Σήμερα 8 Μαρτίου, γιορτάζεται μία ακόμα Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Στην πραγματικότητα όμως τα μοναδικά δικαιώματα που υποχωρούν στη Δύση τον 21ο αιώνα είναι εκείνα των γυναικών, με πρώτο το δικαίωμα στην άμβλωση. Πρόκειται για ένα δικαίωμα που οι δυτικές κοινωνίες θεωρούσαν δεδομένο το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα αλλά στις ΗΠΑ λόγω της θρησκευτικής Δεξιάς και, σε μικρότερο βαθμό, στην Ευρώπη λόγω της ανόδου της Ακροδεξιάς ξεκίνησε συζήτηση για την κατάργησή του.
Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου
Οι Αμερικανίδες βρίσκονται στη χειρότερη θέση απ’ όλες τις Δυτικές: όχι μόνο το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ανέτρεψε το δικαίωμα στην άμβλωση ύστερα από 50 χρόνια, αλλά και το Ανώτατο Δικαστήριο της Αλαμπάμα αποφάσισε πριν από δύο εβδομάδες ότι τα έμβρυα που δημιουργούνται μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης πρέπει να θεωρούνται παιδιά.
Δύσκολα θα μπορούσε να προβλεφθεί ότι η δικαστική απόφαση-σταθμός «Ρόου εναντίον Γουέιντ» του Ανώτατου Δικαστηρίου το μακρινό 1973, η θεσμική δηλαδή νομιμοποίηση του δικαιώματος διακοπής της εγκυμοσύνης στις ΗΠΑ, θα καταργούνταν πέντε δεκαετίες αργότερα. Ωστόσο τον Ιούνιο του 2022 το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε ότι κάθε Πολιτεία μπορεί να νομοθετεί κατά το δοκούν για το επίμαχο θέμα, δικαιώνοντας αναχρονιστικές προσδοκίες και διεκδικήσεις κυρίως της θρησκευτικής Δεξιάς. «Οι Αμερικανίδες σήμερα έχουν λιγότερη ελευθερία από τις μητέρες τους» είχε σχολιάσει η τότε πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, Νάνσι Πελόζι. Η απόφαση εκείνη άνοιξε την πόρτα για την επέκταση της απαγόρευσης, π.χ. στα κατεψυγμένα έμβρυα.
Ωστόσο, παρότι η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ κατήργησε το «εθνικό δικαίωμα στην άμβλωση», η μάχη κάθε Πολιτείας απέχει πολύ από το να έχει τελειώσει. Ετσι στο (βαθιά Ρεπουμπλικανικό) Κάνσας απέρριψαν μέτρο που θα καταργούσε την προστασία των αμβλώσεων, ενώ οι ψηφοφόροι στο Μίσιγκαν, στην Καλιφόρνια και στο Βερμόντ κατοχύρωσαν το δικαίωμα στην άμβλωση στα πολιτειακά τους συντάγματα. Οι ψηφοφόροι στο Κεντάκι και στη Μοντάνα κατέρριψαν μέτρα κατά της τεχνητής διακοπής της κυοφορίας. Στο Οχάιο ενέκριναν την κατοχύρωση του δικαιώματος στην άμβλωση.
Στον αντίποδα, τουλάχιστον 14 Πολιτείες (Αλαμπάμα, Αϊνταχο, Τέξας, Οκλαχόμα κ.ά.) δρομολόγησαν τη θέσπιση ολοκληρωτικών απαγορεύσεων κατά των αμβλώσεων από την 1η ημέρα της σύλληψης.
Για πρώτη φορά ύστερα από 50 χρόνια, το Τέξας απαγόρευσε την εθελούσια διακοπή της κύησης, ακόμα και σε περιπτώσεις βιασμού ή αιμομιξίας. Μόνη εξαίρεση, ο κίνδυνος θανάτου ή σοβαρής αναπηρίας για τη μητέρα. Τον περασμένο Δεκέμβριο, τα φώτα της δημοσιότητας συγκέντρωσε απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Τέξας να απαγορεύσει την άμβλωση σε γυναίκα με επικίνδυνη κύηση. Στην Τζόρτζια και στη Νότια Καρολίνα απαγορεύτηκε η άμβλωση μετά τις έξι εβδομάδες κύησης. Αλλες Πολιτείες την απαγορεύουν μετά τις 12-18 εβδομάδες.
«Είναι πολύ μεγάλη η σύγχυση αναφορικά με τη νομοθεσία ανά Πολιτεία, κάνοντας ακόμη πιο τρομακτική την απονομιμοποίηση της άμβλωσης για όσες γυναίκες χρειάζονται απεγνωσμένα ιατρική βοήθεια» λέει στο «Βήμα» η καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσιγκτον Βανέσα Γουίλς. Σχολιάζοντας την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Αλαμπάμα (ότι τα έμβρυα μέσω εξωσωματικής θεωρούνται παιδιά), προσθέτει πως επιβαίωσε απλώς «πόσο αντιδημοκρατική και αντιδραστική είναι η δικαστική εξουσία στις ΗΠΑ».
