Μια συζήτηση με τον Γουόλτερ Αϊζακσον έχει πάντοτε το δικό της ειδικό βάρος. Ο προσηνής και πρόθυμος συνομιλητής στην υπερατλαντική άκρη της τηλεφωνικής γραμμής δεν είναι μόνο ο πρώην διευθυντής του «Time» και πρώην διευθύνων σύμβουλος του CNN, είναι ο πρόσφατα βραβευμένος από τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν με το Εθνικό Μετάλλιο Ανθρωπιστικών Επιστημών για την προσφορά του στα αμερικανικά γράμματα και, κυρίως, ο διεθνώς αναγνωρισμένος συγγραφέας μιας λαμπρής σειράς πολυδιαβασμένων βιογραφιών. Χένρι Κίσινγκερ, Βενιαμίν Φραγκλίνος, Λεονάρντο ντα Βίντσι, Αλμπερτ Αϊνστάιν, Στιβ Τζομπς είναι οι προκάτοχοι του Ιλον Μασκ.

Ο Αϊζακσον ακολουθούσε επί δύο χρόνια τον νοτιοαφρικανικής καταγωγής (αλλά πολιτογραφημένο αμερικανό) μεγιστάνα της Tesla, του Space X και του Twitter, είχε πλήρη πρόσβαση στις κινήσεις του, συγκέντρωσε πλήθος συνεντεύξεων από τον ίδιο, την οικογένειά του και ολόκληρο το φάσμα των συνεργατών του. Το τελικό προϊόν κυκλοφόρησε σε Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρώπη στις 12 Σεπτεμβρίου (στην Ελλάδα ως «Elon Musk. Η επίσημη βιογραφία» από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος) αποτελώντας συναρπαστικό πορτρέτο ενός πρωτοπόρου επιχειρηματία.

Μιλήσαμε με τον Γουόλτερ Αϊζακσον για τον χαρακτήρα, τα κίνητρα, την επίδραση του Ιλον Μασκ στην εποχή μας.


Εχετε στη μακρά καριέρα σας ασχοληθεί με πρόσωπα του παρόντος και του παρελθόντος. Νομίζω ότι σε περιπτώσεις όπως του Ντα Βίντσι και του Αϊνστάιν λειτουργείτε ως ιστορικός, ενώ σε εκείνες των Τζομπς και Μασκ ως δημοσιογράφος.

«Πολύ καλή παρατήρηση! Μερικές φορές αισθάνομαι ότι εργάζομαι καθαρά ως δημοσιογράφος: συναντώ πρόσωπα, τα παρατηρώ, γράφω γι’ αυτά. Αλλες φορές αισθάνομαι την ανάγκη να πάω πίσω στον χρόνο και την ιστορία, σαν για να πάρω αναπνοή. Μετά τον Χένρι Κίσινγκερ πήγα 230 χρόνια στο παρελθόν και έγραψα τη βιογραφία του Βενιαμίν Φραγκλίνου. Μετά τον Στιβ Τζομπς είπα «ας πάμε 500 χρόνια πίσω αυτή τη φορά» και έγραψα για τη ζωή του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Επειτα από την τρελή κούρσα που απόλαυσα με τον Ιλον Μασκ ίσως αναγκαστώ να πάω πίσω 1.000 χρόνια – ίσως έρθω στην Ελλάδα και ασχοληθώ με τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα!».

Στο βιβλίο σας ο Μασκ διακρίνεται από φρενήρη δραστηριότητα. Πώς είναι η συναναστροφή μαζί του;

«Ο Ιλον Μασκ εστιάζει σε ένα πράγμα τη φορά. Με μεγάλη ένταση. Το βράδυ που το διοικητικό συμβούλιο του Twitter αποδέχθηκε την προσφορά εξαγοράς, εκείνος για δύο ολόκληρες ώρες είχε εστιάσει στην επιδιόρθωση μιας διαρροής στις βαλβίδες του πυραύλου της Space X στο Τέξας. Μετά πήγε να ακούσει μουσική σε ένα μπαρ. Και μόνο στο τέλος έστρεψε την προσοχή του στο Twitter. Ως εμπειρία είναι συναρπαστικό και το βιβλίο είναι δομημένο σε πολλά μικρά κεφάλαια ακριβώς για να αποδώσει αυτή την ένταση, την αλλαγή της εστίασης, να δώσει στον αναγνώστη να καταλάβει με πόση ταχύτητα κυλά η ζωή του».

