε βυθισμένος στο Internet;

12) Μήπως σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή σας αισθάνονται ενοχλημένοι ή απογοητευμένοι από τον χρόνο που περνάτε στο Δίκτυο;

13) Αντιδράτε αμυντικά ή με νευρικότητα όταν σας λένε ότι αφιερώνετε υπερβολικά πολύ χρόνο στο Internet;

14) Αισθάνεστε ενοχές ή άγχος για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείτε το Δίκτυο;

15) Εχετε συχνά την εντύπωση ότι βρίσκεστε μόλις ένα βήμα από το να βρείτε την πληροφορία που αναζητούσατε στον κυβερνοχώρο;

16) Ελέγχετε διαρκώς το e-mail σας;

17) Λαχταράτε μια δόση Internet όπως ο καπνιστής λαχταρά ένα τσιγάρο;

Αν απαντήσατε ναι στις περισσότερες από τις παραπάνω ερωτήσεις, τότε ανήκετε σε ένα νέο είδος εθισμένων, των «εθισμένων στο Internet», αυτών δηλαδή που περνούν τόσο χρόνο μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή τους ώστε να παραμελούν την «πραγματική ζωή» τους. Καθώς το Δίκτυο εξαπλώνεται, αυτού του είδους η διαταραχή, που στο παρελθόν συναντιόταν μονάχα ανάμεσα στους «χάκερ» (κυβερνοπειρατές), αρχίζει να αφορά το ευρύ κοινό το οποίο ανακαλύπτει ότι μπορεί να δημιουργήσει μια εναλλακτική κοινωνική ζωή στον κυβερνοχώρο.

Οι εθισμένοι στο Internet σήμερα είναι τόσο πολλοί ώστε να αποτελούν μια νέα «αγορά», την οποία εντόπισε η δρ Κίμπερλι Γιανγκ, κλινική ψυχολόγος και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, και δημιούργησε το Κέντρο για τον Εθισμό στο Δίκτυο (Centre for Online Addiction ή COLA). Στη διεύθυνση www. netaddiction. com η Γιανγκ παρέχει επαγγελματικές συμβουλές στα θύματα της κυβερνοεξάρτησης προς 30 δολάρια την ώρα.

Συνεδρίες εθισμένων στο Δίκτυο μέσα στο ίδιο το Δίκτυο; Δεν είναι σαν οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί να συναντιόνταν μέσα σε ένα μπαρ; Η δρ Γιανγκ επιμένει ότι οι μέθοδοί της είναι αποτελεσματικές και ότι σκοπός δεν είναι ο «άρρωστος» να πετύχει απόλυτη αποχή από το Internet αλλά να μάθει να ελέγχει το σερφάρισμά του. Η θεραπεία, δηλαδή, από την υπερβολική χρήση του Internet δεν μοιάζει με την όλα-ή-τίποτε προσέγγιση που χρησιμοποιείται στην κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών αλλά με τη θεραπεία των διατροφικών διαταραχών.

Γιατί όμως το Δίκτυο είναι τόσο γοητευτικό; Σε μια έρευνα του πρακτορείου Reuter ανάμεσα σε 1.000 στελέχη επιχειρήσεων οι περισσότεροι από τους μισούς παραδέχθηκαν ότι νιώθουν ένα αίσθημα ευφορίας όταν βρίσκουν την πληροφορία που αναζητούσαν στο Internet. Το σερφάρισμα παράγει χημικές αλλαγές στο σώμα, παρόμοιες με εκείνες που παράγονται στο σώμα των παθολογικών τζογαδόρων ­ όπως αύξηση της αδρεναλίνης και της ντοπαμίνης, μιας ουσίας του εγκεφάλου που συνδέεται με την ευφορία και την αγαλλίαση. Και όταν κάτι αυξάνει τα επίπεδα της ντοπαμίνης στο σώμα μας, είναι φυσικό να επιθυμούμε περισσότερο από αυτό.

Επιπλέον η κοινωνία μας θεωρεί το Internet ένα από τα θαύματα της τεχνολογίας και, παραδόξως, σύμφωνα με την Κάθλιν Σέρερ, ψυχολόγο του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Οστιν, αυτή ακριβώς η χρησιμότητά του και το ότι είναι κοινωνικά αποδεκτό ευνοούν την κατάχρησή του. «Είναι άλλωστε πανεύκολο για ένα φοιτητή ή εργαζόμενο να περνά από τη δουλειά στο παιχνίδι θολώνοντας τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα δύο» λέει. Σε σημείο που το Πανεπιστήμιο του Τέξας αναγκάστηκε να διοργανώσει σεμινάριο με τίτλο «Είναι 4 π.μ. και δεν μπορώ ­ ε, δεν θέλω ­ να αποσυνδεθώ». Το Internet, προσθέτει η Σέρερ, είναι πιο εθιστικό από την τηλεόραση γιατί παρέχει την ευκαιρία για αλληλεπίδραση με άλλα άτομα καλύπτοντας μια εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου.

