«Ποτέ μην εμπιστεύεστε στρατηγούς για να κυβερνήσουν μια χώρα»: το προφανές αυτό αξίωμα θα έπρεπε να έχει εμπεδώσει η Δύση, η οποία εξεπλάγη όταν στις 15 Απριλίου ξέσπασαν στο Σουδάν της Βορειοανατολικής Αφρικής αιματηρά επεισόδια μεταξύ δύο διαφορετικών στρατών, του στρατηγού Αμπντ αλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, επικεφαλής του σουδανικού στρατού, και του Μοχάμεντ Ντάγκαλο, γνωστού ως «Χιμετί», ο οποίος ηγείται των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF). Μία εβδομάδα αργότερα, έπειτα από εκατοντάδες νεκρούς, χιλιάδες εγκλωβισμένους και τρεις τουλάχιστον αποτυχημένες εκεχειρίες, το Σουδάν διολισθαίνει σε έναν ακόμα εμφύλιο. Ο οποίος ήταν, δυστυχώς, αναμενόμενος.

Ελεγχος από τους στρατηγούς

Στη χώρα που είναι η τρίτη παραγωγός χρυσού στον κόσμο θα ήταν αφελές να θεωρεί κανείς ότι το τέλος της αποικιοκρατίας (η Βρετανία και η Αίγυπτος ήλεγχαν το Σουδάν μέχρι την ανεξαρτησία του, το 1956) θα σήμαινε και το τέλος των προβλημάτων. Αντιθέτως, στο μετααποικιοκρατικό Σουδάν τον έλεγχο είχαν συνήθως οι στρατηγοί, με πιο πρόσφατο τον Ομάρ αλ Μπασίρ, δικτάτορα επί μία τριακονταετία, τον οποίο ανέτρεψαν από κοινού οι στρατηγοί Μπουρχάν και Ντάγκαλο. Η σύμπραξη των δύο στρατηγών ήταν «γάμος συμφέροντος», όπως σημειώνει στην «Washington Post» ο Τζέφρι Φέλτμαν, ο πρώτος ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στο Κέρας της Αφρικής, ο οποίος μετείχε στις διαπραγματεύσεις του 2021 προκειμένου να παραχωρήσουν οι δύο στρατηγοί την εξουσία σε πολιτική κυβέρνηση.

Οι διαμαρτυρίες των Σουδανών κατά του διεφθαρμένου καθεστώτος Μπασίρ – ο οποίος κατηγορείται από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για γενοκτονία το 2003 στο Νταρφούρ, περιοχή στο Δυτικό Σουδάν ίση σε έκταση με την Ισπανία, όπου 300.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 2,5 εκατομμύρια εκτοπίστηκαν, με βάση στοιχεία του ΟΗΕ – ήταν αυτές που προκάλεσαν την πτώση της δικτατορίας, την οποία έσπευσαν να εκμεταλλευθούν οι δύο στρατηγοί-πολέμαρχοι. Και εδώ έγκειται, σύμφωνα με τον Φέλτμαν, η ευθύνη της διεθνούς κοινότητας, η οποία θεώρησε ότι η πιο ρεαλιστική προσέγγιση για τον εκδημοκρατισμό του Σουδάν είναι να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις με τους ίδιους τους πολέμαρχους. Μόνο που οι πολέμαρχοι δεν είχαν την ίδια γνώμη και δεν δέχθηκαν να παραδώσουν την εξουσία.

Η προσέγγιση της διεθνούς κοινότητας απεδείχθη λανθασμένη, διότι δεν έλαβε υπ’ όψιν τις νέες ισορροπίες και σφαίρες επιρροής στην περιοχή, τις οποίες επανακαθορίζει η παρουσία δύο μεγάλων χωρών που δεν είχαν σχέση με την αποικιοκρατία, της Ρωσίας και της Κίνας.

Από χρόνια η Ρωσία προσπαθεί να ενισχύσει τις σχέσεις της με την Αφρική. Στις αρχές του έτους ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ περιόδευσε, ξανά, στην Αφρική. Η αιχμή όμως του δόρατος της ρωσικής παρουσίας στο Σουδάν, και στη γειτονική Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, είναι η παραστρατιωτική Ομάδα Βάγκνερ, του Γεβγένι Πριγκόζιν, στενού συμμάχου του ρώσου προέδρου Πούτιν, η οποία ήδη από το 2017 εκπαιδεύει τα μέλη των RSF του Ντάγκαλο με αντάλλαγμα την εξόρυξη χρυσού. Ο Πριγκόζιν και άλλα μέλη της ρωσικής ελίτ ελέγχουν τα ορυχεία χρυσού στο Σουδάν και μεταφέρουν τον χρυσό μέσω των αεροδρομίων του Χαρτούμ και του Πορτ Σουδάν, λιμανιού στρατηγικής σημασίας στον Ινδικό Ωκεανό.