Περιγράφετε έναν χαρακτήρα ανταγωνιστικό, παρορμητικό, εμμονικό με τη διαχείριση των λεπτομερειών. Τι τον κινητοποιεί;

«Τον κυνηγούν οι δαίμονές του. Στην παιδική του ηλικία απέκτησε πολλά τραύματα. Ο πατέρας του τον επέπληττε σκληρότατα, στο σχολείο υπέστη bullying. Ολοι έχουμε τους δαίμονές μας. Το ερώτημα είναι πώς τους χαλιναγωγείς ώστε να τους μετατρέψεις σε κίνητρα. Ο Ιλον Μασκ, λοιπόν, ωθείται από μια επική αίσθηση του ρόλου που παίζει στον κόσμο».

«Πιστεύω πως δεν του ταιριάζει το Twitter. Είναι ένα ψηφιακό προϊόν που εξαρτάται από το συναίσθημα, όχι ένα φυσικό προϊόν που εξαρτάται από τη μηχανική. Η εξαγορά του δεν ήταν και η καλύτερη ιδέα του κόσμου»

Οι σημερινοί άνθρωποι της καινοτομίας ανήκουν στον χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας. Ο Μασκ ξεκίνησε από αυτόν, αλλά η ενασχόλησή του με το Διάστημα και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα μοιάζει να παραπέμπει στη βιομηχανική εποχή.

«Αυτό που με εντυπωσιάζει στον Μασκ είναι ακριβώς ότι δεν μπορούμε να τον ορίσουμε ως άνθρωπο της ψηφιακής τεχνολογίας. Γιατί επικεντρώνεται σε κάτι που εμείς στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη έχουμε χάσει μέρος του ταλέντου μας να κάνουμε – στο να κατασκευάζει μεγάλα εργοστάσια και να παράγει βιομηχανικά προϊόντα. Ζει στον κόσμο των φυσικών προϊόντων, είτε αυτά είναι αυτοκίνητα είτε επαναχρησιμοποιούμενοι πύραυλοι. Πιστεύω πως αυτό του ταιριάζει απόλυτα. Και ως εκ τούτου πιστεύω πως δεν του ταιριάζει το Twitter. Είναι ένα ψηφιακό προϊόν που εξαρτάται από το συναίσθημα, όχι ένα φυσικό προϊόν που εξαρτάται από τη μηχανική. Η εξαγορά του Twitter δεν ήταν και η καλύτερη ιδέα του κόσμου».

Σε κάποιο σημείο λέει ότι «η επανάσταση στις βιομηχανίες δεν είναι για τους λιπόψυχους». Μετρά το δικό του όραμα πάνω από όλα, πάνω και από το ανθρώπινο κόστος;

«Οταν εγκαταστάθηκε στα κεντρικά γραφεία του Twitter τον Οκτώβριο του 2022, βρέθηκε σε μια εταιρεία που νοιαζόταν ιδιαίτερα για τη συναισθηματική ισορροπία των υπαλλήλων της. Είχαν θεσπίσει ημέρες ψυχικής υγείας, είχαν στούντιο γιόγκα. «Εγώ δεν θέλω τις εταιρείες μου έτσι», είπε, «θέλω όλοι να είναι σκληροπυρηνικοί και να τα δίνουν όλα». Και ένα βράδυ έστειλε ένα e-mail στο οποίο έθετε στους υπαλλήλους το δίλημμα ή να γίνουν «σκληροπυρηνικοί» ή να παραιτηθούν λαμβάνοντας την αποζημίωσή τους. Με αυτό τον τρόπο απαλλάχθηκε τελικά από το 85% περίπου των υπαλλήλων, ήθελε όμως μια ευέλικτη, χάρντκορ ομάδα και το πέτυχε. Παρόμοιο είναι και το νόημα του παραθέματος που αναφέρατε. Οταν η Tesla περνούσε δύσκολες μέρες και ο ίδιος κοιμόταν στο πάτωμα του γραφείου, ήθελε να εκπέμψει το μήνυμα «είμαστε επαναστάτες, όχι θαλαμηπόλοι ενός πλοίου σε ήρεμα νερά»».

