Ο λαβύρινθος των διερευνητικών εντολών – Τι σχεδιάζουν τα κομματικά επιτελεία

Επτά λεπτά μετά τα μεσάνυχτα της 21ης Αυγούστου 2015 ο τότε πρόεδρος της ΝΔ και αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Βαγγέλης Μεϊμαράκης λάμβανε μέσω… e-mail από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο τη διερευνητική εντολή για τη διακρίβωση της δυνατότητας σχηματισμού κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Ηταν ίσως η πιο πρωτότυπη ανάθεση διερευνητικής εντολής που έχει υπάρξει – χαρακτηριστική ένδειξη του χαοτικού κλίματος που επικρατούσε στον απόηχο της παραίτησης της κυβέρνησης Τσίπρα μετά την αποχώρηση 25 βουλευτών του που αντιτάχθηκαν στη μνημονιακή μετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ.

Είχε προηγηθεί η παραίτηση της κυβέρνησης και ο τότε πρωθυπουργός όπως έλαβε τη διερευνητική εντολή έτσι και την επέστρεψε, καθώς επεδίωκε εκλογές το ταχύτερο δυνατόν. Ο κ. Μεϊμαράκης είχε απαντήσει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ότι δεν προβλέπεται να ανατίθεται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου η διερευνητική εντολή και ότι για να την παραλάβει θα έπρεπε να τον επισκεφθεί, όπως και έγινε το επόμενο πρωί, ενώ εξάντλησε το τριήμερο περιθώριο που δίνει το Σύνταγμα κόντρα στην επιδίωξη του Αλέξη Τσίπρα για fast track κάλπες. Το ίδιο έπραξε και το τρίτο σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμμα που μόλις είχαν συγκροτήσει οι 25 αποσχισθέντες πρώην βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ υπό τον Παναγιώτη Λαφαζάνη (Λαϊκή Ενότητα). Ετσι αποτράπηκε το πιο ειδεχθές σενάριο: να λάβει διερευνητική εντολή η Χρυσή Αυγή.

Η πρώτη εντολή

Η άκρως διδακτική (και τραυματική) αυτή εμπειρία αποτυπώνει μόνο μια πλευρά της σύνθετης διαδικασίας των διερευνητικών εντολών, είναι όμως ενδεικτική του εύρους που μπορεί να λάβει η πρόνοια του συνταγματικού νομοθέτη να δώσει ένα περιθώριο εξεύρεσης διεξόδου όταν δεν προκύπτει απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Τη δοκιμασία των διερευνητικών εντολών θα βιώσουμε και αυτή τη φορά μετά τις επικείμενες εκλογές της απλής αναλογικής που δεν θα δώσουν αυτοδυναμία όποιο και να είναι πρώτο κόμμα. Ετσι, βάσει του άρθρου 37 του Συντάγματος, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου θα παρέχει «στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Bουλής».

Ο αρχηγός του πρώτου κόμματος, λοιπόν, θα λάβει την πρώτη διερευνητική εντολή χωρίς να είναι απαραίτητο πάντως να εξαντλήσει το τριήμερο που προβλέπει το Σύνταγμα, κάτι που αναμένεται να συμβεί στην περίπτωση που η ΝΔ επιβεβαιώσει την «πρωτιά» που της δίνουν οι δημοσκοπήσεις, καθώς, όπως έχει καταστήσει σαφές ο Κυριάκος Μητσοτάκης, επιθυμεί καθαρή εντολή, δηλαδή αυτοδύναμη κυβέρνηση και άρα δεν προσβλέπει σε αναζήτηση εταίρου για σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας.

Οταν πάρει ο ΣΥΡΙΖΑ

Στην περίπτωση που η διερευνητική εντολή επιστραφεί ως ατελέσφορη, τότε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας «παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος». Εάν δεύτερο κόμμα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, τότε, βάσει των δηλώσεων του κ. Τσίπρα ότι δεν επιθυμεί «κυβέρνηση ηττημένων», προκύπτει λογικά ότι και η δεύτερη διερευνητική δεν θα τελεσφορήσει.

