Ο καθηγητής Ιστορίας της Τεχνολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) και διευθυντής του αγγλόφωνου Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Science, Technology and Society – Science and Technology Studies» (Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης και Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών), Αριστοτέλης Τύμπας σχολιάζει τη συνέντευξη που παραχώρησε ο αλγόριθμος ChatGPT στο ΒΗΜΑ-Science και εξηγεί τα διακυβεύματα που προκύπτουν από τη θεαματική είσοδο των αλγορίθμων στη ζωή μας.
Πώς κρίνετε τις απαντήσεις του αλγορίθμου σχετικά με την κυβερνητική και την τεχνητή νοημοσύνη;
«Από την αξιολόγηση των απαντήσεων του αλγορίθμου για την ιστορία της κυβερνητικής και της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί εύκολα κάποια ή κάποιος που έχει εξοικείωση με το αντικείμενο να καταλάβει αν η εργασία έχει συνταχθεί από άνθρωπο ή από μηχανή. Ας υποθέσουμε ότι μία τέτοια ερώτηση έχει γίνει στο πλαίσιο ενός μαθήματος ιστορίας της τεχνητής νοημοσύνης. Η απάντηση είναι φανερό ότι δεν λαμβάνει υπόψη της την αλλαγή στην ιστορία της τεχνητής νοημοσύνης, από μία πρώτη περίοδο, κατά την οποία η επιδίωξη ήταν να κατασκευαστεί μία μηχανή που θα μπορεί να έχει τις δυνατότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου, σε επόμενες περιόδους (και σήμερα), κατά τις οποίες το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην ενσωμάτωση τεχνητής ευφυΐας σε όλο το τεχνικό σύμπαν, σε όλες τις υλικότητες που μας περιβάλλουν. Αυτή είναι μία πολύ κομβική αλλαγή, η οποία δεν ενσωματώνεται στην απάντηση. Επίσης, ο αλγόριθμος αδυνατεί να προσδιορίσει ότι η κυβερνητική δεν ξεκινά με τον Νόμπερτ Γουίνερ, ο οποίος επικαιροποίησε αυτή την έννοια στην εποχή της ηλεκτρονικής, αλλά με τον James Watt και τον μηχανισμό του κυβερνήτη της ατμομηχανής της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης. Μηχανισμοί αρνητικής ανατροφοδοσίας (feedback), όπως αυτός του κυβερνήτη, υπάρχουν και στην εποχή του ατμού και στην εποχή του ηλεκτρισμού, δεν εμφανίζονται μόνο στην ηλεκτρονική εποχή».
Η εμφάνιση εργαλείων όπως το ChatGPT επηρεάζει την εκπαιδευτική διαδικασία στο Πανεπιστήμιο;
«Οι διδάσκοντες και διδάσκουσες που γνωρίζουν το αντικείμενο θα μπορούσαν να διατυπώσουν την ερώτηση για την ιστορία της κυβερνητικής και της τεχνητής νοημοσύνης με τρόπο που θα αναδεικνυόταν αμέσως ότι η απάντηση δεν έχει δοθεί από μία φοιτήτρια ή έναν φοιτητή. Το κρίσιμο είναι να υπάρχει η γνώση και το ενδιαφέρον αυτών που διατυπώνουν την ερώτηση αλλά και η επίγνωση των ορίων της τεχνητής νοημοσύνης από τις φοιτήτριες και τους φοιτητές. Τούτου λεχθέντος, προσωπικά δεν με ανησυχεί η προοπτική τού να αξιοποιείται η τεχνητή νοημοσύνη για φοιτητικές εργασίες, αρκεί οι φοιτήτριες και οι φοιτητές να έχουν εκπαιδευθεί ώστε να κατανοούν τους περιορισμούς. Η χρήση τεχνητής νοημοσύνης, με παράλληλη κατανόηση των περιορισμών της, θα μπορούσε να εμπλουτίσει την εκπαιδευτική διαδικασία στα πανεπιστήμια».
Εκφράζεται συχνά ένας φόβος ότι οι αλγόριθμοι θα αντικαταστήσουν τους ανθρώπους σε πολλές εργασίες. Είναι βάσιμος αυτός ο φόβος;
«Δεν είναι αυτός ο μεγαλύτερος φόβος μου ως προς το μέλλον των κοινωνιών μας. Από την έρευνα συναδέλφων αλλά και τη δική μου γνωρίζουμε ότι δεν έχει επιβεβαιωθεί εμπειρικά ότι οι μηχανές, μεταξύ αυτών και οι υπολογιστές, όσο ευφυείς κι αν παρουσιάζονται, έχουν αντικαταστήσει τους ανθρώπους. Αυτό που γνωρίζουμε καλά από την ιστορία της τεχνολογίας είναι ότι με κάθε είσοδο μηχανών προκύπτει ανάγκη για νέες γνώσεις-δεξιότητες και νέες κατηγορίες εργαζομένων. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα επαγγέλματα που βασίζονται στην επιστήμη της Πληροφορικής, επαγγέλματα τα οποία υπηρετούν πλέον πολλά εκατομμύρια εργαζομένων ανά τον κόσμο. Το πλήθος αυτών των επαγγελμάτων έχει διευρυνθεί πολύ στις μεταπολεμικές δεκαετίες. Η μεγάλη ανάπτυξη της υπολογιστικής τεχνολογίας στην εποχή της ηλεκτρονικής έχει οδηγήσει και σε μία αντίστοιχα μεγάλη αναγκαιότητα για νέα επαγγέλματα, νέα επιστημονικά αντικείμενα και την ανάγκη εκπαίδευσης σε αυτά. Επομένως, δεν συμμερίζομαι αυτόν το φόβο. Δεν είχαμε στο παρελθόν και δεν προβλέπω ότι θα έχουμε στο μέλλον κάποια στατική αντικατάσταση των ανθρώπων από τις μηχανές, θα έχουμε μια δυναμική διεύρυνση της ανάγκης για δεξιοτεχνική εργασία».