Για ποιον λόγο τελικά αγόρασε το Twitter;

«Ενας μείζων λόγος ήταν το ότι 20 χρόνια πριν είχε ιδρύσει την εταιρεία X.com η οποία στην πορεία έγινε η PayPal. Ο αρχικός του σκοπός, όμως, δεν ήταν να δημιουργήσει απλώς μια μέθοδο πληρωμών, ήθελε ένα σύστημα που να μπορεί να χειρίζεται κάθε είδους οικονομική συναλλαγή και ταυτόχρονα να είναι δίαυλος επικοινωνίας, κοινωνικό δίκτυο και χώρος παραγωγής αμειβόμενου περιεχομένου. Ονειρευόταν, με άλλα λόγια, μια εφαρμογή που θα έκανε τα πάντα, όπως το WeChat ή άλλες παρόμοιες. Είκοσι χρόνια μετά, αυτό τον στοιχειώνει ακόμη. Είχε βέβαια και άλλους λόγους, όμως μου είπε: «μπορώ να χρησιμοποιήσω το Twitter ενισχυτικά για να δημιουργήσω αυτό που ήθελα να κάνω με την X.com». Ηξερα, λοιπόν, ότι θα μετονομάσει το Twitter σε «X», ότι θα κάνει τους χώρους συνομιλίας του λιγότερο «γλυκούς», αλλά και ότι θα επιχειρήσει να το βελτιώσει εισάγοντας βίντεο, τη δυνατότητα πληρωμής και συνδρομής σε περιεχόμενο και ανοίγοντάς το σε περισσότερες φωνές».

Η εξαγορά αυτή τον καθιστά μια ισχυρή δύναμη επιρροής στο αμερικανικό πολιτικό σκηνικό – συντηρητική, μάλιστα, εσχάτως; Ή η επιρροή του είναι υπερεκτιμημένη;

«Νομίζω ότι είναι υπερεκτιμημένη. Από την εποχή που ήταν θύμα εκφοβισμού στα σχολικά του χρόνια έχει μάθει να αντιδρά, να έχει τη γροθιά του έτοιμη. Και στο Twitter φαίνεται συχνά υπέρ το δέον πρόθυμος για τέτοιους πυγμαχικούς αγώνες – μεταφορικά μιλώντας. Δεν νομίζω όμως ότι έχει στην αμερικανική πολιτική τον αντίκτυπο που έχει ο Ρούπερτ Μέρντοκ ως ιδιοκτήτης του Fox News. Η πολιτική στάση του Μασκ μεταβάλλεται. Στήριξε τον Ομπάμα, στήριξε τον Μπάιντεν, τώρα στηρίζει πιο λαϊκιστές συντηρητικούς, δεν έχει εκδηλωθεί, όμως, υπέρ κάποιου συγκεκριμένου υποψηφίου για την προεδρία. Μόλις την περασμένη εβδομάδα συναντήθηκε με τον επικεφαλής του Δημοκρατικού Κόμματος στη Γερουσία Τσαρλς Σούμερ. Μετακινήθηκε ως έναν βαθμό προς τα δεξιά την προηγούμενη τριετία, διακηρύττει όμως ότι είναι σαφώς κεντρώος. Οπως και οι εναλλαγές της διάθεσής του, η πολιτική του στάση δεν είναι σταθερή».

Είναι πρόθυμος να αλλάξει τις απόψεις του, να ακούσει τη γνώμη των άλλων;

«Το αγαπημένο μου αρχαιοελληνικό θεατρικό έργο είναι η Αντιγόνη. Εκεί ο Σοφοκλής προειδοποιεί για τον κίνδυνο που ελλοχεύει όταν οι άνθρωποι δεν τολμούν να πουν την αλήθεια στην εξουσία και γίνονται πρόθυμοι συνεργοί της. Καλό θα ήταν τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του να διαβάσουν την Αντιγόνη γιατί νομίζω πως αυτό που χρειάζεται ο Ιλον Μασκ είναι περισσότερη ειλικρίνεια».