Με βάση τη δήλωση προθέσεων του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ συνάγεται ότι θα κάνει χρήση της εντολής για διερεύνηση σχηματισμού κυβέρνησης μόνον εφόσον έρθει πρώτο κόμμα, αν και σε αυτή την περίπτωση, με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, φαντάζει «θολό» το τοπίο, καθώς η ΝΔ προφανώς και αποκλείεται – το σενάριο του «μεγάλου συνασπισμού» δεν «παίζει» – ενώ και το ΠαΣοΚ-ΚΙΝΑΛ δηλώνει ότι δεν θα αποτελέσει «βολικό εταίρο» για κανέναν, προκρίνοντας «κυβέρνηση με ισχυρό ΠαΣοΚ και σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα από την πρώτη Κυριακή», το δε ΚΚΕ έχει αρνηθεί προκαταβολικά κάθε σχετική συζήτηση, αλλά ακόμα και οι προσπάθειες του ΜέΡΑ25 να υπάρξει προεκλογικά διάλογος σε προγραμματική βάση απέβησαν άκαρπες.\

Τι θα κάνει το ΠαΣοΚ

Στην περίπτωση, λοιπόν, που δεν τελεσφορήσει ούτε τότε η διερευνητική εντολή, η κυρία Σακελλαροπούλου «δίνει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος», δηλαδή στο ΠαΣοΚ-ΚΙΝΑΛ, το οποίο έχει κάνει γνωστό ότι θα εξαντλήσει το τριήμερο.

Αν και σε αυτή την προσπάθεια δεν υπάρξει αποτέλεσμα, τότε το Σύνταγμα προβλέπει ότι η Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα καλέσει τους αρχηγούς των κομμάτων και θα διαβουλευθεί μαζί τους και «αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής» τότε θα επιδιώξει τον σχηματισμό (εκλογικής) κυβέρνησης από όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα για τη διενέργεια εκλογών, ενώ στην περίπτωση αποτυχίας τότε θα αναθέσει στην πρόεδρο του Συμβουλίου της Eπικρατείας Ευαγγελία Νίκα ή του Aρείου Πάγου Μαρία Γεωργίου ή στον πρόεδρο του Eλεγκτικού Συνεδρίου Ιωάννη Σαρμά τον σχηματισμό (υπηρεσιακής) κυβέρνησης όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, η οποία και θα διενεργήσει νέες (δεύτερες) εκλογές που θα διεξαχθούν με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής. Αν και σε αυτές δεν καταστεί δυνατή η αυτοδυναμία τότε ξαναμπαίνει μπροστά η διαδικασία των διερευνητικών εντολών κ.ο.κ.

Ο ρόλος των «μικρών»

Μπορεί η διαδικασία ανάθεσης των διερευνητικών εντολών να αφορά τα τρία πρώτα σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματα, ωστόσο οι πολιτικές διαβουλεύσεις αφορούν και τα υπόλοιπα κόμματα, ο ρόλος των οποίων μπορεί να είναι καταλυτικός στην προσπάθεια διασφάλισης της απαιτούμενης πλειοψηφίας για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Το προηγούμενο των ΑΝΕΛ του Πάνου Καμμένου, που έβαλε δύο φορές «πλάτη» προκειμένου ο ΣΥΡΙΖΑ να (συγ)κυβερνήσει μαζί του καθώς δεν είχε την απόλυτη πλειοψηφία εδρών, είναι ενδεικτικό. Οι φορείς των διερευνητικών εντολών διαβουλεύονται με όλα εκείνα τα κόμματα που θεωρούν ότι μπορεί να υπάρξει κοινή προγραμματική βάση ώστε να σχηματίσουν κυβέρνηση. Στην παρούσα φάση με τα υπάρχοντα «μικρά» κόμματα μια τέτοια προοπτική μοιάζει δυσοίωνη.

Σε ό,τι αφορά τον ΣΥΡΙΖΑ που διακηρύσσει την ανάγκη προοδευτικής κυβέρνησης συνεργασίας, το μεν ΚΚΕ απορρίπτει κατηγορηματικά κάθε τέτοια ιδέα, ενώ το ΜέΡΑ25 έχει θέσει προϋποθέσεις. Οσον αφορά τη «δεξιά πολυκατοικία», ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει αποκλείσει τα σενάρια περί συνεργασίας με την Ελληνική Λύση. Σε κάθε περίπτωση ο κρίσιμος «κρίκος» και για τους δύο «μονομάχους» παραμένει το ΠαΣοΚ…

ΝΔ: Καταλύτης το ποσοστό της πρώτης κάλπης

Οι εκλογές μπορεί να μην έχουν ακόμη προκηρυχθεί – και έπειτα από την επισήμανση του Κυριάκου Μητσοτάκη στη Βουλή την Τρίτη, ότι επιμένει «στην ανάγκη οι κυβερνήσεις να ολοκληρώνουν τον θεσμικό τους κύκλο», να αιωρείται η εκτίμηση ότι μπορεί να σκέφτεται και τον Ιούλιο -, πάντως τον πυρήνα της στρατηγικής του προς την κάλπη ο Πρωθυπουργός δεν τον έχει κρύψει.

