Οταν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς η βασίλισσα Μαργαρίτα της Δανίας ανακοίνωσε την παραίτησή της σε ομιλία της προς το έθνος, σηματοδότησε μεγάλες αλλαγές για την ευρωπαϊκή μοναρχία. Αρχικά σήμανε το τέλος μιας εποχής ως η μακροβιότερη μονάρχης της Ευρώπης. Και καθώς ο γιος και διάδοχός της, ο 54χρονος Φρέντερικ, θα αναλάβει τον θρόνο στις 14 Ιανουαρίου, όλες οι μοναρχίες της γηραιάς ηπείρου – το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία, η Δανία, η Σουηδία, η Ολλανδία, η Νορβηγία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, το Λιχτενστάιν, το Μονακό και η Ανδόρα – πλέον θα έχουν άνδρες στο τιμόνι τους.
Πέραν όμως των αλλαγών αυτών, η κίνηση της 83χρονης Μαργαρίτας, με σκοπό «να αφήσουμε την ευθύνη στην επόμενη γενιά», όπως ανέφερε στην ομιλία της, πυροδότησε μία ήδη υποβόσκουσα συζήτηση για την ανάγκη εκσυγχρονισμού ενός εκ των αρχαιότερων θεσμών του κόσμου, που παρόλο που δεν φαίνεται να απειλείται, σε κάποιες χώρες τείνει να χάνει τη δημοτικότητά του.
Το βρετανικό παράδειγμα
Το πιο τρανταχτό παράδειγμα είναι αυτό του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου ενδεικτική της κατάστασης ήταν η αντίδραση του αρθρογράφου του βρετανικού «Guardian» Σάιμον Τζένκινς στην είδηση της παραίτησης της βασίλισσας της Δανίας: «Ο Κάρολος πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα της Δανίας και να μας πει πότε θα παραιτηθεί». Πιο συγκεκριμένα, παρόλο που τα μέλη της βασιλικής οικογένειας είναι ιδιαίτερα δημοφιλή παγκοσμίως, οι Βρετανοί δεν αποτελούν απαραίτητα λάτρεις της μοναρχίας. Διότι μπορεί ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ Β’ τον Σεπτέμβριο του 2022 να προκάλεσε εκδηλώσεις αγάπης για την επί μακρόν μονάρχη, όμως η διαδοχή του θρόνου από τον Κάρολο Γ’ οδήγησε σε μεγάλη πτώση της δημοτικότητας του θεσμού, με μόνο 58% των Βρετανών να τον υποστηρίζουν, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του YouGov.
Μάλιστα, η μειωμένη δημοφιλία που αντιμετωπίζει ο βασιλιάς Κάρολος δεν περιορίζεται στη Βρετανία αφού μέσα στο 2024 χώρες της Κοινοπολιτείας, μεταξύ αυτών η Αυστραλία, αναμένεται να ξεκινήσουν διαδικασίες για τη μετατροπή τους σε δημοκρατία και άρα απομάκρυνση του βασιλιά.
Σκάνδαλα και «Λεονορμανία»
Αντίστοιχη πτώση δημοτικότητας αντιμετωπίζει και η ισπανική μοναρχία, μετά την εμπλοκή του πρώην βασιλιά Χουάν Κάρλος σε δημοσιονομικά – και όχι μόνο – σκάνδαλα που είχαν λάβει τη μορφή σαπουνόπερας. Μετά την παραίτησή του το 2014, βασιλιάς ανέλαβε ο γιος του, Φελίπε, ο οποίος παρά το κατά τα άλλα χαμηλό του προφίλ, ξεσήκωσε αντιδράσεις και δέχθηκε επικρίσεις από μέρος της ισπανικής κοινωνίας με τη σκληρή στάση του απέναντι στις αποσχιστικές τάσεις των Καταλανών.
Η πριγκίπισσα Λεονόρα και ο Βασιλιάς Φελίπε
Σήμερα η βασιλική οικογένεια της Ισπανίας ευελπιστεί η κοινή γνώμη να έρθει ξανά κοντά στο στέμμα με τη βοήθεια της διαδόχου του θρόνου, της πριγκίπισσας Λεονόρας. Η μεγαλύτερη από τις δύο κόρες του βασιλιά Φελίπε και της βασίλισσας Λετίθια έγινε αμέσως εθνική εμμονή πριν από λίγους μήνες, όταν έκλεισε τα 18, με τους Ισπανούς να την παρομοιάζουν με τη γιαγιά της, βασίλισσα Σοφία, και τα μέσα να κάνουν λόγο για «Λεονορμανία».
Ο ολλανδικός βασιλικός οίκος
Ταυτόχρονα, στη διάδοχο του θρόνου έχει εναποθέσει τις ελπίδες του και ο ολλανδικός βασιλικός οίκος, αφού σε δημοσκόπηση της Statista το 2023, μόνο το 55% των Ολλανδών υποστηρίζει τη μοναρχία ως θεσμό, σε αντίθεση με το 74% το 2020.
Η πριγκίπισσα Αικατερίνη-Αμαλία είναι η διάδοχος του ολλανδικού θρόνου και είναι η μεγαλύτερη από τις τρεις κόρες του βασιλιά Γουλιέλμου Αλέξανδρου και της βασίλισσας Μαξίμα. Σε αντίθεση με τους γονείς της, οι οποίοι έχουν υποπέσει σε αρκετά λάθη (συμπεριλαμβανομένων των διακοπών στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του lockdown το 2020), η Αικατερίνη-Αμαλία φαίνεται να έχει κερδίσει τη συμπάθεια της κοινής γνώμης της χώρας της με την απλότητά της. Μεταξύ άλλων, απαρνήθηκε το ετήσιο βασιλικό επίδομα όταν έκλεισε τα 18, εργάστηκε σε μπαρ στη Χάγη και έμενε στις φοιτητικές εστίες του Πανεπιστημίου του Αμστερνταμ όπου σπουδάζει μέχρι που απειλήθηκε με απαγωγή από μια εγκληματική συμμορία.
Πιο μετριοπαθής απέναντι στον βασιλιά της, Φίλιππο, φαίνεται η βελγική κοινωνία όπως και αυτή του Δουκάτου του Λουξεμβούργου, όπως ονομάζεται επίσημα το κράτος, απέναντι στον Μέγα Δούκα Ερρίκο αντίστοιχα, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις. Αλλωστε και οι δύο οικογένειες προσπαθούν να μην απασχολούν τον Τύπο.
Λαϊκή αποδοχή
Η σκανδιναβική αγάπη για τον μοναρχικό θεσμό
Στις σκανδιναβικές χώρες, οι οποίες παραδοσιακά είναι γνωστές για τις σοσιαλδημοκρατικές αξίες τους, παραδόξως επικρατούν ιδιαίτερα ευνοϊκές απόψεις για τη μοναρχία. Στη Δανία, η βασίλισσα Μαργαρίτα αποτελούσε μια από τις πιο αγαπημένες προσωπικότητες των πολιτών, με το 76,7% των Δανών να τάσσεται υπέρ της διατήρησης της μοναρχίας, ενώ η υποστήριξη ακολουθεί αυξητική τάση μέσα στα χρόνια. Η νορβηγική υποστήριξη δε προς τη βασιλική οικογένεια είναι ακόμη μεγαλύτερη. Συγκεκριμένα, το 2017, το 81% των Νορβηγών ενέκρινε τη μοναρχία ως μορφή διακυβέρνησης.
Η Βασίλισσα της Δανίας, Μαργαρίτα
Μάλιστα, η χώρα ψηφίζει τακτικά για αυτό αφού κάθε χρόνο υπάρχει μια συζήτηση για το σύνταγμα της Νορβηγίας και σχεδόν πάντα μια ψηφοφορία για το αν θα αντικατασταθεί η μοναρχία με δημοκρατία. Ομως, ο νορβηγός βασιλιάς Χάραλντ Ε’, ο οποίος βρίσκεται στον θρόνο από το 1991, τυγχάνει μεγάλης λαϊκής αποδοχής, ενώ του πιστώνεται ο εκσυγχρονισμός της βασιλικής οικογένειας.