Ετσι η «σκοτεινή πλευρά του κυβερνοχώρου» παραμένει αθέατη και το μανιώδες σερφάρισμα αντιμετωπίζεται ως ασφαλής εθισμός. Γιατί ακόμη και οι εθισμοί υπακούουν σε μια ιεραρχία: τα ναρκωτικά είναι χειρότερα από το αλκοόλ, που είναι χειρότερο από τη νικοτίνη, που είναι χειρότερη από το φαγητό, που είναι χειρότερο από τον τζόγο, και όλα αυτά είναι χειρότερα από το Internet.

Το Δίκτυο δεν είναι στο σύνολό του εθιστικό αλλά συγκεκριμένες εφαρμογές του, κυρίως οι διαδραστικές, παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καταχρηστικής συμπεριφοράς. Οι μη εθισμένοι χρησιμοποιούν το Internet για να συγκεντρώσουν πληροφορίες και να διατηρήσουν ήδη υπάρχουσες σχέσεις μέσω της ηλεκτρονικής επικοινωνίας· οι εθισμένοι χρησιμοποιούν κυρίως τις υπηρεσίες εκείνες του Δικτύου που τους επιτρέπουν να «γνωρίσουν» κόσμο και να ανταλλάξουν απόψεις. Στην ασφάλεια της ενδοδικτυακής ανωνυμίας μπορεί κάποιος να εκφράσει τις ιδέες που δεν τολμά να ξεστομίσει στον κοινωνικό του περίγυρο, να βρει την υποστήριξη που του λείπει στην πραγματική ζωή, να κάνει σεξ χωρίς τον κίνδυνο μόλυνσης από AIDS και κυρίως να κατασκευάσει την ταυτότητα που επιθυμεί.

Στην πραγματική ζωή η κοινωνικοοικονομική θέση, το φύλο, η ηλικία, η εμφάνιση επηρεάζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις. Ο κυβερνοχώρος ωστόσο είναι η ιδανική δημοκρατία γιατί όλοι οι «εικονικοί πολίτες» είναι ίσοι, ελεύθεροι να δημιουργήσουν την περσόνα που επιθυμούν και να κάνουν νέους κυβερνοφίλους χωρίς να είναι αναγκασμένοι να ικανοποιούν τις απαιτήσεις της «πραγματικής» φιλίας. Γι’ αυτό έχει παρατηρηθεί ότι οι πιο επιρρεπείς στον κυβερνοεθισμό δεν είναι αυτοί που πληρούν το στερεότυπο «άντρας – νέος – εσωστρεφής – δεξιοτέχνης στους υπολογιστές» αλλά άνθρωποι ντροπαλοί, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, που φοβούνται την απόρριψη. Το Δίκτυο τους επιτρέπει να αποκτήσουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και να διαπρέψουν σε έναν φανταστικό κόσμο που ζει μέσα στην οθόνη του υπολογιστή τους.

Αλλωστε έρευνα της Γιανγκ κατέληξε ότι το 83% των εθισμένων ήταν συνδεδεμένοι στο Δίκτυο για λιγότερο από ένα χρόνο. Αυτό αποδεικνύει ότι οι «αλκοολικοί του κυβερνοχώρου» δεν είναι οι «φανατικοί των κομπιούτερ», όπως τους γνωρίζαμε στο παρελθόν ­ και σημαίνει ότι το Δίκτυο μπορεί να προκαλέσει σχεδόν άμεσο εθισμό. Αλλά είναι το Δίκτυο εθιστικό ή οι επιρρεπείς στους εθισμούς κάνουν κατάχρηση του Δικτύου; Ερευνες έχουν δείξει ότι πολλοί μανιώδεις σέρφερ πίνουν πολύ αλκοόλ, καπνίζουν πολύ, τρώνε υπερβολικά, πίνουν πολύ καφέ ­ το Δίκτυο είναι απλώς ένα ακόμη προϊόν που χρησιμοποιούν ανεξέλεγκτα.

Οι κινδυνολόγοι προειδοποιούν ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια τεχνολογική ωρολογιακή βόμβα. Οι άνθρωποι είχαν πάντα την τάση να εθίζονται στους υπολογιστές, στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, στο τηλέφωνο. Στο όχι και τόσο απώτερο μέλλον ­ όταν τα κομπιούτερ, το βίντεο και το τηλέφωνο θα συγχωνευθούν σε ένα μέσον ­ ίσως βρεθούμε μπροστά σε ένα εξαιρετικά εθιστικό τέρας. Η δημιουργία των Ανώνυμων Σέρφερ δεν πρόκειται να αργήσει.