Αντιμετωπίζει την, κατά πάσα βεβαιότητα, διπλή εκλογική διαδικασία με ενιαίο τρόπο και υπό αυτό το πρίσμα, όλα είναι για εκείνον βήματα προς την επανεκλογή και την αυτοδυναμία.

Με αυτή την έννοια, η κάλπη της απλής αναλογικής είναι το κρισιμότερο βήμα και θα καθορίσει τα πάντα: την τακτική του Πρωθυπουργού από το βράδυ της αναμέτρησης, το πώς θα χειριστεί τη διερευνητική εντολή που, με βάση τα σημερινά δημοσκοπικά δεδομένα, θα λάβει πρώτος από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και από ποια αφετηρία θα συνομιλήσει με τους πολιτικούς αρχηγούς, ή έστω με κάποιους από αυτούς.

Οπως αναφέρουν κυβερνητικά στελέχη, αν η ΝΔ στις πρώτες εκλογές λάβει ένα ποσοστό το οποίο θα δικαιολογεί την αισιοδοξία, ή ακόμη τη βεβαιότητα, ότι η ενισχυμένη αναλογική θα φέρει και την αυτοδυναμία, ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν πρόκειται να αποδυθεί στην καλλιέργεια εντυπώσεων, ούτε και να κωλυσιεργήσει. Αν αυτό δεν συμβεί και το αποτέλεσμα δεν είναι το αναμενόμενο, όλα θα αξιολογηθούν ούτως ή άλλως με διαφορετικά κριτήρια.

Με βάση αυτά, ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν πρόκειται καν να συνομιλήσει στο πλαίσιο των διερευνητικών εντολών με τον Αλέξη Τσίπρα ή, όπως έχει ήδη δηλώσει, με τον Κυριάκο Βελόπουλο.

Πιθανώς όμως να μην αποφύγει μία συνάντηση με τον Νίκο Ανδρουλάκη, αναλόγως βεβαίως και του ποσοστού που θα έχει λάβει το ΠαΣοΚ. Αν αυτό δεν φανερώνει καμία δυναμική ή δεν νομιμοποιεί καμία συζήτηση βάσει συσχετισμών, η συνάντηση με τον πρόεδρο του ΠαΣοΚ θα είναι κάτι που πιθανώς θα εξεταστεί έπειτα από τις δεύτερες εκλογές, αν και σε αυτές δεν έχει επιτευχθεί αυτοδυναμία.

ΣΥΡΙΖΑ: Θα κάνει «παιχνίδι» με τη δεύτερη εντολή

Ηταν Μάιος του 2012, όταν ο Αλέξης Τσίπρας για πρώτη φορά λάμβανε τη διερευνητική εντολή για να σχηματίσει κυβέρνηση. Περίπου 11 χρόνια μετά ενδέχεται να ζήσει άλλο ένα τέτοιο ενδεχόμενο, και ο ίδιος είναι έτοιμος για όλα. Θα την αξιοποιήσει ή θα είναι ένα χαρτί καμένο η διερευνητική, αν και το 2015 είχε τον Πάνο Καμμένο ως κυβερνητικό μπαλαντέρ.

Οι συσχετισμοί είναι διαφορετικοί, με βάση τα σημερινά δημοσκοπικά δεδομένα που αμφισβητεί ο κ. Τσίπρας, αλλά ο ίδιος ελπίζει ότι και την ανατροπή θα κάνει και κυβέρνηση θα σχηματίσει. Πώς θα γίνει αυτό; Πολλά εάν πρέπει να καταπέσουν και να αλλάξει η στρατηγική των σημερινών πολιτικών παικτών που βρίσκονται στο μέτωπο που ο ίδιος ονομάζει προοδευτικό – δημοκρατικό. Στο ερώτημα εάν θα κρατήσει τη διερευνητική εντολή, η απάντηση είναι ξεκάθαρη: «Ναι». Από εκεί και πέρα πρέπει να υπάρξουν προϋποθέσεις για να σχηματιστεί κυβέρνηση όπως ο ίδιος την επιθυμεί. Πρώτα απ’ όλα με διαφορετικό πολιτικό αέρα θα κινηθεί εάν είναι πρώτο κόμμα ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, γι’ αυτό και μιλάει για «κυβέρνηση των νικητών», και αλλιώς εάν βρεθεί πίσω από τη ΝΔ. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», ο κ. Τσίπρας είναι προφανές, με βάση όσα λέει σε συνομιλητές του, ότι θα προσπαθήσει με το χαρτί των διερευνητικών εντολών να παίξει το δικό του πολιτικό παιχνίδι, ανεξάρτητα εάν θα του βγει ή όχι. Βασικός του στόχος είναι να εκφράσει το σύνολο του αντιμητσοτακικού – αυτόν τον όρο χρησιμοποιεί κυρίως και όχι αντικυβερνητικού – μετώπου, θέλοντας να «προκαλέσει» το ΠαΣοΚ-ΚΙΝΑΛ, το ΚΚΕ και το ΜέΡΑ25 που όμως έχουν άλλες στοχεύσεις.