Η παρέμβασή του στον πόλεμο της Ουκρανίας διά του χειρισμού του δικτύου Starlink δεν είναι ενδεικτική υπέρμετρης εξουσίας;

«Υπάρχουν πολλά επίπεδα σε αυτό το ζήτημα. Οταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία όλα τα άλλα επικοινωνιακά δορυφορικά συστήματα εκτός από το Starlink του Μασκ έπεσαν εξαιτίας της δράσης των ρώσων χάκερ. Ο ίδιος τάχθηκε υπέρ της υπεράσπισης της Ουκρανίας και παραχώρησε πολλές από τις υπηρεσίες του Starlink αποτρέποντας μια άμεση ήττα του ουκρανικού στρατού που θα μπορούσε να είχε συμβεί, αν είχαν απολέσει πλήρως τα επικοινωνιακά τους συστήματα. Μερικούς μήνες αργότερα, όμως, οι Ουκρανοί σχεδίαζαν να χρησιμοποιήσουν το Starlink για μια αιφνιδιαστική επίθεση με υποβρύχια drones κατά του ρωσικού στόλου στην Κριμαία. Ο Μασκ μου είπε ότι δεν θα το επέτρεπε γιατί φοβόταν πως μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσε να προκαλέσει έναν Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ηταν αναστατωμένος, είχε ήδη απενεργοποιήσει το σύστημα και αποφάσισε να μην το επανενεργοποιήσει. Η επίθεση απέτυχε. Αντιλαμβανόμενος και ο ίδιος ότι διαθέτει ίσως υπερβολική εξουσία, εκχώρησε, ως εργολάβος πλέον, υπηρεσίες του Starlink στον αμερικανικό στρατό και τις υπηρεσίες πληροφοριών οι οποίοι είναι πιο αρμόδιοι για να λαμβάνουν αποφάσεις σε παρόμοια ζητήματα».

«Η ισχύς του Μασκ είναι μεγάλη, αλλά το κίνητρό του δεν είναι η εξουσία ούτε και το χρήμα. Το κίνητρό του είναι οι δαίμονες της παιδικής του ηλικίας και μια επίμονη αίσθηση αποστολής»

Είχα την αίσθηση, πάντως, ότι το ζήτημα της εξουσίας που ασκεί ήταν μία από τις υποκείμενες θεματικές της βιογραφίας σας.

«Η ισχύς του Μασκ είναι μεγάλη, αλλά το κίνητρό του δεν είναι η εξουσία ούτε και το χρήμα. Το κίνητρό του είναι οι δαίμονες της παιδικής του ηλικίας και μια επίμονη αίσθηση αποστολής. Να φτάσει η ανθρωπότητα στον Αρη. Να αποκτήσει βιώσιμη ενέργεια. Να αποκτήσει σωτήρια, όχι βλαβερή τεχνητή νοημοσύνη. Μπορεί να φαίνεται παράξενο που αυτά τον κινητοποιούν περισσότερο από το να συσσωρεύει χρήμα, όμως πρέπει να λάβουμε υπόψη το «εγώ» του και την επιθυμία του να τον βλέπουν ως επικού μεγέθους προσωπικότητα».

Ενδιαφέρεται επομένως για τη μελλοντική εικόνα, την υστεροφημία του;

«Οπωσδήποτε, διαφορετικά δεν θα με άφηνε να είμαι δίπλα του επί ώρες και ώρες κρατώντας σημειώσεις. Πολλοί με ρωτούν γιατί μου ανοίχθηκε, γιατί λειτούργησε με τόση διαφάνεια, γιατί μου επέτρεψε να είμαι παρών σε κάθε λογής συναντήσεις χωρίς να μου θέσει ποτέ περιορισμούς. Νομίζω ότι θέλει να περάσει στην ιστορία ως ένας από τους πιο επιδραστικούς ανθρώπους της εποχής μας και του αρέσει η ιδέα ότι όλοι εμείς οι υπόλοιποι διαβάζουμε τα πεπραγμένα του».

Walter Isaacson, «Elon Musk. Η επίσημη βιογραφία», Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2023, σελ. 770, τιμή 33,30 ευρώ

Οι πολιτικοί σε δεύτερη μοίρα

Οι άνθρωποι της τεχνολογίας επηρεάζουν πραγματικά την πορεία του κόσμου

Τι μας κάνει σήμερα, σε αντίθεση με το παρελθόν, να ενδιαφερόμαστε τόσο για επιχειρηματίες όπως ο Ιλον Μασκ;