Ο αντίκτυπος της κατάργησης της απόφασης «Ρόου εναντίον Γουέιντ» ήταν ακαριαίος στις ζωές χιλιάδων Αμερικανίδων. Από το 2022, καταγράφονται μεγάλα «κύματα» εσωτερικών μετακινήσεων προς Πολιτείες όπου η άμβλωση είναι νόμιμη (εξού στο Νέο Μεξικό σημειώθηκε αύξηση 220%).
Το ζήτημα έχει αναδειχθεί σε βασικό επίδικο στην αντιπαράθεση μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικανών, στην τελική ευθεία για τις προεδρικές εκλογές. Δείχνει να ενισχύει τη συμμετοχή στις εκλογές και να ωφελεί όσους εντάσσουν στην εκστρατεία τους την προστασία των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων.
Το δικαίωμα στην άμβλωση θα τεθεί όμως και στην κάλπη στις 5 Νοεμβρίου, εν είδει δημοψηφίσματος σε 12 Πολιτείες: στα παραδοσιακά «προπύργια» των Δημοκρατικών, Μέριλαντ και Νέα Υόρκη, και στις αμφίρροπες Πολιτείες Αϊοβα και Νεβάδα, καθώς και στη Φλόριδα, στην Αριζόνα και στο Κολοράντο, όπου επικρατούν συχνότερα οι Ρεπουμπλικανοί. Επίσης, στις Πολιτείες Μιζούρι, Αρκανσο και Μοντάνα, όπου πλην ελαχίστων εξαιρέσεων νικητές είναι πάντα Ρεπουμπλικανοί, και, τέλος, στη Νότια Ντακότα και στη Νεμπράσκα, όπου κυβερνά το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα από το 1980.
Η «συμμαχία» των ακραίων
Στις 26 Μαρτίου, θα εκδικαστεί στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ προσφυγή που αφορά την πρόσβαση στη μιφεπριστόνη, ουσία που χρησιμοποιείται στην ιατρική άμβλωση (η οποία αποτελεί εναλλακτική στη χειρουργική διακοπή της κύησης).
«Το κίνημα κατά των αμβλώσεων στην Αμερική ήταν πάντα συνδεδεμένο με τον δεξιό χριστιανισμό, καθιστώντας συμμάχους το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα και τη θρησκευτική Δεξιά» υπογραμμίζει στο «Βήμα» ο Mαρκ Λανς, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν. Προσθέτει πως δεν θεωρεί ότι «η ομοσπονδιακή απαγόρευση των αμβλώσεων θα αποτελούσε μεγάλη προτεραιότητα του Ντόναλντ Τραμπ» στην περίπτωση εκλογής του στον Λευκό Οίκο. Κάτι για το οποίο «θα έπρεπε να ανησυχήσουμε αν εκλεγόταν η Νίκι Χέιλι ή ο Ρον Ντε Σάντις».
Η Ευρώπη αντιστέκεται στην αντεπίθεση των υπερσυντηρητικών
Την ώρα που και σε χώρες της Ευρώπης το δικαίωμα στην άμβλωση είτε δεν υφίσταται (Ανδόρα) είτε αυστηροποιήθηκε (Πολωνία), μία είδηση-«αντίδοτο» στην οπισθοδρόμηση των ΗΠΑ, και «δώρο» για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, έρχεται από τη Γαλλία. Την περασμένη Τετάρτη, η Γερουσία υπερψήφισε πρόταση για να κατοχυρωθεί στο γαλλικό Σύνταγμα η ελευθερία πρόσβασης στην άμβλωση. Εφόσον υπερψηφιστεί αύριο Δευτέρα και από την Εθνοσυνέλευση, θα λάβει χώρα συνταγματική αναθεώρηση για να εισαχθεί η σχετική διάταξη στο Σύνταγμα και η Γαλλία θα γίνει η πρώτη χώρα στον κόσμο που θα προστατεύει συνταγματικά την άμβλωση.
«Ελπίζοντας να συμβιβάσει τις αντιφατικές θέσεις εντός της κοινοβουλευτικής ομάδας της», σύμφωνα με τη «Le Monde», ακόμα και η ακροδεξιά ηγέτις Μαρίν Λεπέν, σε μια ακόμα ιδεολογική «κωλοτούμπα», είχε προτείνει να συμπεριληφθεί το δικαίωμα στην άμβλωση στο γαλλικό Σύνταγμα.