Η λειτουργία των αλγορίθμων είναι αυτόνομη ή «κρύβει» την εργασία πολλών ανθρώπων οι οποίοι εκπαιδεύουν συνεχώς τους αλγορίθμους αυτούς;
«Επειδή ακριβώς δεν επιβεβαιώνεται εμπειρικά ότι οι μηχανές αντικαθιστούν στατικά τους ανθρώπους σε δεδομένες εργασίες, αλλά με τις νέες μηχανές προκύπτει η ανάγκη για νέες εργασίες και νέες δεξιότητες, είναι πολύ σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι είναι οι άνθρωποι αυτοί που παράγουν διάφορα προϊόντα με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, αλγορίθμων και μεγάλων δεδομένων. Συχνά παρουσιάζεται ότι είναι η μηχανή αυτή που παράγει και όχι οι άνθρωποι, με τον συνδυασμό διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας τους, τις νέες δεξιότητες και την τεχνογνωσία τους. Ο τρόπος με τον οποίο έχει προκύψει ιστορικά η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται αυτή σήμερα, τείνει να αποκρύψει τον ρόλο του ανθρώπου στη λειτουργία των αλγορίθμων. Καμία όμως μηχανή δεν παράγει κάτι από μόνη της. Οσο πολύπλοκος κι αν είναι ένας αλγόριθμος, αυτός έχει διαμορφωθεί μέσω της ανθρώπινης εργασίας και χρησιμοποιείται με βάση την εργασία ανθρώπων».
Μπορούν να δημιουργηθούν αλγόριθμοι οι οποίοι θα είναι ουδέτεροι, ή είναι «καταδικασμένοι» να ενσωματώνουν την υποκειμενικότητα των ανθρώπων;
«Αν με τη λέξη «ουδέτεροι» εννοούμε ότι οι αλγόριθμοι δεν θα διαμορφώνονται στο πλαίσιο της υποκειμενικότητας ανθρώπων, δηλαδή ότι από τον σχεδιασμό τους δεν θα ευνοούν συγκεκριμένους κοινωνικούς προσανατολισμούς, η απάντηση είναι αρνητική. Στον σχεδιασμό των μηχανών και στις προοπτικές χρήσης τους εγγράφονται πάντα κοινωνικές προτιμήσεις, δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά. Ετσι, είναι σημαντικό ο σχεδιασμός να πραγματοποιείται με τρόπο ώστε να αποτυπώνονται σε αυτόν οι επιδιώξεις μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Πάντα θα εγγράφεται υποκειμενικότητα στον σχεδιασμό των τεχνικών, το ζήτημα είναι πώς αυτή δεν θα βασίζεται στον αδιαφανή σχεδιασμό κάποιων λίγων ειδικών».
Ποια είναι τα διακυβεύματα της τεχνητής νοημοσύνης που αναμένεται να μας απασχολήσουν τα επόμενα χρόνια;
«Ελπίζω να μην απλουστεύω λέγοντας ότι τα διακυβεύματα της τεχνητής νοημοσύνης θα είναι τα κλασικά διακυβεύματα μιας κοινωνίας, δηλαδή η διεκδίκηση εμπλουτισμού και διεύρυνσης της δημοκρατίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για τον σχεδιασμό των σύγχρονων τεχνολογιών και για τον τρόπο με τον οποίο θα αντιμετωπιστούν – με τη χρήση των τεχνολογιών αυτών – μία σειρά από προκλήσεις. Παραδείγματος χάριν, θεωρώ ότι ένα μεγάλο διακύβευμα αφορά τον δημοκρατικό σχεδιασμό αλγορίθμων για την κατανόηση και την αντιμετώπιση της πρωτοφανούς περιβαλλοντικής κρίσης. Ενα άλλο διακύβευμα προκύπτει από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην τεχνητή γονιμοποίηση, όπου αλγόριθμοι υπεισέρχονται στη διαδικασία επιλογής εμβρύων. Και σε αυτή την περίπτωση είναι πολύ σημαντική η ανοιχτή συμμετοχή στη διαμόρφωση τέτοιου είδους αλγορίθμων, ώστε οι γονείς να μην έρχονται, εν αγνοία τους, προ τετελεσμένου, από αδιαφανώς διαμορφωμένους αλγορίθμους».
