Τον Φεβρουάριο του 2023, λιγότεροι από 20 τεχνικοί παρουσίασαν ένα BETA (πρότυπο) κοινωνικού δικτύου, ονόματι Bluesky, στο οποίο μπορούσε κανείς να συμμετέχει μόνο αν λάμβανε ειδική πρόσκληση. Εκαναν σκόπιμα το λανσάρισμά του σε χαμηλούς τόνους, ώστε να μπορούν παράλληλα να διαχειρίζονται στενά την ανάπτυξή του.

Ομως τελευταίως, κάθε άλλο παρά αργή και σταθερή είναι η πορεία του, καθώς το Bluesky «εκτοξεύεται» εν μέσω αναταραχών στον κόσμο των social media. Ανοιχτή στο κοινό επίσημα από τον Φεβρουάριο του 2024, η πλατφόρμα ξεπέρασε τους 21 εκατομμύρια χρήστες την περασμένη εβδομάδα και θεωρείται πλέον η πιο δυνατή εναλλακτική για όσους θέλουν να εγκαταλείψουν το X (πρώην Twitter) του Ιλον Μασκ.

Στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι λήψεις του Bluesky έχουν «εκραγεί» από τις 6 Νοεμβρίου, την επομένη της νίκης του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές. Λίγες εβδομάδες νωρίτερα, στα τέλη Οκτωβρίου, η εφαρμογή ήταν κάτω ​​από την 200ή θέση στις ΗΠΑ ενώ στις 13 Νοεμβρίου βρισκόταν ήδη μεταξύ των κορυφαίων 10, σύμφωνα με δεδομένα που συνέλεξε η Data.ai από τα καταστήματα εφαρμογών Apple και Android. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η κατάσταση ήταν παρόμοια: κάτω από την 500ή θέση τον Οκτώβριο, στο νούμερο 1 στις 14 Νοεμβρίου.

Το Bluesky είχε δει και τους προηγούμενους μήνες παροδικές αυξήσεις των χρηστών του στη Νότια Κορέα και στην Ιαπωνία ή στη Βραζιλία, όπου το κοινωνικό δίκτυο X είχε απαγορευτεί. Αλλά καμία αύξηση δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο αυτή των τελευταίων εβδομάδων.

«Πυρηνικός αποκλεισμός»

Το Bluesky είναι ένα κοινωνικό δίκτυο δημοσίευσης μικρών κειμένων, διαθέσιμο για λογισμικά iOS και Android, το οποίο μοιάζει πολύ με το παλιό Twitter πριν μετατραπεί σε X. Οι χρήστες δημοσιεύουν σύντομα μηνύματα, ως 300 χαρακτήρες (τα οποία ονομάζονται «skeets»), φωτογραφίες ή βίντεο, τα οποία όπως και στο X εμφανίζονται σε μια ροή δημοσιεύσεων στους χρήστες.

Υπάρχουν αντίστοιχα ακόλουθοι, likes και αναδημοσιεύσεις, ενώ πλέον η πλατφόρμα έχει προσθέσει λειτουργίες όπως η αποστολή άμεσων μηνυμάτων και μια επιλογή κατά της παρενόχλησης, τον «πυρηνικό αποκλεισμό», που επιτρέπει σε κάποιον να διακόψει κάθε σύνδεση με λογαριασμούς που δεν θέλει να τον βλέπουν. Στο X ο Μασκ επιτρέπει στους αποκλεισμένους λογαριασμούς να αλληλεπιδρούν και να βλέπουν αυτούς που τους «μπλόκαραν».

Επιπλέον, ένας νέος χρήστης έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί λίστες περιεχομένου που τον ενδιαφέρει, επιλέγοντας ομάδες λογαριασμών γνωστών ως «πακέτα εκκίνησης». Για παράδειγμα, υπάρχουν «πακέτα εκκίνησης» για δημοσιογράφους, οπαδούς του ποδοσφαίρου, ακαδημαϊκούς, μηχανικούς βάσεων δεδομένων, θαυμαστές διασήμων κ.ά.

Στα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο χρήστης που θέλει για παράδειγμα να μάθει τα τελευταία νέα, να «χαζέψει» τις συζητήσεις μεταξύ διασημοτήτων ή να διαβάσει γεωπολιτικές αναλύσεις για κάποια πολεμική σύγκρουση πρέπει να «μοιράσει» την προσοχή του με περιεχόμενο που προωθεί ο αλγόριθμος του συγκεκριμένου μέσου.

Το Bluesky όμως αλλάζει αυτό το μοντέλο, αφού με τη δυνατότητα να επιλέγει κανείς τι δεν θέλει να βλέπει και με τις προτάσεις περιεχομένου σύμφωνα με τα γούστα του χρήστη, προσφέρει μια πιο εξατομικευμένη εμπειρία.

Οι χρήστες λοιπόν έχουν περισσότερες δυνατότητες να προσαρμόσουν το περιεχόμενο στις ανάγκες ή στις προτιμήσεις τους, χωρίς να εξαρτώνται από το τι προτιμά ή από το τι επωφελείται ο ιδιοκτήτης του εκάστοτε τεχνολογικού κολοσσού. Αυτό συμβαίνει διότι βασίζεται στο «AT Protocol», που δίνει έμφαση στην αποκέντρωση και στην πλήρη ελευθερία στους χρήστες να διαχειρίζονται τη διαδικτυακή τους εμπειρία.

Το «AT Protocol» είναι ένας τεχνικός όρος για έναν ανοιχτό κώδικα που επιτρέπει σε ανεξάρτητους προγραμματιστές να δημιουργούν τα δικά τους κοινωνικά δίκτυα πάνω του, επιτρέποντας παράλληλα στους ανθρώπους να μεταφέρουν την ψηφιακή τους ταυτότητα και τις πληροφορίες τους σε διαφορετικές πλατφόρμες. Χρησιμοποιώντας αυτή την τεχνολογία, λένε τα στελέχη της Bluesky, οι χρήστες μπορούν να προσαρμόσουν τους δικούς τους αλγορίθμους για να βλέπουν τα είδη των αναρτήσεων που θέλουν.

Με το Bluesky «δεν είστε πλέον συνδεδεμένοι με έναν κυρίαρχο αλγόριθμο που προωθεί είτε τις πιο πολωτικές δημοσιεύσεις ή/και διαφημιστικό περιεχόμενο» δηλώνει η Ρόουζ Γουάνγκ, διευθύνουσα σύμβουλος λειτουργίας της Bluesky, σε πρόσφατο βίντεο όπου εξηγεί τον ιστότοπο σε νέους χρήστες. «Χτίστηκε από τους ανθρώπους, για τους ανθρώπους».

Αποκεντρωμένο δίκτυο

Ακριβώς αυτή είναι και η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στο Bluesky και στα περισσότερα διαδεδομένα κοινωνικά μέσα: είναι αποκεντρωμένο, που σημαίνει ότι λειτουργεί με ανεξάρτητους διακομιστές και όχι με εκείνους που ανήκουν στην εταιρεία, κρατώντας τη δύναμη του κοινωνικού δικτύου και τη λήψη αποφάσεων μακριά από τα χέρια οποιασδήποτε εταιρείας ή ομάδας ανθρώπων.

Η άνοδος των αποκεντρωμένων κοινωνικών δικτύων έχει ως στόχο να δώσει στους χρήστες μεγαλύτερη κυριότητα και έλεγχο του περιεχομένου και των προσωπικών τους πληροφοριών, περιορίζοντας παράλληλα το διαφημιστικό περιεχόμενο που προκύπτει από τα προσωπικά δεδομένα που συλλέγει το κάθε μέσο για τους χρήστες του – και με το οποίο βγάζει κέρδος.

Από το ξεκίνημά του, το Bluesky είχε τον στόχο να διαχωρίσει τον εαυτό του από τα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό ήταν το όραμα του ιδρυτή του, Τζακ Ντόρσεϊ – εκ των ιδρυτών του Twitter –, ο οποίος ήθελε να οικοδομήσει ένα «αποκεντρωμένο» κοινωνικό δίκτυο. Ο Ντόρσεϊ ήταν εκείνος που το 2019 ονόμασε το δημιούργημά του «Bluesky» και το χρηματοδότησε με επιχορήγηση από το Twitter.

Το 2021 το Bluesky ανεξαρτητοποιήθηκε και έγινε εταιρεία κοινωφελούς χαρακτήρα, δηλαδή ένας τύπος κερδοσκοπικής εταιρείας που στοχεύει να έχει θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία αντί να επικεντρώνεται στη μεγιστοποίηση της αξίας των μετοχών της. Στη συνέχεια, και με την αλλαγή ηγεσίας στο Twitter, ο Μασκ έκοψε κάθε σχέση με την ομάδα του Bluesky – συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης. Ομως το ανερχόμενο δίκτυο κατάφερε να συγκεντρώσει περισσότερα από 23 εκατ. δολάρια από ιδιώτες επενδυτές ώστε να ανοίξει προς το κοινό.

Η Τζέι Γκρέιμπερ, μηχανικός λογισμικού με ειδικότητα στην αποκεντρωμένη τεχνολογία και διευθύνουσα σύμβουλος του Bluesky από το 2021, άσκησε πιέσεις ώστε η πλατφόρμα να γίνει ανεξάρτητη – κίνηση που αποδείχθηκε στρατηγική όταν άλλαξε ιδιοκτησία το Twitter. «Επέμεινα να λειτουργήσουμε ως ξεχωριστή εταιρεία» εξήγησε στο «The Verge» τον περασμένο Μάρτιο. «Εάν άλλαζε ο ιδιοκτήτης ή αν χανόταν ξαφνικά η υποστήριξή του (σ.σ. όπως και έγινε), τότε θα χανόταν και το Bluesky – και ήθελα πραγματικά να υπάρχει αυτό το έργο».

Ο ανταγωνισμός

Παρά την κατακόρυφη άνοδο του Bluesky, το X και η αντίστοιχη εφαρμογή του κολοσσού Meta, Threads, συνεχίζουν να έχουν πολύ μεγαλύτερες μηνιαίες βάσεις χρηστών. Αν και ο Μασκ είπε τον Μάιο ότι το X είχε 600 εκατ. μηνιαίους χρήστες, η εταιρεία πληροφοριών αγοράς Sensor Tower εκτιμά ότι τον Οκτώβριο είχε 318 εκατ. – που συνεχίζουν να του δίνουν την πρωτοκαθεδρία –, ενώ το Threads έρχεται δεύτερο με σχεδόν 275 εκατ. μηνιαίους χρήστες.

Ωστόσο η δυναμική του Bluesky σήμερα, όσον αφορά τους νέους χρήστες και τις λήψεις, είναι μεγαλύτερη και από τα δυο αυτά ανταγωνιστικά μέσα και αποδίδεται στην εισροή δημοσιογράφων, ακαδημαϊκών, αριστερών πολιτικών και εταιρειών που αναζητούν μια εναλλακτική στο X, ενώ πολλούς προσελκύει ακριβώς η αποκεντρωμένη προσέγγιση της πλατφόρμας.

Το Threads

Οσον αφορά το Threads, που κυκλοφόρησε η Meta τον Ιούλιο του 2023 ως τη δική της εναλλακτική πρόταση στο Χ, προσέλκυσε αρχικά μια τεράστια βάση χρηστών, αλλά η ανάπτυξή του έχει επιβραδυνθεί σημαντικά. Η απόφαση της Meta να αποδυναμώσει το πολιτικό περιεχόμενο στις πλατφόρμες της, συμπεριλαμβανομένου του Instagram, έχει ξενίσει πολλούς χρήστες που ενδιαφέρονται για ενημέρωση και αλληλεπίδραση πάνω σε πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Μάλιστα, σύμφωνα με τους «Financial Times», πολλοί υποστηρίζουν ότι η κίνηση αυτή σχεδιάστηκε για να αποφευχθεί η όποια διαμάχη μεταξύ του ιδιοκτήτη Μαρκ Ζάκερμπεργκ και του νεοεκλεγέντος Τραμπ, ο οποίος τα προηγούμενα χρόνια ξεσπάθωνε κατά της Meta κατηγορώντας την για «λογοκρισία των συντηρητικών φωνών».

Ενα άλλο πρόβλημα που πολλοί σημειώνουν αναφορικά με το Threads είναι πως για να το χρησιμοποιήσει κανείς, πρέπει να έχει και λογαριασμό στο Instagram, καθώς τα δυο αυτά μέσα συνδέονται μεταξύ τους. Αν και εν γένει θεωρήθηκε έξυπνη κίνηση από τη Meta να λανσάρει το νέο προϊόν της ως επέκταση του πολύ επιτυχημένου Instagram, σε αρκετούς χρήστες δεν άρεσε η σύνδεση αυτή διότι πολλοί χρησιμοποιούν τις εφαρμογές δημοσίευσης κειμένου για επαγγελματικούς σκοπούς και δημόσιο λόγο, εν αντιθέσει με το Instagram που πολλές φορές αποτελείται από προσωπικό περιεχόμενο.

Η πιο συχνή ερώτηση πλέον είναι αν το Bluesky θα αντικαταστήσει το Χ. Υπάρχουν επιχειρήματα για να στηρίξει κανείς ότι το Bluesky είναι μια εξέλιξη των κοινωνικών δικτύων που γνωρίζαμε ως σήμερα προς μια άλλη κατεύθυνση, πιο προσαρμοσμένη στους χρήστες, σε μια εποχή που υπάρχουν όλο και περισσότερα δίκτυα και εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων που ανταγωνίζονται για τον χρόνο των χρηστών τους. Παράλληλα, πολλοί ειδικοί επισημαίνουν πως οι δυο εφαρμογές – όπως έχει εξελιχθεί το Χ – απευθύνονται σε διαφορετικά κοινά που έχουν διαφορετικά ψηφιακά eco chambers, δηλαδή ψηφιακά περιβάλλοντα στα οποία δραστηριοποιούνται, αλληλοεπιδρούν και διαμορφώνουν απόψεις.