Ο ακτιβισμός κατά των αμβλώσεων, ωστόσο, δεν έχει υποχωρήσει στη Γαλλία. «Λίγοι σε αριθμό αλλά πολύ οργανωμένοι», έτσι χαρακτηρίζει η «Οuest-France» τους θρησκευτικούς και ακροδεξιούς παράγοντες που διοργανώνουν πορείες κατά των αμβλώσεων, υπό το «συμπεριληπτικό» σύνθημα «Υπέρ της ζωής», παρόλο που «ο δημόσιος λόγος κατά των αμβλώσεων παραμένει σπάνιος», όπως παράδεχεται η Μαρί Ματιέ, διδάκτωρ Κοινωνιολογίας και συν-συγγραφέας του βιβλίου «Κοινωνιολογία της έκτρωσης».
Διαφημίσεις στο Facebook, φιγούρες Πόκεμον, αυτοκόλλητα στα παριζιάνικα ποδήλατα είναι μερικά από τα «όπλα» των γάλλων ακτιβιστών υπέρ της «αγέννητης ζωής»
«Τα ποσά που αφιερώνονται πανευρωπαϊκά από αυτά τα κινήματα για την καταπολέμηση των αμβλώσεων ανέρχονται σε περίπου 130 εκατ. ευρώ ετησίως, από 20 εκατ. ευρώ το 2009» σημειώνει ο εκτελεστικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλευτικού Φόρουμ για Σεξουαλικά και Αναπαραγωγικά Δικαιώματα, Nιλ Ντατ.
Στην Ιταλία, η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι έχει προσώρας αρκεστεί στο να καλέσει τα κόμματα της αντιπολίτευσης και τα συνδικάτα να καταδικάσουν τον «εκφοβισμό» της αντιδραστικής ένωσης Pro Vita & Famiglia, που εκστρατεύει κατά των αμβλώσεων.
Στην Ισπανία, η έκτρωση αποποινικοποιήθηκε το 1985 και νομιμοποιήθηκε μόλις το 2010. «Παρότι υπάρχουν καθολικές και συντηρητικές δυνάμεις που πιέζουν, η κυβέρνηση άλλαξε τον νόμο, το 2023, προκειμένου να παρακαμφθεί η γονική συναίνεση για τα ανήλικα κορίτσια με ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Μόνο το ακροδεξιό VOX αντιτάχθηκε» λέει στο «Βήμα» η ισπανίδα δημοσιογράφος Χουάνα Ρέι, η οποία σημειώνει και το διαδεδομένο φαινόμενο των γιατρών που «για ηθικούς λόγους» αρνούνται την τεχνητή διακοπή της κύησης.
Στην Ουγγαρία, η άμβλωση είναι grosso modo νόμιμη από τη δεκαετία του 1950. «Επί του παρόντος συζήτηση για τον περιορισμό της πρόσβασης στις αμβλώσεις στη χώρα δεν υπάρχει, παρότι η κυβέρνηση του Βίκτορ Ορμπαν κατά καιρούς επαναφέρει το θέμα», επισημαίνει στο «Βήμα» η καθηγήτρια Σπουδών Φύλου στο Eötvös Loránd University και ερευνήτρια στο Freie Universität Berlin Ανίκο Γκρέγκορ. Κάτι που επιβεβαιώνει και ο ούγγρος κοινωνικός επιστήμονας Χάτζου Γκαμπόρ μιλώντας στο «Βήμα»: «Υπάρχει ισχυρή κοινωνική στήριξη της πρόσβασης στην άμβλωση στην Ουγγαρία. Γι’ αυτό, παρά τα 14 χρόνια της ανελεύθερης δεξιάς κυβέρνησης με κοινοβουλευτική πλειοψηφία δύο τρίτων, οι νόμοι που τη ρυθμίζουν δεν έχουν τροποποιηθεί».
Στην Πολωνία, κατόπιν απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου το 2021, αυστηροποιήθηκε η πρόσβαση στις αμβλώσεις, με εξαίρεση τις περιπτώσεις βιασμού ή κινδύνου για τη ζωή της μητέρας.
Σύμφωνα με τη δρα Νομικής, με εξειδίκευση στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Δάφνη Ακουμιανάκη, στην Ιρλανδία, η οποία ήταν «από τις πιο συντηρητικές χώρες στο θέμα», η άμβλωση αποποινικοποιήθηκε το 2019 ύστερα από δημοψήφισμα.
Τον περασμένο Ιούνιο, το Κοινοβούλιο της Μάλτας ενέκρινε νόμο που επιτρέπει την άμβλωση για πρώτη φορά. Στη Μάλτα, που ήταν το τελευταίο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης όπου οι αμβλώσεις παρέμεναν απαγορευμένες, οι γυναίκες μπορούν σήμερα να διακόψουν την κύησή τους μόνο αν κινδυνεύει η ζωή τους και το έμβρυο δεν είναι βιώσιμο. «Το νομοθετικό καθεστώς παραμένει αρκετά αυστηρό, καθώς είναι έντονο το θρησκευτικό στοιχείο στην κοινωνία» εξηγεί η κυρία Ακουμιανάκη.
