Η λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο

«Φιλολογία», γράφουν τα λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας, «είναι η επιστήμη που μελετά τη γλώσσα και τη λογοτεχνία ενός λαού σε μία ή σε όλες τις εποχές». Ως επιστήμη ανήκει στις λεγόμενες Επιστήμες του Ανθρώπου, που ονομάζονται έτσι για να αντιδιασταλούν από τις Θετικές Επιστήμες, η ισχυρότερη επιστημονικότητα των οποίων είναι αδιαμφισβήτητη. Η Νεοελληνική Φιλολογία αρχίζει με την εμφάνιση των πρώτων νεοελληνικών λογοτεχνικών έργων, όταν κάποιοι αισθάνθηκαν την ανάγκη να επιμεληθούν την έκδοσή τους και να μιλήσουν γι’ αυτά. Ο Αμβρόσιος Γραδενίγος, δεύτερος εκδότης (1676) της Ερωφίλης (π. 1595), επικρίνοντας τον επιμελητή της πρώτης έκδοσης (1637) για τα λάθη της και χαρακτηρίζοντας τον Γεώργιο Χορτάτση «κορυφαίον των ποιητών εις τούτο το γένος» έχει υποδειχθεί (Στυλ. Αλεξίου) ως αξιόλογος φιλόλογος και ως «ο πρώτος κριτικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας».

Στις σκέψεις αυτές, αλλά και σε αρκετές άλλες, μας οδηγεί η πρόσφατη εξαίρετη πραγματεία της Βενετίας Αποστολίδου «Η λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο: Η συγκρότηση της επιστήμης της Νεοελληνικής Φιλολογίας, 1942-1982» (εκδόσεις Πόλις). Το βιβλίο, καρπός πολύχρονης έρευνας και μελέτης, διερευνά μια κρίσιμη περίοδο της ιστορίας της Νεοελληνικής Φιλολογίας κατά τα χρόνια της διαμόρφωσής της ως επιστήμης στις Φιλοσοφικές Σχολές των Πανεπιστήμιων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Βασική πηγή του αποτέλεσαν τα Πρακτικά των Συνεδριάσεων αυτών των Σχολών, ενώ άλλες πηγές ήταν το δημοσιευμένο έργο των καθηγητών και των υποψηφίων, οι διδακτορικές διατριβές που εκπονήθηκαν σε αυτές, τα αρχεία των βασικών καθηγητών της περιόδου (Αθήνα: Γ. Θ. Ζώρας· Θεσσαλονίκης: Λίνος Πολίτης) και συνεντεύξεις με καθηγητές και άλλους νεοελληνιστές που έζησαν την πανεπιστημιακή Νεοελληνική Φιλολογία κατά την εποχή την οποία καλύπτει το βιβλίο. Εξετάζεται και η προϊστορία (1926-1942) αυτής της περιόδου: η συμβολή των πρώτων καθηγητών Νεοελληνικής Φιλολογίας (Αθήνας: Νίκος Βέης· Θεσσαλονίκης: Γιάννης Αποστολάκης) και ακόμη η επίδραση της εξωπανεπιστημιακές Φιλολογίας (Κ. Θ. Δημαράς) και ο ρόλος των ποιητών-κριτικών (Παλαμάς, Σεφέρης).