Για τον πόλεμο, τις ιδιαιτερότητες της ρωσικής κοινωνίας και το αβέβαιο μέλλον της Ρωσίας όταν τα όπλα σιγήσουν μιλάει στο «Βήμα» ο Κιρίλ Μαρτίνοφ, αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Νόβαγια Γκαζέτα Ευρώπη», η οποία ιδρύθηκε από συντάκτες της μεγαλύτερης ανεξάρτητης εφημερίδας στη Ρωσία, «Νόβαγια Γκαζέτα», μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Ηταν αναπόφευκτος ο πόλεμος;
«Είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς σε αυτή την ερώτηση επειδή υπάρχουν σοβαρά επιχειρήματα υπέρ των δύο εκδοχών. Από τη μία πλευρά, η νομιμότητα του Βλαντίμιρ Πούτιν τα τελευταία χρόνια χτιζόταν όλο και περισσότερο πάνω στο αίσθημα ότι η Ρωσία είναι ένα σπουδαίο κράτος που δέχθηκε και εξακολουθεί να δέχεται προσβολές και πρέπει να πάρει πίσω ό,τι της ανήκει, αλλά και στην ξενοφοβία που στρέφεται τόσο εναντίον γειτονικών λαών όσο και εναντίον εκείνων που διαφοροποιούνται από την εικόνα που έχουν οι υποστηρικτές του Πούτιν για το πώς πρέπει να είναι ο «κανονικός» Ρώσος.
Από την άλλη πλευρά, η ρωσική κοινωνία αναμφίβολα δεν ήθελε αυτόν τον πόλεμο. Γενικά η στόχευσή της δεν είναι στην αποκατάσταση της αυτοκρατορίας αλλά στην προσωπική επιτυχία του καθενός. Πρόκειται για μια πολύ ατομικιστική κοινωνία. Η κοινωνική αντίδραση, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, περιορίστηκε στη φράση «αυτό δεν πρέπει να μας επηρεάσει, αυτός ο πόλεμος δεν είναι δική μας επιλογή ούτε δική μας ευθύνη», συμπεριλαμβανομένης της ηθικής ευθύνης.
Αν έπρεπε να απαντήσω σύντομα, θα έλεγα ότι ο πόλεμος μπορούσε να μη συμβεί, αλλά οι συνθήκες ήταν τέτοιες που δεν υπήρχαν μηχανισμοί συγκράτησης».
Το Κρεμλίνο μιλάει συχνά για πιθανή χρήση πυρηνικών όπλων. Θεωρείτε πως η Μόσχα θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά;
«Δυστυχώς, η ειλικρινής ανάλυση είναι πολύ δυσάρεστη: είτε ο Πούτιν θα πάψει να είναι πρόεδρος (επειδή κάποιοι θα τον απομακρύνουν ή θα αποχωρήσει μόνος του) είτε κάποια στιγμή θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Αν κάποια στιγμή η χρήση πυρηνικών θα αποτελέσει το τελευταίο χαρτί, νομίζω ότι θα μπει στο τραπέζι».
Τους τελευταίους μήνες οι ρωσικές αρχές έχουν ανακηρύξει αρκετούς δημοσιογράφους «ξένους πράκτορες». Τι σημαίνει και τι στόχο έχει αυτή η πρακτική;
«Η πρακτική αυτή είχε ξεκινήσει πριν από τον πόλεμο. Πρόκειται για μια διαδικασία εξωδικαστικής καταδίκης η οποία αρχικά προέβλεπε ότι ένας δημοσιογράφος δεν μπορεί να έχει καμία σχέση με ξένους οργανισμούς. Ακόμα και ένα ταξίδι για συμμετοχή σε κάποιο συνέδριο, που καλυπτόταν οικονομικά από τους διοργανωτές, θεωρούνταν ξένη χρηματοδότηση.