Για την ώρα, φαίνεται πως το Bluesky αποτελεί μια ελπιδοφόρα εναλλακτική για όσους έχουν κουραστεί από το ακραίο περιεχόμενο που διακινείται ανεξέλεγκτα στο Χ τα τελευταία δύο και πλέον χρόνια. Ωστόσο, πιθανότατα θα χρειαστεί πολύς χρόνος ακόμη για να φανεί εάν αποτελεί πράγματι μια βιώσιμη ανταγωνιστική εναλλακτική ή απλώς ένα ακόμη προσωρινό πείραμα στον συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο των κοινωνικών δικτύων.

Η μεγάλη «Χ-οδος» και οι αιτίες της

Ειδικοί και αναλυτές συμφωνούν ομόφωνα πως η ξαφνική ανάπτυξη του σχετικά νεοσύστατου Bluesky οφείλεται στους «ψηφιακούς πρόσφυγες» που συρρέουν σε μια προσπάθεια να βρουν εναλλακτική στο Χ. Οι αλλαγές που εισήγαγε στο δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο ο Ιλον Μασκ, μετά την εξαγορά του τον Νοέμβριο του 2022, προκάλεσαν από την αρχή έντονη δυσαρέσκεια σε μεγάλη μερίδα των χρηστών του.

Ενδεικτικά, έρευνα της Digital Silk έδειξε πως σχεδόν το 45% των αρνητικών σχολίων για το Χ αφορούν προσωπικά τον Μασκ, με τους χρήστες να διαμαρτύρονται για τοξικότητα, spam, αλγοριθμική χειραγώγηση και ανεξέλεγκτη λειτουργία bots. Την εμπειρία τους επιβεβαιώνει και έρευνα του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, που διαπίστωσε ότι πράγματι έχει αυξηθεί ραγδαία η ρητορική μίσους στο Χ τα τελευταία δύο χρόνια.

Αν και ο Μασκ, όταν αγόρασε την πλατφόρμα, υποστήριζε ότι ήθελε να είναι «πολιτικά ουδέτερη», το Χ έκανε απότομη στροφή προς τα δεξιά υπό την ηγεσία του, καθώς έγινε η πρώτη mainstream κοινωνική πλατφόρμα που επέτρεψε την επαναφορά του λογαριασμού του Ντόναλντ Τραμπ μετά την εισβολή στο Καπιτώλιο της Ουάσιγκτον στις 6 Ιανουαρίου 2021, ωθώντας και άλλες πλατφόρμες να κάνουν το ίδιο.

Παράλληλα, η πλήρης ενασχόληση του Μασκ με την προεκλογική εκστρατεία του Τραμπ προβλημάτισε ακόμα περισσότερους, με αποτέλεσμα την 6η Νοεμβρίου, την επομένη των αμερικανικών εκλογών, το Χ να βιώσει τη μεγαλύτερη απώλεια χρηστών από τότε που ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου βρίσκεται στο τιμόνι του – περισσότερες από 115.000 απενεργοποιήσεις λογαριασμών μόνο στις ΗΠΑ μέσα σε μία ημέρα, σύμφωνα με το NBC News, με πολλά μέσα να κάνουν λόγο για «Χ-οδο» (X-odus).

Πριν από δύο εβδομάδες ο βρετανικός «Guardian», ένας από τους μεγαλύτερους ενημερωτικούς οργανισμούς διεθνώς, ανακοίνωσε τη διακοπή προβολής του δημοσιογραφικού του περιεχομένου στα κανάλια που διατηρούσε στο X, βασίζοντας την απόφασή του στον κατακλυσμό της πλατφόρμας από ακροδεξιά συνωμοσιολογία και ρατσιστικό λόγο. To παράδειγμα του «Guardian» ακολούθησε η ισπανική εφημερίδα «La Vanguardia», ενώ τα αμερικανικά δίκτυαNPRκαι PBSέχουν ήδη σταματήσει να δημοσιεύουν στο Χ από πέρυσι.

Οι χρήστες φαίνεται πως εγκαταλείπουν την πλατφόρμα και για έναν ακόμα λόγο: στις 15 Νοεμβρίου το Χ ανανέωσε νέους όρους χρήσης του, ζητώντας από τους χρήστες να παρέχουν τις δημοσιεύσεις τους ως δεδομένα για την εκπαίδευση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, όπως για παράδειγμα το chatbot της xAI, «Grok», που αποτελεί την απάντηση του Μασκ στο ChatGPT. Προηγουμένως οι χρήστες είχαν τη δυνατότητα να αρνηθούν αλλά πλέον οι νέοι αυτοί όροι έχουν προκαλέσει σε αρκετούς ανησυχίες για την ασφάλεια των δεδομένων τους.