Το πλαίσιο και οι λίγες παραφωνίες
Από τις καλύτερες η νομοθετική «θωράκιση» στην Ελλάδα
Η Ελλάδα διαθέτει «μια από τις καλύτερες νομoθεσίες, αν όχι την καλύτερη» υποστηρίζει η γυναικολόγος Ευτυχία Λεοντίδου, από τις εμβληματικές μορφές του γυναικείου κινήματος στη χώρα. «Θα ήταν η καλύτερη», προσθέτει, «αν εισερχόταν και στο Σύνταγμα, όπως στη Γαλλία, και αν αναιρείτο η προϋπόθεση της γονικής συναίνεσης στις ανήλικες περιπτώσεις, όπως στην Ισπανία».
Ηδη από το 1924 οι αμβλώσεις επιτρέπονταν στην Ελλάδα «για ιδιαίτερους ιατρικούς λόγους». Το 1939, η «ιατρική ένδειξη» συμπληρώθηκε για πρώτη φορά με τη λεγόμενη «ηθική ένδειξη» που δικαιολογούσε τη θανάτωση του εμβρύου σε περιπτώσεις βιασμού, αποπλάνησης ανηλίκου ή αιμομιξίας.
Πρώτη φορά επιτράπηκε η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης μέχρι τη 12η εβδομάδα το 1978, σε περιπτώσεις που κινδύνευε η ψυχική υγεία της μητέρας (υπό την προϋπόθεση ότι το γεγονός επιβεβαιωνόταν από ψυχίατρο σε Νοσηλευτικό Ιδρυμα Δημοσίου Δικαίου) και μέχρι την 20ή εβδομάδα εφόσον διαπιστώνονταν ανωμαλίες στο έμβρυο.
Με το άρθρο 304 του ΠΚ του 1986, που είναι ακόμη σε ισχύ, η άμβλωση τυποποιήθηκε ανά εβδομάδες. Είναι νόμιμη μέχρι τη 12η, χωρίς καμία προϋπόθεση, και μέχρι τη 19η σε περίπτωση που είναι «αποτέλεσμα βιασμού, αποπλάνησης ανήλικης, αιμομιξίας ή κατάχρησης γυναίκας ανίκανης να αντισταθεί».
Εκτοτε το θέμα της άμβλωσης έφυγε από τη δημόσια σφαίρα στην Ελλάδα. Στις περιπτωσιολογικές «παραφωνίες» εντάσσονται η έκδοση τηλεκάρτας του ΟΤΕ με την εικόνα αγέννητου μωρού που ζητούσε να ζήσει και το αμφιλεγόμενο βίντεο «Η σιωπή της κραυγής», που είχε διανεμηθεί σε λύκεια και εμφανίζει το έμβρυο να πονάει.
«Η νομιμοποίηση του 1986, που σημαίνει ασφάλεια, μείωσε κατά 25% τον αριθμό των αμβλώσεων. Κάποτε ρωτούσαμε “πόσες εκτρώσεις έχεις κάνει;” και ο αριθμός ήταν διψήφιος. Αυτό έχει τελειώσει» αναφέρει στο «Βήμα» η μαιευτήρας-γυναικολόγος Αλεξάνδρα Μακρή, παρόλο που το «60% του κύκλου εργασιών του ιδιωτικού τομέα είναι αμβλώσεις και όχι γέννες».
Δεν μπορεί να τεκμηριωθεί αν η Ελλάδα βρίσκεται στον ευρωπαϊκό μέσο όρο στην τεχνητή διακοπή της κύησης – συγκριτικά με χώρες της Βόρειας Ευρώπης που έχουν τα υψηλότερα ποσοστά και χώρες της Δυτικής και Νότιας Ευρώπης που έχουν τα χαμηλότερα – επειδή οι αμβλώσεις εκτός δημόσιων νοσοκομείων καταγράφονται ως αποβολές. Η πανευρωπαϊκή τάση είναι να μειώνεται ο αριθμός των αμβλώσεων χρόνο με τον χρόνο – η μείωση σχετίζεται με την ενημέρωση για την αντισύλληψη και την αυξημένη διαθεσιμότητα του χαπιού της επόμενης ημέρας.
Αυτό που αναμένεται πλέον είναι να φανεί πώς η παρένθετη μητρότητα και η τεχνητή υποβοηθούμενη τεκνοποιία, δύο επίκαιρα ζητήματα, «θα συμπαρασύρουν σε νέα τροχιά και το θέμα της άμβλωσης», λέει η Ευτυχία Λεοντίδου.