Οι φωνές των «αντιφρονούντων» αυξάνονται ελαφρώς στη γειτονική Σουηδία, όπου η τάση για την κατάργηση της μοναρχίας έχει αυξηθεί σύμφωνα με έρευνα της Σουηδικής Ρεπουμπλικανικής Ενωσης. Στη Σουηδία, ο μονάρχης έχει σχεδόν μηδαμινό ρόλο στη δημόσια ζωή, και ως εκ τούτου ο βασιλιάς Καρλ ΙΣΤ’ Γουσταύος απέχει σε μεγάλο βαθμό από τα φώτα της δημοσιότητας.
Ωστόσο, και σε αυτή την περίπτωση, η 46χρονη κόρη του και διάδοχος του θρόνου Βικτόρια συμβάλλει στη βελτίωση της εικόνας της βασιλικής οικογένειας, αφού ανέκαθεν υπήρξε ειλικρινής και ανοιχτή για την προσωπική της ζωή και τη μάχη της με την ανορεξία τη δεκαετία του 1990. Επιπλέον, στο πλαίσιο προσαρμογής στις ανάγκες της κοινωνίας, πριν από τρία χρόνια ο σουηδός βασιλιάς αφαίρεσε τους βασιλικούς τίτλους από πέντε εγγόνια του, ώστε να μη λαμβάνουν χρήματα των φορολογουμένων. Η μέχρι πρότινος βασίλισσα της Δανίας ακολούθησε το παράδειγμά του πέρυσι.
Εξουσία και λογοδοσία
Τα πριγκιπάτα της Ευρώπης και η ιδιάζουσα περίπτωση του Λιχτενστάιν
Εκτός από τα επτά ςςβασίλεια, στην Ευρώπη υπάρχουν και τρία πριγκιπάτα. Το πιο γνωστό είναι αυτό του Μονακό, με τον πρίγκιπα Αλβέρτο Β΄ και τη σύζυγό του Σαρλίν, καθώς συχνά το ζεύγος έχει απασχολήσει τα μέσα, είτε λόγω ισχυρισμών διαφθοράς είτε λόγω των κρίσεων στον γάμο τους.
Επειτα υπάρχει το πριγκιπάτο της Ανδόρας, με το καθεστώς διαρχίας, όπου πρίγκιπες διατελούν ο εκάστοτε γάλλος πρόεδρος, στην προκειμένη ο Εμανουέλ Μακρόν, και ένας ισπανός επίσκοπος.
Ωστόσο, μια ιδιάζουσα περίπτωση αποτελεί το πριγκιπάτο του Λιχτενστάιν, των 39.000 κατοίκων: πρόκειται για τη μόνη μοναρχία στην Ευρώπη που δεν λαμβάνει δημόσιο χρήμα από τους φορολογουμένους. Συγκεκριμένα, η οικογένεια του πρίγκιπα Χανς-Ανταμ Β’ είναι μια από τις πλουσιότερες στην Ευρώπη, με περιουσία που ξεπερνάει τα 4 δισ. ευρώ.
Επίσης, σε αντίθεση με τους άλλους ευρωπαίους μονάρχες, ο ρόλος των οποίων είναι ελάχιστος στη δημόσια ζωή, ο πρίγκιπας του Λιχτενστάιν έχει ενεργό ρόλο στην πολιτική. Εχει το δικαίωμα μεταξύ άλλων να νομοθετεί, να απονέμει χάρη και να διορίζει δικαστές. Η εξουσία βέβαια συνοδεύεται από λογοδοσία – σύμφωνα με το Σύνταγμα, μπορεί να υποβληθεί σε πρόταση μομφής εάν το ζητήσουν τουλάχιστον 1.500 πολίτες με δικαίωμα ψήφου.