Αυτή τη στιγμή ο κ. Τσίπρας βλέπει καθολική άρνηση από το ΚΚΕ, αρνητισμό από το ΜέΡΑ25 με τον Γ. Βαρουφάκη να είναι ξεκάθαρα στο «Οχι με τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ» την περασμένη Πέμπτη και με την πλειοψηφία στο ΠαΣοΚ-ΚΙΝΑΛ να είναι απέναντι, αν και υπάρχουν και φωνές για σύγκλιση και συζήτηση, αλλά δεν είναι πλειοψηφικές. Το τοπίο είναι θολό αλλά θα το κρατήσει «αναμμένο» όσο έχει στα χέρια του τον δαυλό των διερευνητικών, ανεξάρτητα εάν θα βρει φως, και ουσιαστικά θα τηρήσει το χρονικό περιθώριο που του δίνει το Σύνταγμα.

Πρωτοβουλίες σύγκλισης στη μετεκλογική σκακιέρα

Η διαχείριση της «τρίτης εντολής» αποτελεί κομβικό σημείο της στρατηγικής του Νίκου Ανδρουλάκη στον δρόμο προς τις κάλπες. Ο πρόεδρος του ΠαΣοΚ, όπως τονίζει σε συνομιλίες με τους στενούς του συνεργάτες, προτίθεται μόλις λάβει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης να πάρει «πρωτοβουλίες σύγκλισης». Οπως αναφέρουν οι επιτελείς του, «σε αντίθεση με τον Μητσοτάκη που θα παραδώσει την εντολή για να κυνηγήσει την αυτοδυναμία και τον Τσίπρα που επίσης θα παραδώσει την εντολή αν δεν είναι πρώτος, αφού δεν θέλει κυβέρνηση των ηττημένων, ο Ανδρουλάκης θα σεβαστεί το Σύνταγμα και τις δυνατότητες που του δίνει για σχηματισμό κυβέρνησης».

Ωστόσο, είναι πολύ νωρίς ακόμα για να καθοριστεί επακριβώς το περιεχόμενο αυτών των πρωτοβουλιών. Αλλωστε πολλά θα κριθούν από δύο παράγοντες. Τις κινήσεις που θα κάνουν οι Κυριάκος Μητσοτάκης και Αλέξης Τσίπρας που θα λάβουν την εντολή νωρίτερα και, κυρίως, το ποσοστό που θα πάρει το ΠαΣοΚ στις εκλογές. Αν θα έχει το ισχυρό διψήφιο ποσοστό που επιθυμεί η ηγεσία του και «επιτρέπει κινήσεις στη μετεκλογική σκακιέρα» ή αν λάβει ποσοστό «που δείχνει κατευθείαν τον δρόμο της αντιπολίτευσης».

Σε κάθε περίπτωση και με δεδομένο ότι η πρωτοβουλία του αρχηγού του τρίτου κόμματος για σχηματισμό κυβέρνησης δεν έχει, όπως εκτιμάται, μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας, «η στρατηγική της τρίτης εντολής» φαίνεται να εξυπηρετεί δύο βασικούς στόχους. Πρώτον, να περάσει το μήνυμα στους πολίτες ότι το ΠαΣοΚ δεν είναι κόμμα διαμαρτυρίας αλλά κόμμα διακυβέρνησης. Και δεύτερον, ότι η προσφυγή σε δεύτερες κάλπες δεν είναι επιλογή της Χαριλάου Τρικούπη αλλά του Μεγάρου Μαξίμου και της Κουμουνδούρου. Για αυτό ο κ. Ανδρουλάκης τονίζει ότι μπορεί να υπάρξει κυβέρνηση από την πρώτη Κυριακή.

«Δεν λέμε εξ αρχής όχι σε κυβερνήσεις συνεργασίας. Αλλά δεν γίνεται να συμμετάσχουμε σε μια κυβέρνηση που δεν δίνει το στίγμα αλλαγής σελίδας για τη χώρα» αναφέρουν συνεργάτες του Νίκου Ανδρουλάκη.