Πλέον σχεδόν κάθε Παρασκευή βράδυ το ρωσικό υπουργείο Δικαιοσύνης δημοσιεύει μία ακόμα λίστα με ονόματα «ξένων πρακτόρων». Οσοι βρίσκονται στη λίστα υποχρεούνται να ενημερώνουν τους αναγνώστες τους σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε κάθε ανάρτηση ότι είναι «ξένοι πράκτορες» και να παρέχουν στις ρωσικές αρχές πλήρη στοιχεία για τα έσοδα και τα έξοδά τους. Επίσης απαγορεύεται να εργάζονται σε δημόσιους φορείς και ιδιαίτερα ως εκπαιδευτικοί. Αν δεν συμμορφωθούν, κινδυνεύουν να τους ασκηθεί ποινική δίωξη και μπορεί να δημευθεί η περιουσία τους. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη μέθοδο αποκλεισμού από την κοινωνία που δημιουργεί ο Πούτιν. Εφόσον είσαι «ξένος πράκτορας», είσαι ξένος, εχθρός, και όλοι πρέπει να το γνωρίζουν ενώ εσύ ο ίδιος πρέπει να προσπαθείς να κρατάς αποστάσεις επειδή κανείς δεν γνωρίζει τους κινδύνους που ενδέχεται να δημιουργήσει η επικοινωνία με έναν «ξένο πράκτορα»».
Πώς πιστεύετε ότι θα τελειώσει ο πόλεμος και ποια θα είναι η τύχη του ρώσου προέδρου και του ρωσικού συστήματος εξουσίας;
«Δεν περιμένω τίποτε θετικό. Πιστεύω ότι το πιο δύσκολο και τραγικό μέρος του πολέμου βρίσκεται μπροστά μας. Θα υπάρξουν πολλά ακόμα θύματα και πιο σκληρές μάχες. Δυστυχώς, πιστεύω ότι μετά τον πόλεμο δεν θα επιστρέψουμε σε έναν κανονικό κόσμο. Η Ουκρανία, εφόσον αντέξει, όπως το ελπίζω, θα βρεθεί στο κέντρο της Ανατολικής Ευρώπης και θα είναι πολύ πιο σημαντική για τους ξένους εταίρους από το οτιδήποτε θα συμβαίνει εντός της Ρωσίας. Για τη Ρωσία υπάρχουν δύο σενάρια. Το ένα προβλέπει γρήγορη πτώση και διάλυση και το δεύτερο μακροχρόνια απομόνωση».
Το Κρεμλίνο μιλάει συχνά για πιθανή χρήση πυρηνικών όπλων. Θεωρείτε πως η Μόσχα θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά;
«Δυστυχώς, η ειλικρινής ανάλυση είναι πολύ δυσάρεστη: είτε ο Πούτιν θα πάψει να είναι πρόεδρος (επειδή κάποιοι θα τον απομακρύνουν ή θα αποχωρήσει μόνος του) είτε κάποια στιγμή θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Αν κάποια στιγμή η χρήση πυρηνικών θα αποτελέσει το τελευταίο χαρτί, νομίζω ότι θα μπει στο τραπέζι».
INFO
– Ο Κιρίλ Μαρτίνοφ, 41 ετών, σπούδασε φιλοσοφία. Από τον Απρίλιο του 2022 ζει και εργάζεται στη Λετονία. Στις 2 Σεπτεμβρίου ανακηρύχθηκε «ξένος πράκτορας» από το ρωσικό υπουργείο Δικαιοσύνης.
– Η «Νόβαγια Γκαζέτα» είναι η κατεξοχήν ερευνητική εφημερίδα στη Ρωσία, με επτά δημοσιογράφους δολοφονημένους λόγω της δουλειάς τους, ανάμεσά τους η Αννα Πολιτκόφσκαγια. Ο διευθυντής της, Ντμίτρι Μουράτοφ, έλαβε Νομπέλ Ειρήνης το 2021.