«Οταν ήμουν διευθυντής του “Time” στο τέλος του έτους επιλέγαμε το πρόσωπο της χρονιάς. Ηταν πάντα ένας πολιτικός – ο πρόεδρος των ΗΠΑ, ο εκάστοτε ρώσος ηγέτης, κάποιος υπουργός Εξωτερικών. Στη δική μου θητεία το αλλάξαμε αυτό. Είπαμε ότι εκείνοι που πραγματικά επηρεάζουν την πορεία του κόσμου είναι οι άνθρωποι της καινοτομίας και της τεχνολογίας. Επιλέξαμε, για παράδειγμα, τον Αντι Γκρόουβ, διευθύνοντα σύμβουλο της Intel, που συνέβαλε καταλυτικά στην έκρηξη των μικροτσίπ ολοκληρωμένων κυκλωμάτων, τον Ντέιβιντ Χο που δημιούργησε τις ιατρικές διαδικασίες για τη θεραπεία του AIDS και άλλων μολυσματικών ασθενειών, τον Τζεφ Μπέζος που ίδρυσε το Amazon και μας εισήγαγε στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Ολοι αυτοί οι εκπρόσωποι της τεχνολογικής εξέλιξης θα έχουν πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στην ιστορία από τους πολιτικούς. Ο Στιβ Τζομπς μας εισήγαγε στην εποχή των προσωπικών υπολογιστών, των έξυπνων κινητών, των χιλιάδων τραγουδιών στην τσέπη μας. Η Τζένιφερ Ντάουντνα, η βιογραφία της οποίας ήταν το προηγούμενο βιβλίο μου, συνέβαλε στην εισαγωγή μας στην εποχή της γονιδιακής επεξεργασίας. Ο Ιλον Μασκ μας εισάγει σε μια εποχή ηλεκτρονικών οχημάτων, ρομπότ όπως το Optimus, αυτόνομων αυτοκινήτων, τεχνητής νοημοσύνης, αστροναυτών στη Σελήνη, κάποια μέρα ίσως και στον Αρη. Είτε τον συμπαθεί είτε τον αντιπαθεί κανείς, θα έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στον κόσμο μας από πολλούς πολιτικούς που σήμερα κυριαρχούν στα πρωτοσέλιδα».

Το 2017, ανακαλύπτοντας ότι η συναρμολόγηση στο εργοστάσιο μπαταριών της Tesla γινόταν πιο γρήγορα από ανθρώπινα χέρια παρά από ρομπότ, ο Ιλον Μασκ αποφάσισε την απο-αυτοματοποίησή του. Μήπως τελικά το λεγόμενο «disruption», οι ριζικές ανακατατάξεις που η σημερινή τεχνολογία επιφέρει στη μουσική, τα media, το εμπόριο, τη βιομηχανία, είναι υπερβολικό;

«Το αν η αυτοματοποίηση, τα ρομπότ, η τεχνητή νοημοσύνη θα δημιουργήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας ή θα τις περιορίσουν είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Πρόκειται για ερώτημα που επανέρχεται τακτικά από την εποχή ακόμη της επινόησης του μηχανικού αργαλειού, πριν από 200 περίπου χρόνια. Γενικά, θα έλεγα ότι οι ανακατατάξεις που γνωρίσαμε με την έλευση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών είναι θετική εξέλιξη, αν σκεφτεί κανείς, για παράδειγμα, ότι προηγουμένως ο κόσμος των μέσων ενημέρωσης ήταν στενά ελεγχόμενος από έναν μικρό αριθμό εντύπων, τηλεοπτικών σταθμών και ατόμων, μεταξύ των οποίων ήμουν και εγώ. Ο Μασκ έχει έντονη τη συναίσθηση του πώς η μηχανική μάθηση, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική θα βοηθήσουν αντί να βλάψουν την ανθρωπότητα. Τον παρακολούθησα με τα μάτια μου να περνά πάνω από μία ώρα αναζητώντας τη λύση στο πρόβλημα ενός κουμπιού διακοπής που θα λειτουργούσε ως δικλίδα ασφαλείας σε περίπτωση που το ρομπότ Optimus έβγαινε εκτός ελέγχου. “Πώς θα διασφαλίσουμε ότι τα ρομπότ θα μας βοηθούν χωρίς να μας βλάπτουν;”. “Πώς θα διασφαλίσουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα μας ξεπεράσει;”. “Πώς θα διασφαλίσουμε ότι θα εγκατασταθούμε σε άλλους πλανήτες;”. Αυτά είναι ερωτήματα που απασχολούν τον Μασκ – και αυτά είναι και ένας από τους λόγους που θέλησα να γράψω αυτό το βιβλίο».