Λαθραίες πτήσεις με χρυσάφι

Η Ρωσία, όπως αναφέρουν δυτικές μυστικές υπηρεσίες και ρεπορτάζ μεγάλων εφημερίδων, χρησιμοποιεί τον χρυσό για να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία και να αντεπεξέλθει στις κυρώσεις της Δύσης. Την ίδια άποψη εκφράζει, στην επιθεώρηση «The Hill», και ο Αριελ Κόεν, ειδικός σε θέματα ενέργειας και ασφαλείας, στο think tank Atlantic Council. Ο Κόεν θυμίζει ότι από το 2020 οι ΗΠΑ και κατόπιν η ΕΕ επέβαλαν κυρώσεις στην εταιρεία εξόρυξης χρυσού Meroe Gold, συμφερόντων Πριγκόζιν. Σύμφωνα με το CNN, από τον Φεβρουάριο του 2021 μέχρι τον Ιούλιο του 2022 καταγράφηκαν 16 ρωσικές πτήσεις που μετέφεραν λαθραία χρυσό από το Σουδάν.

Μία από αυτές ετοιμαζόταν να απογειωθεί από το Χαρτούμ λίγες ημέρες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Τα επίσημα έγγραφα του αεροπλάνου ανέφεραν ότι μετέφερε μπισκότα, προϊόν που ουδέποτε έχει εξαγάγει το Σουδάν. Οι τελωνειακοί αποφάσισαν να κάνουν έλεγχο, παρά τον κίνδυνο να εξαγριώσουν τη φιλορωσική στρατιωτική ηγεσία της χώρας. Στο εσωτερικό του αεροπλάνου, κάτω από χρωματιστά κουτιά με μπισκότα, βρίσκονταν ξύλινα κιβώτια με χρυσό, περίπου έναν τόνο. Το περιστατικό αυτό του Φεβρουαρίου 2022 «κουκουλώθηκε», αλλά το διηγήθηκαν στο CNN πριν από λίγους μήνες πολλές σουδανικές επίσημες πηγές.

Η «παγίδα του χρέους» από τους Κινέζους

Η Κίνα είναι η έτερη υπερδύναμη με σημαντικές βλέψεις στην Αφρική. Σε άρθρo τους, οι Τζον Ουόλας και Αλεξ Βάιν, πολιτικοί επιστήμονες του βρετανικού think tank Chatham House, θυμίζουν ότι καθ’ όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η Κίνα στήριζε όλα τα απελευθερωτικά κινήματα στην Αφρική. Ο νέος υπουργός Εξωτερικών της Κίνας, Κιν Γκανγκ, επισκέφθηκε τον Ιανουάριο πέντε αφρικανικές χώρες. Η σημαντικότερη κινεζική πρωτοβουλία για την Αφρική ήταν του προέδρου Σι Τζινπίνγκ το 2013, λίγο μετά την εκλογή του, με στόχο την ενίσχυση των εμπορικών σχέσεων μεταξύ των δύο πλευρών.

Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, η Κίνα επένδυσε σε έργα υποδομών και δάνεισε τεράστια ποσά σε αφρικανικές χώρες – το 2016 τα δάνεια αφρικανικών χωρών έναντι της Κίνας ανέρχονταν σε 28,4 δισ. δολάρια. Η κινεζική πολιτική στην Αφρική ονομάστηκε «παγίδα του χρέους», καθώς πολλές χώρες δεν μπορούν πλέον να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους, τα οποία αυξήθηκαν εξαιτίας και της πανδημίας του κορωνοϊού και της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

Ανησυχίες για εξάπλωση και πρόσφυγες

Με αφορμή το ξέσπασμα της βίας στο Σουδάν, οι ηγέτες των γειτονικών χωρών, της Αιγύπτου (η οποία υποστηρίζει ανοιχτά τον στρατηγό Μπουρχάν), των χωρών της Αφρικανικής Ενωσης, του Αραβικού Συνδέσμου, αλλά και της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ (δύο χωρών που μετά την πτώση του Μπασίρ στήριξαν με τεράστια ποσά το Σουδάν, προσβλέποντας στην εγκαθίδρυση νέου, φιλικού προς αυτές, καθεστώτος) προσφέρθηκαν να μεσολαβήσουν για την εκτόνωση της κρίσης, χωρίς επιτυχία.

Ολοι πάντως οι εμπλεκόμενοι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της ΕΕ, ανησυχούν, δικαίως, ότι η κρίση στο Σουδάν μπορεί να εξαπλωθεί στην ευρύτερη περιοχή, προκαλώντας χάος, κομμάτι του οποίου θα είναι και η αύξηση των προσφυγικών ροών.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία χρεώνεται, μεταξύ άλλων δεινών, το όργιο παραπληροφόρησης σε καιρό ειρήνης, αποδεικνύονται πολύτιμα σε καιρό πολέμου: στο Χαρτούμ, η αλληλεγγύη των κατοίκων βρίσκει διέξοδο μέσω των κοινωνικών δικτύων. Στις σχετικές πλατφόρμες, οι κάτοικοι αναρτούν οδηγίες για περίθαλψη τραυματιών, απευθύνουν εκκλήσεις για γιατρούς, φάρμακα και τρόφιμα. Στο Σουδάν σημειώνονται ελλείψεις στα πάντα, από τα τρόφιμα και τα φάρμακα μέχρι το νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα.