Οι πρόσφατες αναταραχές στο Σουδάν έχουν τις ρίζες τους στη δικτατορία του στρατηγού Ομαρ αλ Μπασίρ (1989-2020). Μέσα σε τρεις δεκαετίες, το καθεστώς του Μπασίρ μετέτρεψε το πολυπολιτισμικό Σουδάν, όπου η Αφρική συναντά τον αραβικό κόσμο, σε μια ισλαμιστική κοινωνία υπό την κυριαρχία των βορειοαραβικών φυλών της χώρας.
Παράλληλα, λεηλάτησε την οικονομία εις βάρος των Αφρικανών νότιων Σουδανών και άλλων μη αραβικών μειονοτήτων της περιφέρειας, διεξάγοντας έναν μακρόχρονο εμφύλιο πόλεμο, που κατέληξε στην απόσχιση του Νότιου Σουδάν το 2011, ενώ οδήγησε σε γενοκτονία τους μη άραβες κατοίκους του Νταρφούρ στο Δυτικό Σουδάν.
Επειτα από πολύμηνες λαϊκές διαδηλώσεις, το 2020 ο Μπασίρ ανατράπηκε και ο μέχρι τότε φιλικά προσκείμενος στο καθεστώς στρατός ανέλαβε από κοινού με πολιτικούς να οδηγήσει τη χώρα στη Δημοκρατία υπό τον στρατηγό Αμπντ αλ Φατάχ αλ Μπουρχάν και τον μεταβατικό πρωθυπουργό Αμπντάλα Χαμντόκ. Σύντομα, και μάλλον αναμενόμενα, η συμμαχία στρατού και πολιτικών αποδείχθηκε ατελέσφορη. Με νέο πραξικόπημα ο στρατός επανήλθε στην εξουσία το 2021, αυτή τη φορά υποσχόμενος εκλογές τον Ιούλιο του 2023.
Στην όλη διαδικασία, κεντρικό ρόλο έπαιξαν οι παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF) του στρατηγού Μοχάμεντ Χαμντάν Ντάγκαλο ή «Χιμετί». Αρτια εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι, οι αραβικής καταγωγής παραστρατιωτικοί είχαν διεξαγάγει τον πόλεμο γενοκτονίας στο Νταρφούρ το 2013-2015, επικουρώντας τον τακτικό στρατό, μονάδες του οποίου διοικούσε ο στρατηγός Μπουρχάν.
Το 2016-17 πολέμησαν στην Υεμένη στο πλευρό της Σαουδικής Αραβίας και το 2019 στη Λιβύη στο πλευρό του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, ενώ διετέλεσαν και συνοριοφύλακες-αποτροπείς μεταναστών στο πλαίσιο του υποστηριζόμενου από την Ευρωπαϊκή Ενωση και την Αφρικανική Ενωση Khartoum Process.
Tα χρυσωρυχεία του Νταρφούρ και η Βάγκνερ
Πέραν αυτών, οι RSF επέτρεψαν στον στρατηγό Ντάγκαλο να θέσει υπό την προσωπική του κυριαρχία τα χρυσωρυχεία του Νταρφούρ, προσεταιριζόμενος τη Ρωσία και τους παραστρατιωτικούς της Ομάδας Βάγκνερ. Σύντομα, οι οικονομικές και πολεμικές δραστηριότητες των RSF μετέτρεψαν τον στρατηγό και μέλη της οικογένειάς του σε δισεκατομμυριούχους.
Το 2020, αντιλαμβανόμενοι ότι ο Μπασίρ θα ανατρεπόταν από τη λαϊκή εξέγερση και τον στρατό, ο Ντάγκαλο προσέγγισε τη μεταβατική κυβέρνηση με σκοπό τη συμμετοχή του στη νομή της εξουσίας⸱ για τον ίδιο λόγο υποστήριξε το πραξικόπημα του 2021. Ωστόσο στην πορεία προς τη Δημοκρατία, που εν μέσω πλήρους οικονομικής κατάρρευσης είχε υποσχεθεί ο στρατηγός Μπουρχάν, αδιαπραγμάτευτη θεωρούνταν πλέον η ενσωμάτωση των RSF στον τακτικό στρατό.
Παρά τις διαπραγματεύσεις, ο Ντάγκαλο απέρριψε την πρόταση. Εξού και η σημερινή αντιπαράθεση μεταξύ των δύο στο Χαρτούμ και σε άλλες σουδανικές πόλεις.
Η επανεκκίνηση της Δημοκρατίας
Αν επικρατήσει ο στρατός, που (παράδοξα) χαίρει μερικής λαϊκής αποδοχής, οι αντιλήψεις που όπλιζαν τα χέρια παραστρατιωτικών θα υποχωρήσουν και η δημοκρατική διαδικασία θα επανεκκινήσει. Αν, αντίθετα, η βία συνεχιστεί, μπορεί να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος με εθνοτικά χαρακτηριστικά.
Μην ξεχνάμε ότι οι RSF προέρχονται κυρίως από αραβικές φυλές κτηνοτρόφων του Δυτικού Σουδάν, οι οποίες, ανεξαρτήτως πολιτικών συμμαχιών, θεωρούνται κοινωνικά κατώτερες από τις βορειοσουδανικές αραβικές ελίτ και τη στρατιωτική ηγεσία. Αυτοί δεν θα επέτρεπαν ποτέ σε έναν πρώην «καμηλιέρη» σαν τον Ντάγκαλο να κυβερνήσει τη χώρα, παρά τον πλούτο και τη δύναμή του.
Τέλος, σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις θα παίξουν και εξωτερικοί γεωπολιτικοί παράγοντες, που μέχρι τώρα είτε έχουν προτάξει ίδια συμφέροντα είτε έχουν περιοριστεί σε ανούσιες εκκλήσεις για ειρήνευση.
Ο κ. Γεράσιμος Μακρής είναι καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
